Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldauynda «Azamattyq qoǧamǧa qoldau körsetıp, onyŋ äleuetın nyǧaita tüsu kerek. Sondai-aq asa maŋyzdy jalpy memlekettık mındetterdı şeşu üşın talqylau jūmystaryna onyŋ mümkındıkterın keŋınen qoldanu qajet»,-degen bolatyn. Bügınde «Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧy» kommersiialyq emes aksionerlık qoǧamy ükımettık emes ūiymdarǧa memleket biudjetınen grant beruşı jalǧyz operator bolyp tabylady. Ortalyq granttary qandai mäselelerdı şeşuge baǧyttalǧan? Elımızdegı ükımettık emes ūiymdardyŋ bolaşaǧy qandai? Būl turaly basqarma töraiymy Bätima Mukina «Adyrna» tılşısıne bergen sūhbatynda aityp berdı.
– Bätima hanym, Qazaqstandaǧy qoǧamdyq qorlardyŋ damu deŋgeiı qandai? Bügıngı künge deiın nendei jetıstıkterge qol jetkızdı?
– Qoǧamdyq ūiymdar ǧana emes, ärtürlı ükımettık emes ūiymdar men kommersiialyq emes ūiymdar qoldanystaǧy zaŋnamalyq aktılerge säikes damuda. Elımızde olardyŋ qyzmetı tolyq rettelgen. Biudjet zaŋnamasyna säikes olardyŋ qyzmetın qoldaudyŋ özge de qūraldary bar. Būl - memleket tarapynan memlekettık äleumettık tapsyrys jäne azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧynyŋ granttyq qarjylandyruy. Būdan basqa, Qazaqstanda qoǧamdyq qorlardyŋ damuyn är türlı donorlar jäne biznes qoldaidy. Mūnyŋ bärı olardyŋ qyzmetın jandandyruǧa yqpal etıp otyr. Bügıngı taŋda ükımettık emes ūiymdar aitarlyqtai jetıstıkterge qol jetkızgenın moiyndau kerek. Tıptı elımız täuelsızdık alǧan alǧan kezde qūrylyp, älı künge jūmys ıstep, damyp kele jatqan ūiymdar da bar.
Azamattardyŋ bastamasyn qoldau ortalyǧy arqyly granttyq qarjylandyruǧa ie bolǧan kompaniialar arasynda 15 jyldan astam uaqyt boiy jūmys ıstep kele jatqan kompaniialar bar. Olar – öte bedeldı ūiymdar. Būl kompaniialar memlekettık tapsyrysty ǧana emes, sonymen qatar şeteldık jobalardy ıske asyryp otyr, sonyŋ ışınde halyqqa äleumettık qyzmet körsetıp keledı. Sondai-aq, normativtık-qūqyqtyq aktılerdı jazuǧa atsalysady, pıkırtalastarǧa qatysady, qoǧamdy alaŋdatatyn mäselelerdı belsendı köteredı, körsetıluı tiıs öz normalaryn ūsynady. Qazaqstannyŋ qoǧamdyq ūiymdary halyqaralyq pıkırtalas alaŋdarynda da belsendı. Būl olardyŋ şetelde tanymal ekenın körsetedı.
Elımızdıŋ äleumettık saiasi ömırınde tübegeilı özgerıs bolyp jatyr, sebebı halyqtyŋ azamattyq belsendılıgı artyp keledı. Memleket "Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket" tūjyrymdamasyn damyta otyryp, ükımettık emes sektormen özara qarym-qatynas ornatu täsılderın özgertude. Biylǧy jyly Qazaqstannyŋ Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrlıgınıŋ qoldauymen bäsekege qabılettı ükımettık emes sektordy damytu üşın jaŋa jaǧdailar jasau maqsatynda pilottyq rejimde "ÜEŪ akademiiasy" jobasy ıske qosyldy. Ony "Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧy" KEAQ ūsynǧan granttyq qarjylandyruǧa "Azamattyq bastamalar ortalyǧy" qoǧamdyq bırlestıgı jüzege asyrady. Joba 15 qyrküiekte ıske qosyldy. Ekı ai ışınde osy joba aiasynda Qazaqstannyŋ 300-den astam ükımettık emes ūiymdary oqytyldy. Därısterdı Qazaqstan, Resei, Belarus Respublikasy, Qyrǧyzstan elderınıŋ tanymal sarapşylary men biznes-trenerlerı ötkızdı. Sabaq onlain formatta bolǧandyqtan, kez kelgen adam "ÜEŪ akademiiasynyŋ" qatysuşysy boluǧa mümkındık aldy. Nätijesınde 800-den astam adam kurs tyŋdauşysy boldy.
"ÜEŪ akademiiasy" jobasy aiasynda atqarylǧan jūmys nätijesı alǧa qoiylǧan barlyq mındettıŋ ıske asyrylǧanyn körsetedı. Jobanyŋ äleumettık tiımdılıgı jergılıktı, öŋırlık ÜEŪ arqyly naqty mındetterdı şeşu jäne ÜEŪ qyzmetkerlerınıŋ qūzyrettılıgın arttyruda körınedı. Öz basym qūrylǧan "ÜEŪ Akademiiasy" osy sektordy damytu üşın jaqsy jaǧdai jasap, ükımettık emes ūiymdar qyzmetkerlerınıŋ qūzyretın arttyratynyna senımdımın.
Qazır ükımettık emes ūiymdardyŋ käsıbilık deŋgeiı artty deuge negız bar. Osydan 10 – 20 jyl būrynǧy jaǧdaimen salystyrǧanda, özgerıs jer men köktei. Biyl tamyz aiynda Qazaqstan Respublikasynda Azamattyq qoǧamdy damytudyŋ 2020-2025 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasy qabyldandy. Onda elımızde azamattyq qoǧam salasyn damytu qadamdary körsetıldı. Būl tūrǧyda älı de ūsynystar jasalyp jatyr.
– «Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧy» KEAQ granttary qandai mäselelerdı şeşuge baǧyttalǧan?
– Bügınde 116 joba ıske asyrylyp jatyr. Onyŋ ışınde aimaqtarda tūtynuşylardyŋ qūqyǧyn qorǧau salasynda halyqtyŋ sauattylyǧyn arttyru üşın 14 joba bar. Auyldyq ÜEŪ äleuetın arttyru üşın de 14 joba ıske asyrylyp jatyr. 6 joba azamattyq qoǧamdy damytuǧa, 20 joba jastar jäne otbasy saiasatyn qoldauǧa arnalǧan. Qazırgı taŋda üş zertteu jobasy ıske asyryluda. Sonymen qatar, jalpy azamattyq bıregeilıkke jäne qazaqstandyq patriotizmdı damytuǧa arnalǧan da joba bar.
Negızgı serıktesımız – ÜEŪ. Bız äleumettık jobalardyŋ qalai ıske asyrylyp jatqanyn baqylaimyz, iaǧni sapasyna ülken män beremız. ÜEŪ käsıbi bılıktılıgın arttyruǧa basa nazar audaramyz. Sondai-aq, äleumettık jobalardyn sapasyna jäne olardyŋ monitoringıne jauap beremız. Iske asyrylyp jatqan jobalar aiasynda taǧy 834 şaǧyn grant ıske asyryluda. Iаǧni, elımızdıŋ tükpır-tükpırınde memleket 86 ükımettık emes ūiymdar arqyly azamattyq bastamalardy ıske asyruǧa kömektesedı. Olar naqty mäselelerge baǧyttalǧan. Sondyqtan bolar, nätijesı aiqyn körınıs tabuda. Kömektı naqty adamdar alyp jatyr. Är aimaqta granttyq jobalar aiasynda 500 myŋnan 8 şaǧyn grant bölındı. Būryn mektepterdıŋ janynda balalar alaŋdary bolmaǧan edı. Bügınde olar salynyp, balalarǧa arnalǧan massaj kabinetterı, qarttarǧa arnalǧan kompiuterlık kabinetter aşyldy. Iаǧni, ata-äjeler de kompiuterlık sauattylyq jäne basqa jobalarǧa qatysuǧa mümkındık aldy. Bır jyl öttı, būl jobalardyŋ tūraqtylyǧy baiqaluda.
– Qoǧamdyq ūiymdarǧa osy granttarmen jūmys jürgızuge qandai talaptar qoiylady?
– Barlyq ükımettık emes ūiymdar üşın granttarǧa teŋ qoljetımdılık berılgen. Bızdıŋ grant aluşylarǧa qoiylatyn talaptar bırdei, olar zaŋmen jäne grant erejelerımen bekıtılgen. Sonymen qatar, ärbır grant aiasynda bız kelısım-şart jasaimyz jäne osy kelısım-şartqa säikes jūmys ısteimız. Ükımettık emes ūiymdardyŋ granttyq qarjylandyruǧa ötınım beruın retteitın ekı normativtık-qūqyqtyq qūjat bar: "Memlekettık äleumettık tapsyrys turaly» QR Zaŋy jäne Granttar beru erejelerı. Jūmys barysynda bız osy 2 qūjatqa süienemız. Qoiylatyn bırınşı talap - qūjattardyŋ tolyq paketı ūsynyluy kerek. Ekınşı - ükımettık emes ūiymdar bazasynda mındettı türde tırkelgen boluy kerek. Üşınşı - qarjylandyru somasy ūsynylǧan limitten aspauy tiıs. Eger būl somadan joǧary bolsa, onda bız ötınımdı qabyldai almaimyz. Öitkenı būl granttyq qarjylandyru josparynan asyp ketedı, ereje būzylady. Törtınşı - ÜEM-nyŋ jarǧylyq qyzmetı grant taqyrybyna säikes boluy tiıs. Būl ırıkteudıŋ bırınşı kezeŋındegı negızgı kriteriiler. Aita keteiın, būl – memleket qarjysy. Sūrauy bar. Bız är tiyn üşın esep alamyz, biudjet qarajatynyŋ barynşa aşyq bölınuıne män beremız. Granttyq qarjylandyru salasyna qarajat böludı, jeŋımpazdardy ırıkteudı täuelsız saraptamalyq komissiia ıske asyrady. Bızdıŋ ortalyq grant ūtyp alǧan ūiymdardyŋ jūmysyn baqylap, monitoring jürgızedı.
– Granttar ülestırude ädıl qazylar alqasy qandai kriteriiler negızınde taŋdalyp alyndy?
– Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrlıgı ükımettık emes ūiymdar üşın granttar beru josparyn bekıtıp, bızge beredı. Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧy bekıtılgen mäseleler boiynşa baiqau jariialaidy. Kelıp tüsken ötınışterdı Ortalyqtyŋ jauapty qyzmetkerlerı baiqau talaptaryna säikes ırıkteidı. Sodan soŋ är jobaǧa jeke nömır berıp, komissiia qarauyna, iaǧni ädılqazylar alqasyna jıberedı. Komissiia qūramy täuelsız sarapşylardan tūrady. Būl prosess üşın arnaiy bılıktılıgı men täjıribesı bar naqty sarapşylar jauap beredı. Komissiia qūramyna qabyldanatyn är sarapşy 3 kriterii boiynşa baǧalanady: 1-şı - bılımı, 2-şı - käsıbi täjıribesı, 3-şı - osyndai komissiia qūramynda kem degende 2 jyl jūmys ötılı bolu kerek. Sarapşylar jūmystyŋ maŋyzdylyǧyna, nätijege qol jetkızuge, äleumettık jobanyŋ tūraqtylyǧyn qamtamasyz etuge nazar audarady. Sonymen qatar, sarapşy şyǧyndar smetasy men onyŋ negızdılıgın baǧalaidy. Al ükımettık emes ūiym özınıŋ äleumettık jobasyn naqty belgılengen merzımde ıske asyru mümkındıgın baǧalaidy. Bız üşın äleumettık jobalardyŋ sūranysqa ie bolyp, halyqtyŋ qajetıne jaraǧany asa maŋyzdy!
– Qazaqstandaǧy ükımettık emes ūiymdardyŋ bolaşaǧyn qalai elestetesız?
– Qazırgı kezde azamattyq qoǧam ökılderı memlekettık prosesterdı basqaruǧa, şeşım qabyldauǧa belsendı türde tartylyp jatyr. Barlyq salada är deŋgeide qoǧamdyq keŋester belsendı jūmys ısteidı. Prezident Qasym-Jomart Toqaev öz Joldauynda memlekettık organdar jūmysyna azamattyq qoǧamnyŋ äleuetın qoldanu qajet dep aitqan bolatyn. Būl – quanarlyq jait. Ükımettık emes ūiymdardyŋ damuyna jan-jaqty jaǧdai jasalady dep oilaimyn. Men qoǧamdyq ūiymdardy bolaşaqta naqty jūmys normalary bar jäne üzdık älemdık täjıribege säikes jetkılıktı türde aşyq jūmys ısteitın ūiym retınde elestetemın. Iаǧni, olar auditten ötudı, halyqaralyq qarjylyq standarttarǧa säikes halyqaralyq qarjylyq eseptılıktı qalyptastyrady. Būl qadamdar qoǧamdyq ūiymdarǧa degen senımdı arttyrady. Säikesınşe, mūndai qoǧamdyq ūiymdardy qarjylandyruǧa niet bıldıretın donorlar da köp bolady. Olar arqyly qazaqstandyqtardyŋ ömırı men äl-auqatyn jaqsartu üşın investisiialardyŋ ülken kölemın tartatyn bolady.
– Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
