Köktemde älemdı koronavirus ındetı jailap äbıgerge tüsırdı. El ekonomikasy, saiasaty degen mäselemen qatar bılım beru problemasy da osy şaqta tuyndady. Oquşy bılım aluyn qalai jalǧastyruy kerek degen sūraq ärbır memlekettıŋ bas auruyna ainalǧany ras. Alaida būl bas aurudy ainalyp ötken elder de bar eken. Tömende sondai elderdıŋ köktemgı karantinde bılım beru problemasyn qalai şeşkenı turaly aqparatty nazarlaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz.
Finliandiia
Findıkter tötenşe jaǧdaiǧa är sätte daiyn el ekenın osy pandemiia kezınde de däleldedı. Būl jaqta sabaq kestesınıŋ mūrty būzylmaǧan küiı onlain formatqa auystyrylǧan. Türlı provaiderlerdıŋ klass menedjmentın paidalana otyryp bılım berudı būǧan deiın da qoldanǧandyqtan, karantin kezınde oqytudyŋ būl türıne auysu eş qiyndyq tudyrmaǧan. Ata-analar men oquşylar, mūǧalımder arasyndaǧy resmi bailanys Wilma platformasynda küntızbe, poşta, kündelık, aqparat taqtasyn arqyly eş kedergısız jürgızılgen. Kompiuterı joq oquşy sabaqqa arnalǧan bükıl tehnikamen tügel tegın qamtamasyz etılıptı. Sol sebepten de qaşyqtan oqytuǧa qatysty būl elde eşqandai dau-damai tuyndamaǧan.
Fransiia
Fransiiada da bılım berudıŋ jaŋa türın ıske qosu asa qiyndyq tudyrmaǧan. Öitkenı būl elde de onlain sabaq oqytudyŋ eŋ myqty CNED jüiesı būrynnan bar. Mektepter jabylǧan kezde bırden Ma classe à la maison platformasy ıske qosylyp, oquşylar sabaq oqudy ärmen qarai jalǧastyra bergen. Desek te, bastapqyda būl platformanyŋ jyldamdyǧy talapqa sai bolmai, keiınırek sabaq ötudı ekı kezeŋge bölu arqyly būl problema öz şeşımın tapqan.
Qytai
Al Qytaidyŋ bılım beru jüiesın bırden Alibaba, Baidu jäne Huawei syndy alyp kompaniialar qolǧa alypty. Nätijesınde üş alyp kompaniia bır jūdyryq küşke ainalyp, qytai balalary alaŋsyz sabaǧyn jalǧastyrǧan. Sanauly ǧana aptada bıryŋǧai ūlttyq onlain platforma jasalyp, ıske qosylady. Ol jerde barlyq pän boiynşa video sabaqtar, elektrondy oqulyqtar, anyqtamalar men test sūraqtary ornalastyrylyp, būl jüiege jetı myŋ server jalǧanady. Sonyŋ nätijesınde 50 million (!) qytai balasy bır sätte sabaq oquǧa mümkındık alypty.
Germaniia
Germaniiada oquşylarǧa bılım beru üşın qoǧamdyq qūqyqtyq telearna ARD ıske qosyldy. Bavariia Bılım ministrlıgımen bırlese otyryp, telearna «Üidegı mektep» baǧdarlamasyn jasap şyqty. Sonymen qatar oquşy men mūǧalım arasynda elektrondy bailanystyŋ barlyq türı jürgızılgen. Būl elde de «sabaqty qalai oqytamyz?» degen problema bola qoimapty. Tärtıpke baǧynǧan nemıster pandemiia kezınde de şapşaŋdyq pen bılımdı teŋ ūstapty.
Avstriia
Avstriiada da ORF 1 jalpyūlttyq telearnasy oquşylardyŋ jas erekşelıgıne qarai sabaq ötu kestesın tüzıp, mysaly, taŋǧy 6 -9 aralyǧynda bastauyş synyptaryna, odan keiın on jastan joǧary oquşylarǧa arnalǧan tanymdyq baǧdarlamalar körsetudı qolǧa alypty. Jalpy, oquşylar elektrondy oqytudyŋ Moodle jüiesın sabaq oquǧa paidalanǧan.
Bolgariia
Bolgariiada sabaqtar halyqaralyq BNT 2 jäne BNT 4sputnik arnalary arqyly ötkızılgen. Būl eldegı eŋ basty erekşelık 700 000 oquşyǧa 65 000 mūǧalımnıŋ vebinar ötkızuı boldy. 7 mln halqy bar bolgar elı de osylaişa tyǧyryqtan tiımdı jol tauyp şyǧypty.
Ūlybritaniia
Būl elde keşendı bılım beretın resmi tırkelgen onlain mektepter bar. Negızınen olar Secondary School jäne Sixth Form (orta jäne joǧary synyptar) dep atalady. Sonymen qatar Primary atty bastauyşqa arnalǧan türı de bar. Naryqtaǧy köşbasşylary InterHigh, Tute, Briteschool, First College men Net-School. Onlain mektepter memlekettık jäne jekemenşık bolyp bölınedı. Memlekettık onlain mektepterde bılım alu tegın. Britan onlain mektepterındegı sabaqtar tüske deiın bolady. Sabaq kezınde oquşy men mūǧalım mikrofon, sms arqyly bailanys jasaidy. Sabaqtar jalpyūlttyq baǧdarlama boiynşa jürgızıledı. Tek himiia pänı ǧana zerthanalyq jūmystaryna bailanysty basqaşa täsılmen ötedı eken. Pandemiia kezınde de aǧylşyndar eş saspastan bılım berudıŋ onlain jüiesıne oŋai köşken.
İtaliia
Ökınışke qarai, italiandyqtar da qazaqtar sekıldı tötenşe jaǧdaiǧa daiyn bolmai şyqqan. Sonyŋ saldarynan elde haos ornap, mūǧalım men oquşylardy qatty tyǧyryqqa tıreptı. Meet, Classroom, Zoom, Jitsi jäne Edmodo syndy platformalar milliondaǧan adam bırden qosylǧanda, ısten şyǧyp, özıne artylǧan jüktemenı kötere almaǧan. Sonyŋ saldarynan köptegen oquşy onlain oqudyŋ «syrtynda» qalypty. Osylaişa İtaliia da bız siiaqty äupırımmen ötken oqu jylyn aiaqtaǧan.
AQŞ
Jalpy qaşyqtan bılım beru AQŞta 1980 jyldary (!) Ūlttyq tehnologiialyq universitette (National Technological University) paida bolǧan eken. 1987 jyly AQŞta Amerikalyq qaşyqtan oqytu assosiasiiasy düniege kelgen. Alaida ol kezde būl bılım beru jüiesı mümkındıgı şekteulı jandarǧa arnalyp jasalǧan.
Qazırgı kezde houmskuling, iaǧni üide bılım alu ürdısın köptegen otbasy paidalanady. Mektepke barǧysy kelmeitın oquşy, üiden şyqpai-aq internettıŋ kömegımen sabaǧyn oqi alady. Būl zaŋǧa da qaişy kelmeidı.
Sondai aq K12 International Academy atty arnaiy portal da bar. Osy portal arqyly kez kelgen bala orta bılımı turaly tolyqqandy attestatqa qol jetkıze alady. Būl sait kädımgı mekteptegı bılım beru jüiesı siiaqty. Türlı vebinar, video leksiia, döŋgelek üstel siiaqty sabaq oqytu jüielerıne negızdelgen. Sabaq är kün saiyn ötedı.
Mıne, sondyqtan bolsa kerek, AQŞ-ta köktemgı karantin kezınde bızdegıdei alasapyran ornamaǧan. 20 millionnan astam oquşy yŋ-şyŋsyz qaşyqtan bılım aluǧa kırısken. Sabaqtar video habarlamany Flipgrid arqyly jıberu, YouTube, Blackboard Learn i Google Classroom arqyly daiyn sabaqtar onlain platformada ötkızılgen. Al Wi-Fi jelısı kez kelgen jerde qosuly bolǧan, tıptı avto tūraq maŋynda da internetke eş qiyndyqsyz qosyluǧa mümkındık bolypty. İnternetı joq är oquşynyŋ üiıne arnaiy mamandar baryp, Wi-Fi qosyp berse, kompiuterı joq är balaǧa tegın noutbuk, planşet taratylǧan. HP Time for Kids pen bırlesıp, Britannica men NASA bırlesıp, Turn to Learn baǧdarlamasyn ıske qosty. Būl baǧdarlama boiynşa bılım kontentı qaǧaz türınde daiyndalyp, taratylǧan.
Kanada
Kanada elınde de būǧan deiın de virtualdy oqu jüiesı bolǧan. Bastauyş, orta bılım alu jüiesı de onlainǧa orailastyrylǧan. Contact North — būl kanadalyq qaşyqtan bılım beru mäselesın şeşetın ūiym. Osy ūiym qyzmetınıŋ arqasynda tört millionnan astam bala bılımdı qaşyqtan aluda eken. Būl elde onlain joǧary bılım alu jüiesı de äldeqaşan qalyptasqan. Sol sebeptı de pandemiia kezınde Kanada da bılım beru problemasy tuyndamapty.
İzrail
Dıni ūstanymdaǧy otbasynyŋ balasy būǧan deiın de qaşyqtan oqudy qolǧa alǧan evreiler elı de karantinde basqalar siiaqty saspaǧan. İnternet ärbır üide bar. Balanyŋ onlain bılım aluyna barlyq jaǧdai jasalǧan. Tek būl elde qaşyqtan oqyp jatqan balanyŋ bılım deŋgeiın jylyna bır ret bılım inspektory kelıp tekserıp ketedı eken. İzrailde är balanyŋ öte sauatty boluy bırınşı kezektegı mäsele bolǧandyqtan, är oquşynyŋ tereŋ bılım aluyna memleket tarapynan barlyq jaǧdai jasalǧan.
Fransiia
Fransuz balasy 6 jastan mektepke barady, mekteptı 18 jasynda bıtıredı. Kez kelgen jasta qaşyqtan bılım aluǧa būl elde zaŋmen erkındık berılgen. Qaşyqtan oqytu jüiesı Fransiiada HH ǧasyrdyŋ bırınşı jartysynda qolǧa alynypty. CNED atty qaşyqtan oqytu ūlttyq ortalyǧy bar. Jyl saiyn osy ortalyqta 300 000-nan astam bala bılım alady. Olardyŋ qatarynda basqa elderdıŋ balalary da bar. Demek, karantin kezınde fransuzdar internet ızdep üidıŋ şatyrlaryna şyǧyp kettı deu mümkın emes.
Avstraliia
Köptegen avstraliialyq azamat internetı joq şalǧai auyldarda tūrady. Ol jaqtarda dästürlı mektepter de joqtyŋ qasy. Eŋ jaqyn degen mekteptıŋ özı jüz şaqyrymdyq jerde ornalasqan. Mıne, osy sebepten būl eldıŋ balalary da qaşyqtan oqytu jüiesın pandemiiaǧa deiın-aq taŋdaǧan. 1951jyly Avstraliiada School of the Air baǧdarlamasy ıske qosylyp, nätijesınde radio arqyly bastauyş jäne orta bılım alu ärbır balaǧa qoljetımdı etılgen. Qazır būl radionyŋ ornyn internet almastyrdy. Qaşyqtan bılım alu üşın bar bolǧany qaşyqtan bılım beretın mektepke tırkelu qajet, bıttı. Onlain bılım beretın mekeme bılım aluyŋyzǧa qajettı barlyq dünienı sızge joldap otyrady. Qaşyqtan oqytu jüiesı avstraliialyq ūlttyq bılım beru jüiesımen säikestendırılgen. Oquşy men mūǧalım arasyndaǧy bailanys Skype arqyly jüzege asyrylady. Däl osyndai oqytu jüiesı köktemdegı karantin kezınde de ıske qosylyp, bılım beru jüiesı aqausyz jūmysyn jalǧastyrypty.
P.S Köktemgı karantin kezınde Qazaqstandaǧy qaşyqtan bılım beru mäselesınde tuyndaǧan problemalar el esınde. Qazaqstan damyǧan elder qataryna qosylady degen ūrannyŋ salmaǧy qanşalyqty ekenıne osy pandemiiada közımız taǧy jettı. Joǧaryda söz etken elderdıŋ köşıne ılesu üşın elımızge şamamen jarty ǧasyr uaqyt kerek eken. Kelesı materialymyzda TMD elderındegı köktemgı karantinde oquşylardy qalai oqytqany turaly qyzyqty mälımettermen bölısemız, jıberıp almaŋyz.
Rauana DİMAŞQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Foto aşyq derekközden alyndy.
