Jaza-jaza jauyr, aita-aita aqjem bolǧan taqyrypqa qaita-qaita oraluǧa tura keledı. Ol – aty-jönımızdı jazudy bıryŋǧaiǧa keltıru mäselesı. Mysaly, «-ov», «-in» – qosymşalary orys jūrtyn, «-ian» – armian jūrtyn, «-oǧly» – türık jūrtyn, «-şvili», «-dze» gruzin jūrtyn, sondai-aq yqşamdylyǧymen erekşelenetın Kim, Soi, Li, Pak, Ten syndy familiialar kärıs halqyn özgelerden daralap tūrady. Al bızde aty-jönımızdı jazuda orys tılınıŋ «-ov (-ev)», «-in (-ina)» qosymşalary bylai tūrsyn, «baba», «ata», «äuletı», «ūly», «qyzy», «nemeresı», «kelını», «ūrpaǧy», «tegı» sözderın qosyp jazu, atasynyŋ atyn parsynyŋ «-i» qosymşasymen bırge jazu, arabtyŋ «äl» artiklın jazu, şyǧys septıgı, ılık+täueldık jalǧaulary arqyly jazu, aty men atasynyŋ atyn qosymşasyz qatar jazu, ruyn körsetıp jazu siiaqty köptegen ülgıler qoldanylyp jür.
Barǧan saiyn qazaqty özge ūlttan tegıne qarap aiyru qiyndap barady. Ūlttyq sipatymyzǧa sai bır ızge tüsırmesek bolmas. Būl mäsele boiynşa qadau-qadau marǧasqa azamattardyŋ bırı, QR ŪǦA akademigı Şerubai Qūrmanbaiūly «Tolǧauly Tıl» atty eŋbegınde bylai deidı: «Aty-jönımızdı jazudyŋ barşa qazaqqa ortaq resmi belgılengen ülgılerı ekı-üşten aspauy tiıs. Bızdıŋşe, eŋ negızgı ülgı – äkenıŋ atyna «ūly», «qyzy» sözderın qosyp jazu, ekınşısı – qosymşasyz jazu dep sanaimyz. Ekınşı ülgı boiynşa pasportqa jäne basqa da qūjattarǧa «Erlan Qazbekūly Asqarbek» türınde tolyq jazyp, al özge jaǧdailarda qajetıne qarai «Erlan Asqarbek» nemese «Erlan Qazbekūly» dep qoldana beruge bolady. Sondai-aq izafettık ülgını de aty-jön jazudyŋ üşınşı nūsqasy retınde qabyldau mäselesın mamandar talqysyna salǧan oryndy dep bılemız».
Al QR Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ 1996 jyldyŋ 2 säuırındegı Jarlyǧynda «Ūlty qazaq azamattar özderınıŋ tegı men äkesınıŋ atynyŋ jazyluyn qazaq tılıne tän emes affekstı alyp tastai otyryp, özgertuge haqyly, alaida, tegı men äkesınıŋ atynyŋ tübırlık negızı saqtaluy tiıs. Būl rette jynysyna qarai «ūly» nemese «qyzy» sözderı qosylyp, bırge jazylady» delıngen. Iаǧni, zaŋdyq tūrǧydan alǧanda da äkenıŋ atyna «ūly», «qyzy» sözderın qosyp jazuǧa bolady.
Qoryta aitqanda, aty-jönımızdı tolyq jazǧanda «Jūmabek Şäkenūly Ysqaq» ülgısın qoldanǧanymyz jön dep oilaimyn. Aty-jöndı dūrys jäne qazaqy täsılmen jazu «buy būrqyraǧan» taqyryptardyŋ bırı bolyp tūrǧany anyq. Eŋ bastysy – bırızdendırudı keşıktırmeu.
A.Baitūrsynūly atyndaǧy
Tıl bılımı institutynyŋ ǧylymi qyzmetkerı, PhD
Quanyş Jūmabekūly
