Jaqynda «Namys» degen atpen ar-namysty tu etken jastardyŋ ūiymy paida boldy. Olardyŋ maqsaty – aiqyn, ūstanymy – berık. Ūlttyq müddenı qorǧauǧa beldı bekem buǧan atauly ūiymnyŋ jetekşısı Azamat myrzamen az-kem sūhbattasqan edık.
-Azamat myrza, «Namys» jastar qozǧalysynyŋ maqsaty qandai?
-Ejelden kele jatqan «El basyna kün tusa, er etıkpen su keşer» degen danalyq sözı bar ekenı bärımız bılemız. Osy danalyqty negızge alyp, eldıgımızden aiyrylyp qalmau maqsatynda el qorǧany bolatyn Namysty jastardyŋ basyn bırıktıru. QAZAQ degen ūlttyŋ ana tılın söz jüzınde emes, ıs jüzınde «MÄŊGILIK» tıl jasau, dılı men salt-dästürın därıpteu, eŋ bastysy Memlekettık rämızderımızdı qorǧap Täuelsızdıgımızdı baiandy etu.
Osylai qorqyp, ündemei qala bersek, qazaq tılınıŋ ömırşeŋdıgı, öz elımızde öz tılımızdıŋ deŋgeiınıŋ tömendep bara jatqany bızdı qatty alaŋdatady. Sol sebeptı, osy baǧytta jūmys atqarudy qolǧa aldyq. Keiın aty öşkır Borat (müldem atyn atauǧa kelmeitın) fleşmob jasap elımızdıŋ TUyn jerge taptaǧany namysymyzǧa tidı. Sondyqtan, eldıgımızdı qorǧap qalu – basty mındet ekenın tüsındık.
-Azamat myrza, jaŋa sözıŋızde aityp qaldyŋyz, bızdıŋ elde bärı söz jüzınde ǧana dep. Endı ıs jüzınde Sızder ne jasadyŋyzdar jäne qandai ıs atqaratyn josparlaryŋyz bar?
-Daŋqty aqyn Rasul Ǧamzatov «Erteŋ tılım qūrityn bolsa, men bügın-aq öluge daiynmyn» degen eken. Sol sekıldı ANA tılım üşın bärın jasauǧa daiynmyn, osy maqsatta namysty jastardyŋ basyn qosudamyz. Ūlttyŋ ūlt ekenın aiqyndaityn negızıgı şarty ol - Tıl. Ūlttyq sana, Ruhani jaŋǧyru deimız bıraq bärı qūjat boiynşa damyp, sözben qazaq tılı «Mäŋgılık tıl» statusyna ie, bıraq ıs jüzınde ūltymyzdyŋ qūldyrauyna äkelıp jatqan sekıldı. Is-qaǧazdar, qūjattar demei-aq qoiaiyn, bıraq qoǧamdyq qyzmet körsetetın meiramhana, dükenderdıŋ özıŋde «qazaq tılınde» amandasyp, qonaqtardy qarsy aludan bastap, as mäzırınıŋ özı orys tılınde ekenın bärıŋız körıp jürsızder. Sondyqtan osy baǧyttaǧy jūmystardy bastap ta kettık. Qaladaǧy bırneşe meiramhanalardy aralap qazaq tılınde mäzırler men daiaşylardyŋ qazaq tılınde qyzmet etuın sūradyq. Bıraq, bärı ökınşıtı... Tuǧan tılımızde qyzmet ala almadyq.
-Būl jūmysty qolǧa alularyŋyzǧa ne sebep boldy?
-«Namys» jastar ūiymynyŋ müşelerınıŋ barlyǧy osy uaqytqa deiın qoǧamdyq, äkımşılık, ūiymdastyruşylyq jūmystardyŋ basy-qasynda jürgen azamattar. Bärınıŋ halyq ışınde bolyp jatqan jaittar, ol tıl mäselesı bolsyn, salt-sana mäselesı bolsyn, bärınde damudyŋ ornyna jyl ötken saiyn qūldyraudy baiqadyq. Endı keş qalsaq, «Ūltty joq etkın kelse, tılın şūbarla» degen söz bar emes pe, sondyqtan Qazaq tılın memlekettık därejede köterıp «ölgen ūlttar men tılder» degen attan aman alyp qalu jolynda jūmys jasau kerekpız dep şeştık. Meilı, 100% qoǧamnyŋ 10% özgertıp tıldı därıptese bız üşın kışıgırım jeŋıs bolar edı.
-Qozǧalystyŋ atauy nelıkten «Namys» dep atadyŋyzdar?
-Jaŋa joǧaryda atap ötkenımdei elınıŋ erteŋın oilaityn, elınıŋ Täuelsızdıgın bırınşı orynǧa qoiatyn namysty jastardyŋ basy bırıkken soŋ «Namys» dep atadyq. «Er namysynyŋ qūly» degen maqal osy bızdıŋ ūiymnyŋ ER jıgıtterıne arnalǧan desem qatelespeimın. Bır ūltty tübegeilı qūrtu üşın onyŋ tılın, dının, dılın joiuuǧa talpynatyny belgılı. Ūltymyzdyŋ ūlttyǧyn joimau üşın eŋ bolmaǧanda tılımızdı qorǧaityn Namysty jıgıtter jūmysqa kırıstı.
-Jastar arasynan qanşa jaqtastaryŋyz bar? Jäne olar būl şaruanyŋ jemısı bolady degenge şynynda sene me?
-San emes, sapa maŋyzdy boluy kerek. Namysty ärbır qazaq balasy – bızdıŋ jaqtastarymyz. Ärbır jıgıttıŋ jüregınde elıne, jerıne, tılıne degen mahabbat pen süiıspenşılık jatqany anyq. Aqyn Sabyr Adai «Är qazaq – menıŋ bauyrym» demeitın be edı?! Sondyqtan ärbır qazaq – el qorǧany! Ärine, eretınder, qoldauşylar öte köp. Qazırgı künge deiın qasymyzǧa qosylyp jatqandar jetkılıktı. Jaŋa aityp ketkendei, sandyq körsetkış emes, jüregı el dep soqqan azamattar qasymyzdan tabylary anyq!
-Qazaq tılın därıptep, ony damytu jolynda qyzmet jasauǧa ne türtkı boldy?
-Ana tılımızde söileuge namystanatyn qoǧamda ömır süruımız, öz tılımızde söilei almaityn öz bauyrlarymyzdyŋ kezdesuı janyma batady. Ärı özımızdıŋ qara közder men qara domalaqtar qoǧamda orysşa şüldırlep jürgenın közben körıp, qaida barar ekenbız dep nalyimyn. Osy uaqytta orystyŋ jazuşysy K.G. Paustovskiidıŋ «Tuǧan tılıne jany aşymaǧan adam – jändık» degen sözı eske tüsedı. «Tılın bılmegen mäŋgürt» degen tırkestın maǧynasyn tüsınse eken dep oilaimyn ärbır qazaq. Basqa tıldı bıldım dep maqtanbai, özımızdıŋ saf altyndai taza, maǧynasy tereŋ öz tılımızdı bılse, söilese eken.
-Qazaq tılındegı jarnamalar men sauatsyz audarmalar baǧytynda jūmystar jürgızıle me?
-Ūlttyq ruhty damytu üşın eŋ bırınşı osy tılımızdı şūbarlamai üirenu qajet. Jarnamalar men audarmalar jasaǧanda tıl mamandarynyŋ rūqsatynsyz şyǧarylmaityndai erejeler qabyldau qajet sekıldı. Sonymen qatar, memlekettık tılımız turaly zaŋda Qazaq tılınıŋ märtebesın asqaqtatu baǧytynda da qyzmet etu – basty maqsat.
-Jaŋa özıŋız aityp qalǧan atyn atauǧa kelmeitın kino jaiynda ne aitasyz?
-Elımnıŋ Tuyn tyr jalaŋaş maqūlyqtar (adam dep aituǧa müldem kelmeidı) bilep, jerge taptap Qazaqstan nemese qazaq ūlty turaly eştene bılmeitınderdıŋ ısın körıp aşyndym. Sol fleşmob şyqqan künnıŋ ertesıne Namysty jıgıtterdı ertıp AQŞ elşılıgıne bardym. Bükıl qazaq elınen, qazaq jūrtynan keşırım sūralsyn degen petisiiany elşıge ūstattym. Barlyq qazaqpyn degen, ūltyna jany aşyǧandardan qoldau taptym. Osy baǧytta jūmystar älı de jasalynuda. Bızdıŋ elde körsetılmeuın el bolyp, halyq bolyp talap etıp otyrmyz.
-Kürestıŋ soŋyna deiın jetuge şydamdaryŋyz jete me?
-Alla, quat berıp, Namysty jıgıtter bolsa soŋynan deiın jetkızıp tılımızdı Mäŋgılık tıl etermız!
-Qazaqtyŋ XXI ǧasyrdaǧy maqtanyştary kım?
-Qazaq degen halyq negızı ŪLY halyq qoi. Ärbır qazaq el maqtanyşy bola alatyn tektı ūltpyz. Al jalpy qazırgı el maqtanyşy, artynan halyq eretın Mūhtar Şahanov, Ardaq Nazarov sekıldı qazaqtyŋ bırtuar azamattary.
-Qazaq degende oiǧa keletın tūlǧalar?
-Alaş ziialylary, Dınmūhamed Qonaev, t.b.
-Azamat myrza, jastarǧa qandai taǧylym aitar edıŋız?
-Qūrmettı, Qazaqtyŋ Namysty jastary eldıŋ eldıgın qorǧap, Täuelsızdıgımızden aiyrylmai, tılımızdı därıptep, märtebesın asyraiyq. Osy jerde Maǧjan Jūmabaevtyŋ:
Arystandai aibatty,
Jolbarystai qairatty –
Qyrandai küşti qanatty.
Men jastarǧa senemin! - degen öleŋı ärbır jastyŋ esınde ūran bolyp jattalǧanyn qalaimyn.
-Azamat myrza, sūhbatyŋyzǧa rahmet. Namysty ūiymynyŋ namysty jıgıtterı köp bolyp, El namysyn qorǧau jolynda sättılık tıleimın!
-Jastar arasynan qanşa jaqtastaryŋyz bar? Jäne olar būl şaruanyŋ jemısı bolady degenge şynynda sene me?
-San emes, sapa maŋyzdy boluy kerek. Namysty ärbır qazaq balasy – bızdıŋ jaqtastarymyz. Ärbır jıgıttıŋ jüregınde elıne, jerıne, tılıne degen mahabbat pen süiıspenşılık jatqany anyq. Aqyn Sabyr Adai «Är qazaq – menıŋ bauyrym» demeitın be edı?! Sondyqtan ärbır qazaq – el qorǧany! Ärine, eretınder, qoldauşylar öte köp. Qazırgı künge deiın qasymyzǧa qosylyp jatqandar jetkılıktı. Jaŋa aityp ketkendei, sandyq körsetkış emes, jüregı el dep soqqan azamattar qasymyzdan tabylary anyq!
-Qazaq tılın därıptep, ony damytu jolynda qyzmet jasauǧa ne türtkı boldy?
-Ana tılımızde söileuge namystanatyn qoǧamda ömır süruımız, öz tılımızde söilei almaityn öz bauyrlarymyzdyŋ kezdesuı janyma batady. Ärı özımızdıŋ qara közder men qara domalaqtar qoǧamda orysşa şüldırlep jürgenın közben körıp, qaida barar ekenbız dep nalyimyn. Osy uaqytta orystyŋ jazuşysy K.G. Paustovskiidıŋ «Tuǧan tılıne jany aşymaǧan adam – jändık» degen sözı eske tüsedı. «Tılın bılmegen mäŋgürt» degen tırkestın maǧynasyn tüsınse eken dep oilaimyn ärbır qazaq. Basqa tıldı bıldım dep maqtanbai, özımızdıŋ saf altyndai taza, maǧynasy tereŋ öz tılımızdı bılse, söilese eken.
-Qazaq tılındegı jarnamalar men sauatsyz audarmalar baǧytynda jūmystar jürgızıle me?
-Ūlttyq ruhty damytu üşın eŋ bırınşı osy tılımızdı şūbarlamai üirenu qajet. Jarnamalar men audarmalar jasaǧanda tıl mamandarynyŋ rūqsatynsyz şyǧarylmaityndai erejeler qabyldau qajet sekıldı. Sonymen qatar, memlekettık tılımız turaly zaŋda Qazaq tılınıŋ märtebesın asqaqtatu baǧytynda da qyzmet etu – basty maqsat.
-Jaŋa özıŋız aityp qalǧan atyn atauǧa kelmeitın kino jaiynda ne aitasyz?
-Elımnıŋ Tuyn tyr jalaŋaş maqūlyqtar (adam dep aituǧa müldem kelmeidı) bilep, jerge taptap Qazaqstan nemese qazaq ūlty turaly eştene bılmeitınderdıŋ ısın körıp aşyndym. Sol fleşmob şyqqan künnıŋ ertesıne Namysty jıgıtterdı ertıp AQŞ elşılıgıne bardym. Bükıl qazaq elınen, qazaq jūrtynan keşırım sūralsyn degen petisiiany elşıge ūstattym. Barlyq qazaqpyn degen, ūltyna jany aşyǧandardan qoldau taptym. Osy baǧytta jūmystar älı de jasalynuda. Bızdıŋ elde körsetılmeuın el bolyp, halyq bolyp talap etıp otyrmyz.
-Kürestıŋ soŋyna deiın jetuge şydamdaryŋyz jete me?
-Alla, quat berıp, Namysty jıgıtter bolsa soŋynan deiın jetkızıp tılımızdı Mäŋgılık tıl etermız!
-Qazaqtyŋ XXI ǧasyrdaǧy maqtanyştary kım?
-Qazaq degen halyq negızı ŪLY halyq qoi. Ärbır qazaq el maqtanyşy bola alatyn tektı ūltpyz. Al jalpy qazırgı el maqtanyşy, artynan halyq eretın Mūhtar Şahanov, Ardaq Nazarov sekıldı qazaqtyŋ bırtuar azamattary.
-Qazaq degende oiǧa keletın tūlǧalar?
-Alaş ziialylary, Dınmūhamed Qonaev, t.b.
-Azamat myrza, jastarǧa qandai taǧylym aitar edıŋız?
-Qūrmettı, Qazaqtyŋ Namysty jastary eldıŋ eldıgın qorǧap, Täuelsızdıgımızden aiyrylmai, tılımızdı därıptep, märtebesın asyraiyq. Osy jerde Maǧjan Jūmabaevtyŋ:
Arystandai aibatty,
Jolbarystai qairatty –
Qyrandai küşti qanatty.
Men jastarǧa senemin! - degen öleŋı ärbır jastyŋ esınde ūran bolyp jattalǧanyn qalaimyn.
-Azamat myrza, sūhbatyŋyzǧa rahmet. Namysty ūiymynyŋ namysty jıgıtterı köp bolyp, El namysyn qorǧau jolynda sättılık tıleimın!
Äŋgımelesken S. SERIK,
"Adyrna" ūlttyq portaly
