«Adyrna» ūlttyq portalynyŋ 13.09.2020 jyly jariialaǧan «Jaŋaözende jaŋa tuǧan närestenı köşege laqtyryp ketken» atty aqparatyna bei-jai qaramai, asyrap alu nietımen habarlasqan jandar köp boldy. Jat öz qamqorlyǧyna alǧysy kelgende, tuǧan ana men äkenıŋ balany köşege tastap ketuıne ne sebep? Kım kınälı? Halyq būl jaiynda ne deidı?
Kındıgın jūlyp, tūrǧyn üi maŋyna tastap ketken kışkene şarananyŋ aianyşty jaǧdaiyn qoǧam ärtürlı mäselemen bailanystyrady. Facebook jelısındegı «Aitarym bar», «Jūrt ne demeidı» toptarynyŋ oqyrmandarynyŋ bäzbıreulerı mūndai jaidyŋ köbeiuıne qyzǧa qyryq üiden tyiymnyŋ joqtyǧy sebep dese, endı bıreuler balaǧa jynystyq sauattylyq jaily erte jastan aşyq tüsındırılmeitındıgınen deidı. Keibırı būl mäselede tek qyz balaǧa kınä artuǧa qarsy. Olardyŋ aituynşa, balany dalaǧa tastap ketkende, tek anasy ǧana jauapqa tartylyp, jıgıt ıstegen ısıne jazasyn almaǧandyqtan, tairaŋdauyn eşqaşan tyimaidy. Köpşılıgı osyndai qatygezdıkterdıŋ aldyn alu üşın zaŋdy qataita tüsu kerek degen pıkırde.
Saǧira BAIŪZAQOVA: Äke-şeşesınıŋ betıne qarai almaityn, ol da bıreudıŋ aldanyp qalǧan qyzy şyǧar. Ony aldaǧan erkektı bırge tauyp jauapqa tartu kerek.
Saltanat QARAMOLDAEVA: Anasynan bölek osy balanyŋ äkesın tauyp, ekeuın bırdei sottau kerek.
Maia TASYBEKOVA: Perıştenıŋ tumai jatyp ne kınəsı bar edı? Qandai jaǧdai bolmasyn, obal jasap, būlai ıstemeŋderşı. Ərnərsenıŋ obal, sauaby bar. Laqtyrǧyşty ūstap qataŋ jazalap, jariia etu kerek. Sabaq bolatyndai.
Qaldygül SARMANOVA: Rasynda, er kısılerdıŋ kınäsı me dep qalasyŋ. Qazır ne köp jalǧyz basty äiel köp. Taǧdyr talqysyna tüstım, baiym alqaş dep ajyrasyp ketedı de, süttei ūiyp otyrǧan otbasyly erkekke jarasyp, öitıp-büitıp özıne qaratady. Soŋynda erkek esınen aljasyp baladan bas tartady, äiel balaǧa bas salady. Ne bolmasa jas qyzdardy aldap-arbaidy, soŋy osylai. Sondyqtan er azamattarǧa Alla iman berse eken. Asylǧan äielge: «Jönıŋe jür», - dep tyiyp tastasa, osyndai soraqylyqtar bolmas pa edı? Būl menıŋ jeke pıkırım.
Balany tastap ketken anany ǧana emes, onyŋ jauapsyz äkesın synauşylar öte köp. Mäselen, Baqqon ÖTEŞOVA da balanyŋ äkesın de jauapqa alu kerektıgın aitady: Anasymen bırge əkesın de jauapkerşılıkke tartu kerek.
Onyŋ būl pıkırın Klara NŪRMAHANOVA: Öte dūrys aitasyz. Eger sondai zaŋ bolsa, mümkın azaiar ma edı. Jas qyzdardy ekıqabat etıp, tastap kete salady, äkege eş jauapkerşılık joq, sosyn ne ısteidı, tastamai? – dep qūptaidy.
Būdan bölek, balany qoqysqa tastamaudyŋ joldaryn ökımet arnaiy qarastyru kerek deitınder de tabyldy.
Jazira NŪSQABAEVA esımdı oqyrman: Ökımettegıler aqşany jymqyrmai är oblystarda jäne qalalarda jäşık (boks) saluy kerek. Sonda qoqysqa, därethananaǧa, aryqqa laqtyrmaidy, - dep ūsynysyn bıldırıptı.
Oqyrmandardyŋ keibırı tastandy balalardyŋ köbeiuı jynystyq sauatsyzdyqtan dep esepteidı.
Külparşyn BAIHADAMOVA: Ne degen nadandyq deseişı, jauyzdyq qoi mynau. Bız mektepte jynystyq sauattylyq turady sabaq ötuge qarsy şyǧamyz, mıne, sonyŋ saldary.
Ainūr BEKMOLDANQYZY: Ūl bala eken obal-ai! ... Jas qyzdardyŋ ısı ǧoi, qyzǧa qyryq üiden tyiym degen bar emes pe qazaqta. Osyndaidy boldyrmau üşın anasy qyzymen nege äŋgıme qūrmaidy? 13 jastan asqan soŋ anasy qyzyna nenı bolady, nenı bolmaidy aşyq äŋgıme jürgızuı kerek. Sonda mūndai ıske barmaidy. Al jüktı bop qaldyŋ ba, ony da anaŋa aityp, bır şeşımın qabyldau kerek. Üilenbeimın degen jıgıttı bailap bolsyn üilendıru kerek. Mynadai jantürşıgerlık ıske barmai,- dep pıkırın bıldırgen.
...Bauyr etı balasynan bas tartyp, osyndai qatygezdıkke baryp jatqan jaǧdailar öte köp. «Almaty oblysynda äjethanada jaŋa tuǧan näreste tabyldy», «Ata-anasy balany köşege tastap, itter talap öltırgen», «Atyrauda qoqys jäşıgınen bala tabyldy», «Oralda jaŋa tuǧan säbidı qoqys jäşıgıne tastap ketken» syndy jaŋalyqtardy lek-legımen öte jiı estitın halge jettık. Aŋ ekeş aŋnyŋ özı balasyn qorǧap, aibat şekkende, sanaly Homo sapiens-tıŋ öz qaǧynan jerınuıne ne sebep? Rasymen, adamnan meiırım qaşqan ba? Säbilerdıŋ obaly kımge? Kım kınälı? «Qazaq – bauyrmal, balajan» dep keude keretın halyq arasynda mūndai qatygezdıkter nelıkten köbeiıp barady? Bälkım, zaŋdy qataitu kerek? Mümkın baiyrǧylardyŋ dala zaŋyn qaita jaŋǧyrtu kerek pe? Būl da bır qoǧamnyŋ asqynǧan jarasy ıspettı.
Sız ne deisız, oqyrman?
Foto aşyq derekközden alyndy
Aijan PERDEBEKQYZY
«Adyrna» ūlttyq portaly
