Haled ál-Asad – 11 balanyń ákesi, 82 jasynda DAISh sodyrlary bir aı boıy azaptap, basyn alǵan arheolog. Ol búkil ómirin Palmıra antıkalyq keshenin qorǵaý men kúzetýge arnaǵan.
Onyń tabandy eńbegi, tirnektep jınaǵan derekteri men jan-jaqty zertteýleriniń arqasynda Sırııanyń shóldi oazısindegi kóne jádigerler IýNESKO-nyń búkilálemdik tizimine endi.
DAISh lańkesteri Palmırany basyp alyp, onyń kúl-talqanyn shyǵaryp, joıyp jibermek bolǵan. Ol ózi búkil ǵumyryn arnaǵan mýzeı men qalany eshkimge janshytpaýǵa tyrysyp, basyn qaterge tigip, baǵa jetpes kóne jádigerlerdi saqtap qalýdy murat etedi.
Ony bir aı boıy aıaýsyz azaptap, basyn alyp, uzaq ýaqyt boıy mýzeı aldyndaǵy baǵanǵa ilip qoıady. Sodyrlar ál-Asadty “puttardy saqtaǵany” úshin osylaı qorlap, “jazasyn bermek” bolǵan.
Ol tarıhı baılyqtyń ornalasqan jerin aıtpaı, aman alyp qalý úshin óz janyn qıǵan. Bul jankeshti azamat – jergilikti jáne halyqaralyq deńgeıdegi Palmıra qazba jumystarynyń turaqty mıssııasynyń jetekshisi, birneshe halyqaralyq uıymdarmen Sırııa tarapynan birlesken bas ǵalym. Óz ultynyń kóne jádigerlerin qyzǵyshtaı qorımyn dep, ábden ezgi kórgen azamatqa birqatar Eýropa memleketteri pana bolmaq nıetpen azamattyq ta usynǵan. Bas saýǵasy emes, týǵan jurtynyń tarıhyn bárinen bıik qoıǵan adal perzenti bul usynystan bas tartqan.
Osyndaı jankeshtiligi men kóne jádigerlerdi qorǵaýǵa baryn salǵanynyń arqasynda Haled ál-Asadty dúnıe júzindegi eń aıtýly arheologtardyń esimderimen qatar ataıdy.
Kóne murany kóziniń qarashyǵyndaı saqtaǵan ol bes tilde erkin sóılep, múldem joıylyp ketken baıyrǵy alty tildi de meńgergen.
Búginde Haled ál-Asadtyń kóptegen zertteýleri men kitaptary ejelgi Mesopotamııanyń tarıhy men ómirin zertteýdi negiz etken tarıhı salalardyń irgetasyna aınaldy.
Onyń tarıhı jádigerlerdi saqtaýdaǵy orasan zor áreketteri ózge memleketter tarapynan baǵalanyp, kóptegen halyqaralyq marapattarǵa ıe boldy. Olardyń ishindegi eń mańyzdylary:
- Franýz Respýblıkasynyń Prezıdenti aldynda sińirgen eńbegi úshin ordeniniń kavaleri;
- Bolonıa Respýblıkasynyń Prezıdenti aldynda sińirgen eńbegi úshin ordeniniń kavaleri;
- Týnıs Respýblıkasynyń Prezıdentine sińirgen eńbegi úshin Medal;
- Birinshi dárejeli qyzmeti úshin Sırııa medali.
Ol ómirden ótkende Eýropanyń birneshe memleketi jelbirep týrǵan týyn túsirip, kóńil bildirgen. Onyń tarıhqa degen qurmetin baǵalaǵan jurt kóptegen halyqaralyq mýzeılerge esimin berip, oǵan arnap birneshe tarıhı eskertkishter saldy.
ál-Asadtyń jany úziler aldynda DAISh sodyrlaryna aıtqan sózi de jan tebirenterlik: «Palmıra palmalary – Tadora eshqashan búgilmeıdi». Rasynda, týǵan jurtynyń tarıhy úshin janyn berer ál-Asadtaı perzenti bar eldiń basyn eshkim de búge almas.
Foto ashyq derekkózden alyndy
Natalııa SLÝTA
Aýdarǵan Aıjan PERDEBEKQYZY
«Adyrna» ulttyq portaly
