Kinematografister odaǧy ekı jarym jylǧa sozylǧan sottan keiın öz öner ordasyna qaita oralatyn boldy. Qazaq kino önerınıŋ korifeiı Şäken AIMANOV pen sol kezdegı Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ Bırınşı hatşysy qyzmetındegı Dınmūhamed QONAEVTYŊ bastamasymen aşylǧan tarihi ǧimarat endı tüngı klub emes, qaitadan qazaq kinosynyŋ jüregıne ainalady.
Däl būlai aituǧa älı de erterek bolar, dese de qazaq kino önerınıŋ janaşyrlary talai öner maitalmandarynyŋ ızı qalyp, talai kino önerınıŋ ozyq ülgılerı tuǧan būl ordany jyn-oinaqtyŋ oşaǧy emes, qaitadan mädeniettıŋ oty januy üşın jyldar boiy alysyp, üş audandyq-qalalyq sottan jeŋıp, kıltın alyp, qara şaŋyraqqa qaita kırıp quanyp otyr. Istıŋ basy-qasynda jürgen azamattardyŋ aituynşa, alda taǧy da sot prosesterı bar.
Qazaqstan kinogerler odaǧynyŋ atqaruşy direktory Qanat TÖREBAI: «Ekı jarym jyl boldy, būl ǧimarat üşın sottasyp jürmız. Kezınde Ahat İBRAEV degen jıgıt kinogerler odaǧyn basqarǧanda būl ǧimaratty jalǧa bergen. Bıraq bız osy odaqqa kelgelı sol kelısım dūrys emes dep sotqa bergenbız, ekı jarym jyl sottasyp, aqyry endı osy ǧimaratqa, öz ǧimaratymyzǧa kıretın boldyq. Qūdai qalasa! Sottyŋ şeşımı bar, qaǧazdary barlyǧy tügel.
Bırneşe sot öttı. Joǧary sotqa deiın öttı. Bırneşe ret appelesiiaǧa berılgen. Älı sot jürıp jatyr, älı nükte qoiylmaǧan. Ekı-üş ret bız jürdık, audan, qala sottarynda. Bıraq ana jaq appeliasiiaǧa bere beredı, bere beredı. Sol älı sot jürıp jatyr, bıraq äzırşe qolymyzda sottyŋ şeşımı bar. Bız kıre alamyz. Sebebı, zaŋ boiynşa ǧimarat bızdıkı», - dep ǧimaratqa endı eşkımnıŋ talasy joq ekendıgın jetkızdı (özgerıssız alyndy – red.).
Sondai-aq ol kinogerler üiınıŋ tarihy men onda ötken şaralarǧa toqtala kelıp: Osy jerde ömır boiy kinogerler odaǧy otyratyn. Alpysynşy jyldardan bastap. Kezınde bızdıŋ korifeiler, aqsaqaldar bırıgıp, ol kezde QONAEV (D.A. Qonaev – red.) bırınşı hatşy, sodan jer alyp, osy ǧimaratty Şäken AIMANOV, Abdolla QARSAQBAEV siiaqty bızdıŋ ülken atalaramyz, önerdegı maitalmandar atsalysyp, bırge osy kinogerler üiın aşqan. Endı toqsanynşy jyldary öte qiyn boldy, özderıŋız bılesızder, alpys paiyzy bır kommersiialyq kompaniiaǧa kettı. Endı äzırşe kinogerler odaǧy osy ǧimarattyŋ qyryq paiyzynyŋ iesı bolyp esepteledı, zaŋ boiynşa.
Ekı jarym jyl boldy, ǧimaratqa kıre almai jürdık. Bügın, endı, osy ǧimaratymyzǧa, öz ǧimaratymyzǧa kıretın boldyq.
Būǧan deiın būl jerdı jalǧa alyp otyrǧan. Jalǧa berılgende, mūnda bır tiyn tölenbegen. Sosyn myna jerde nochnoi klub (tüngı klub – red.) aşpaqşy boldy. Bız oǧan qarsy boldyq. Sebebı būl kinogerler üiı. Mūnda kinozal boluy kerek. Osy odaqtyŋ şaralary ötetın oryn ǧoi. Ömır boiy osyndai şaralar ötetın. «Qūlager» degen syilyq bar, kinogerler odaǧynyŋ syilyǧy. Sonyŋ marapattau räsımderı ötetın, ärtürlı, körsetılımder, sondai-aq Euraziia festivalı. Euraziia festivalı eŋ bırınşı ret osynda ötken.
Mūnyŋ alpys paiyzy «Gan Bei-ge» (tüngı klub – red.) tiesılı. Oǧan talas joq, - dep tek odaqqa tiesılı qyryq paiyzdy qalaida tübegeilı qaitaryp aludy közdeitınderın jetkızdı.
Uaqytynda «taǧdyry» ärqalai qūbylǧan būl ordaǧa qazaq kino önerınıŋ damuyna ölşeusız ülesın qosqan Asanälı ÄŞIMOV, Satybaldy NARYMBETOV, Rüstem ÄBDIRAŞEV, Ermek TŪRSYNOV jäne t.b. syndy akterler men rejisserler kelıp, kino üiınıŋ jaiyna bei-jai qaramaitynyn bıldırdı.
Asanälı Äşımov, keŋestık jäne qazaqstandyq kino jäne teatr akterı, Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı (2017): «Balalardyŋ jügırgenıne bır üş-tört jyl bop qaldy. Sottasyp. Baiaǧy osydan alpys jyl būryn Şäken Aimanov, Qonaev ekeuı (D.A. Qonaev – red.) jasaǧan kino üiı. Kinematografisterge bergen syilyǧy. Sony köp uaqyt boiy qoldandyq, osy jerde otyrdyq, äŋgımelestık, şüiırkelestık, jaqsy kino üiı edı ol kezde. Endı qazır sonşama jyl kino qairatkerlerınıŋ otyryp, bır staqan şai ışetın jerı bolmai qaldy. Mūndai ortalyq tvorchestvonyŋ (şyǧarmaşylyq – red.) adamdaryna kerek. Ssenariidı talqylau üşın, oilaryn aitu üşın. Jalpy sol kezdegı jūmystardyŋ sapaly şyǧuynyŋ özı osyndai kezdesulerdıŋ äserı boldy. Myna kino üiınıŋ äserı boldy. Osy jerge keluşı edık, keşke jaqyn, äŋgımelesuge, kino körıp, premeralar körıp, qonaqtardy osy jerde qarsy aluşy edık. Mūndai üi kerek qoi», - dep būl kino üiınıŋ maŋyzyn aityp, tarihyna toqtaldy.
Qazaq kino önerınde talai ūmytylmas obrazdardy somdaǧan abyz aqsaqal «Būl jerge talai uaqytta artqa tastap kelıp, qandai sezımdı bastan keşıp tūrsyz» degen sūraqqa: «Suyq bolsa da, jyly sezınıp otyrmyn», - dep jauap berdı (qarausyz qalǧan ǧimarat ışı tym suyq - red.).
Qazaqstan kinogerler odaǧynyŋ atqaruşy direktory Qanat TÖREBAI: «Ekı jarym jyl boldy, būl ǧimarat üşın sottasyp jürmız. Kezınde Ahat İBRAEV degen jıgıt kinogerler odaǧyn basqarǧanda būl ǧimaratty jalǧa bergen. Bıraq bız osy odaqqa kelgelı sol kelısım dūrys emes dep sotqa bergenbız, ekı jarym jyl sottasyp, aqyry endı osy ǧimaratqa, öz ǧimaratymyzǧa kıretın boldyq. Qūdai qalasa! Sottyŋ şeşımı bar, qaǧazdary barlyǧy tügel.
Bırneşe sot öttı. Joǧary sotqa deiın öttı. Bırneşe ret appelesiiaǧa berılgen. Älı sot jürıp jatyr, älı nükte qoiylmaǧan. Ekı-üş ret bız jürdık, audan, qala sottarynda. Bıraq ana jaq appeliasiiaǧa bere beredı, bere beredı. Sol älı sot jürıp jatyr, bıraq äzırşe qolymyzda sottyŋ şeşımı bar. Bız kıre alamyz. Sebebı, zaŋ boiynşa ǧimarat bızdıkı», - dep ǧimaratqa endı eşkımnıŋ talasy joq ekendıgın jetkızdı (özgerıssız alyndy – red.).
Sondai-aq ol kinogerler üiınıŋ tarihy men onda ötken şaralarǧa toqtala kelıp: Osy jerde ömır boiy kinogerler odaǧy otyratyn. Alpysynşy jyldardan bastap. Kezınde bızdıŋ korifeiler, aqsaqaldar bırıgıp, ol kezde QONAEV (D.A. Qonaev – red.) bırınşı hatşy, sodan jer alyp, osy ǧimaratty Şäken AIMANOV, Abdolla QARSAQBAEV siiaqty bızdıŋ ülken atalaramyz, önerdegı maitalmandar atsalysyp, bırge osy kinogerler üiın aşqan. Endı toqsanynşy jyldary öte qiyn boldy, özderıŋız bılesızder, alpys paiyzy bır kommersiialyq kompaniiaǧa kettı. Endı äzırşe kinogerler odaǧy osy ǧimarattyŋ qyryq paiyzynyŋ iesı bolyp esepteledı, zaŋ boiynşa.
Ekı jarym jyl boldy, ǧimaratqa kıre almai jürdık. Bügın, endı, osy ǧimaratymyzǧa, öz ǧimaratymyzǧa kıretın boldyq.
Būǧan deiın būl jerdı jalǧa alyp otyrǧan. Jalǧa berılgende, mūnda bır tiyn tölenbegen. Sosyn myna jerde nochnoi klub (tüngı klub – red.) aşpaqşy boldy. Bız oǧan qarsy boldyq. Sebebı būl kinogerler üiı. Mūnda kinozal boluy kerek. Osy odaqtyŋ şaralary ötetın oryn ǧoi. Ömır boiy osyndai şaralar ötetın. «Qūlager» degen syilyq bar, kinogerler odaǧynyŋ syilyǧy. Sonyŋ marapattau räsımderı ötetın, ärtürlı, körsetılımder, sondai-aq Euraziia festivalı. Euraziia festivalı eŋ bırınşı ret osynda ötken.
Mūnyŋ alpys paiyzy «Gan Bei-ge» (tüngı klub – red.) tiesılı. Oǧan talas joq, - dep tek odaqqa tiesılı qyryq paiyzdy qalaida tübegeilı qaitaryp aludy közdeitınderın jetkızdı.
Uaqytynda «taǧdyry» ärqalai qūbylǧan būl ordaǧa qazaq kino önerınıŋ damuyna ölşeusız ülesın qosqan Asanälı ÄŞIMOV, Satybaldy NARYMBETOV, Rüstem ÄBDIRAŞEV, Ermek TŪRSYNOV jäne t.b. syndy akterler men rejisserler kelıp, kino üiınıŋ jaiyna bei-jai qaramaitynyn bıldırdı.
Asanälı Äşımov, keŋestık jäne qazaqstandyq kino jäne teatr akterı, Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı (2017): «Balalardyŋ jügırgenıne bır üş-tört jyl bop qaldy. Sottasyp. Baiaǧy osydan alpys jyl būryn Şäken Aimanov, Qonaev ekeuı (D.A. Qonaev – red.) jasaǧan kino üiı. Kinematografisterge bergen syilyǧy. Sony köp uaqyt boiy qoldandyq, osy jerde otyrdyq, äŋgımelestık, şüiırkelestık, jaqsy kino üiı edı ol kezde. Endı qazır sonşama jyl kino qairatkerlerınıŋ otyryp, bır staqan şai ışetın jerı bolmai qaldy. Mūndai ortalyq tvorchestvonyŋ (şyǧarmaşylyq – red.) adamdaryna kerek. Ssenariidı talqylau üşın, oilaryn aitu üşın. Jalpy sol kezdegı jūmystardyŋ sapaly şyǧuynyŋ özı osyndai kezdesulerdıŋ äserı boldy. Myna kino üiınıŋ äserı boldy. Osy jerge keluşı edık, keşke jaqyn, äŋgımelesuge, kino körıp, premeralar körıp, qonaqtardy osy jerde qarsy aluşy edık. Mūndai üi kerek qoi», - dep būl kino üiınıŋ maŋyzyn aityp, tarihyna toqtaldy.
Qazaq kino önerınde talai ūmytylmas obrazdardy somdaǧan abyz aqsaqal «Būl jerge talai uaqytta artqa tastap kelıp, qandai sezımdı bastan keşıp tūrsyz» degen sūraqqa: «Suyq bolsa da, jyly sezınıp otyrmyn», - dep jauap berdı (qarausyz qalǧan ǧimarat ışı tym suyq - red.).
Kinematografister üiınıŋ qarausyz qalǧan qazırgı küiı. Akter Asanälı Äşımov kinogerlermen şüiırkelesıp otyr
Kinorejisser Ermek Tūrsynov ta būl tarihi üidıŋ özı üşın, ūlt üşın maŋyzyna, sondai-aq bügıngı kino önerınıŋ jaǧdaiyna toqtala kelıp, üidıŋ qarauyna bölıner qarajat jaiyna da toqtalyp öttı: «Būl jer ziialy qauym ökılderı otyratyn, ülken ideialar tuatyn oryn edı. Mūnda jinalǧandar jai otyrmaityn, adami qatynas ornaityn oryn boldy. Özım student künımnen osynda keletınmın. Tarihi jer. Özım «Şyraqşy» degen film tüsırdım, sol sekıldı būl jerge de şyraqşy kerek. Būl qara şaŋyraqty ūrpaqtan-ūrpaqqa qaldyruymyz kerek. Jöndeuge, qarauǧa qarajat joq. Mädeniet salasynyŋ jaǧdaiy qaiyrşynyŋ küiındei ǧoi. Özım qaltaly azamattardy äkep körsettım. Kömektesetın boldy», - dei kele: «Üş ret audandyq sotta jeŋdık. Ärı qarai joǧarǧy sotqa berıldı. Muzei dep te aituǧa bolady. Ülken kinozal bolatyn. Ş. Aimanov bastaǧan öner maitalmandarynyŋ portretterı ılulı tūratyn. Būl jer jeke menıŋ, ne Asanälı Äşımovtıŋ emes, būl sızdıŋ de ǧimaratyŋyz», - dep būl ǧimaratqa ärbır qazaq balasynyŋ talasy bar ekenın, saqtap qalu kerektıgın aitty. Esterıŋızge sala keteiık, Qazaqstan kinematografister odaǧynyŋ basy osy daudan 2016 jyldan berı arylmai keledı. Mäselenıŋ bärı de jaŋa basşynyŋ keluınen bastalǧan. Kinematografister Odaǧynyŋ būrynǧy töraǧasy İgor Vovnianko kino üiınıŋ aumaǧyn tüngı klubqa jalǧa berıp tūrǧan. Qanat Törebaidyŋ aituynşa, osy aqşaǧa ol ǧimaratty saqtap, kommunaldyq tölemderdı, salyqtardy, tört jūmysşynyŋ jalaqysyn tölep tūrǧan. Bıraq sodan keiın jalǧa aluşylar özgerıp otyrǧan. Keiın odaqqa jaŋa basşylar kelgen soŋ mäseleler tuyndai bastaǧan. Odaqtyŋ būrynǧy basşysy Ahat İbraev auyr şartpen, eşkımnen sūramastan bükıl menşıktı 2023 jylǧa deiın berıp jıbergen. Menşıktı jalǧa aluşylar kino üiınıŋ ornyna tüngı klub aşpaq bolǧan. Osy sebepten de sot prosesterı bastalyp, jyldary boiy odaq müşelerı ǧimarat ışıne kıre almai, eşqandai şara ötkıze almai kelgen. Tek, jyldar öte sottyŋ oŋ şeşımınen soŋ, kinogerler, bügın, 24 qaraşa 2020 jyly ǧimaratqa kıruge mümkındık alyp otyr. Onyŋ aldaǧy taǧdyry älı de uaqyt enşısı men kelesı sottyŋ şeşımıne bailanysty. ...Älı de sot prosesterı bar ekendıgın bılgen soŋ, rejisser Satybaldy Narymbetovten: «Taǧy da şeşımın küttırıp tūrǧan sot prosesterı bar eken. Quanuǧa erte emes pe?» - degen sūraǧymyzǧa: «- Oibai-au, analar qaltalaryn (jalǧa aluşylar – red.) toltyryp, taǧy da şauyp barmasyn», - degen jauap aldyq. Jaǧdaimen «Adyrna» ūlttyq portaly aldaǧy uaqytta da tanystyryp otyrady. Kinogerlerdıŋ quanyşy ūzaǧynan bolsa eken dep tıleimız!Aijan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
