Adamnyŋ küizelgende, qaiǧyrǧanda, ökpelep-renjıgende, aşu-yzaǧa berılgende jylaityny bar. Ǧalymdar osy jylau kezındegı köz jasynyŋ adam densaulyǧy üşın paidasy mol ekenın dälledep otyr. Būl, ärine, bet joq jylai bergen paidaly degen söz emes dep jazady «Adyrna» ūlttyq portaly «Auyrmaŋyz» gazetıne sılteme jasap. Al joǧaryda atalǧandai psihikalyq jäne emosiialyq küiler kezınde jylap alǧan şynynda da paidaly deidı fiziologtar.
Mysaly, öksıp tūryp jylau kezınde adam özınıŋ ışke qysqa ǧana dem soryp, ony bırşama soza şyǧarǧanyn, uhılegenın aŋǧarmai da qalady dep jazady «Auyrmaŋyz!» gazetı. Al būl kezde tynys joly müşelerınıŋ jūmysy jaqsarady eken, qan ainalymy da özgerıske tüsedı. Jylap bolǧan soŋ adamnyŋ özın bırşama jeŋıl sezınetını sodan eken. Būl kezde tynys alu bırşama tejeledı, jürek soǧysy jiıleidı de, adam jeŋıldep qalady.
Ǧalymdar jylaǧan kezde köz jasynyŋ qūramy är kezde ärqalai bolatynyna da köz jetkızıptı. Mysaly, adam qaiǧy men küiınışten jylaǧan kezde köz jasy kermek tatyp, tyǧyz ärı salmaqty şyǧatyny anyqtalǧan. Öitkenı onyŋ qūramynda belok köbırek, sonymen qatar jüike küizelgende bölınetın erekşe himiialyq elementter bolady eken. Būl zattardyŋ aǧzada köp jinaluy ziianyn tigızedı. Al olar jylaǧan kezde köz jasy arqyly ǧana şyǧarylady.
Adam türlı jaraqattar, soqqylar alyp nemese qatty syrqattanyp, auyrsynudan jylaǧan kezde de köz jasy «kömektesedı» eken. Iаǧni būl jaǧdailarda ol analgetik rolın atqarady. Būl kezdegı köz jasy adamǧa morfii siiaqty äser etedı, onyŋ qūramynda biologiialyq belsendı zattar bolady. Köz jasy, sondai-aq bakteriialar men virustarǧa qarsy da oŋdy äser etetın körınedı. Onyŋ qūramynda 5-10 minutta aǧzaǧa tüsken bakteriialardyŋ 95 paiyzyna deiın joiatyn «lizosin» atty ferment bar.
Köz jasy – aǧzanyŋ türlı stresterge qarsy qorǧanys äreketınıŋ körınısı. Ol aǧzanyŋ küizelısten zardap şekpeuı üşın qyzmet etedı, aǧzany artyq kerneuden aryltady dep jazady «Auyrmaŋyz!» gazetı. Al eger adam osy kezde ışten tynyp, kelıp tūrǧan tabiǧi sätte köz jasyn tögıp, jylamasa, onyŋ ziiany ışke tüsedı, türlı onkologiialyq aurularǧa soqtyruy mümkın. Mūndaida adam türlı jüike syrqattaryna, qan qysymynyŋ köterıluıne, asqazannyŋ oiyq jarasyna, türlı jürek aurularyna ūrynuy ǧajap emes.
Adam quanyş pen şattyqtan da jylaidy. Būl kezdegı aǧzada paida bolǧan artyq adrenalin mölşerı qalpyna keledı.
Jalpy, adamdy sebepsız jylaudan saqtasyn, al tabiǧi jaǧdaida ǧana, türlı emosiialyq küige tüskende kelgen köz jasyn ırıkpegenı jön deidı ǧalymdar. Sondai-aq olar jylaudyŋ onyŋ sebebın tüsınetın, janaşyr adamdar arasynda boluy da oŋdy äserın arttyrady deidı.
Ortaşa eseppen alǧanda, adam ömırınde 70 litr köz jasyn tögedı eken...
J. QASYM, «Auyrmaŋyz» gazetı.
Foto aşyq derekközden alyndy.
Ūqsas jaŋalyqtar
