Halal degenıŋız haram emes pe?

Bırden aitaiyq, Qazaqstan – zaiyrly memleket. Degenmen halyqtyŋ basym köpşılıgı islam dının ūstanady. Keiıngı kezde elımızde halal önımge sūranys artyp keledı. Būl «tiyn egıp, teŋge orudy» oilaǧan käsıpkerlerdı beijai qaldyrmaityny anyq. Sondyqtan şariǧat talabyna sai önım şyǧaratyn käsıporyndar köbeigen dep jazady «Adyrna» ūlttyq portaly «Aiqyn» gazetıne sılteme jasap. Bıraq bärı bırdei halal standartyn būljytpai saqtai ma?

Qazaqstan aumaǧynda halal marki­rovkasy bır ızge tüspegendıkten, tauarlarǧa «halal» dep jazylǧan ärtürlı taŋbalar qoiylady. Qaisysy şyn, qaisysy jalǧan – aiyru qiyn. Aragıdık «halal» dep tanystyrǧan şūjyqtardan doŋyz etı tabylǧanyn estıp jatamyz. Keibır sa­rapşylardyŋ pıkırınşe, «halal» belgısı eşteŋe bıldırmeidı. Ol – saudany jaq­sartudyŋ amaly ǧana. Mysaly, şūjyq şyǧaratyn bırqatar kompaniialar önımderıne «Mūsylmandyq» degen sözdı tauar atauy retınde japsyra beredı. Öitkenı olardy jappai baqy­laityn bıryŋǧai ortalyq joq. Tūtynu­şylar qūqyǧyn qorǧau agenttıgınıŋ aqpa­ratyna süiensek, halal önımderdıŋ sapasy men qauıpsızdıgı reglamentın anyqtaityn zaŋ älı şyqpaǧan. Pısırılgen halal şū­jyqtyŋ «ST 1353-2005» degen ūlttyq standarty ǧana bekıtılgen. Onyŋ özın saqtau zaŋda talap etılmeidı, önımdı serti­fikattau da mındettelmegen. Sol sebeptı qūzyrly organdar halal önım­derdıŋ adam ömırıne qauıpsızdıgın ǧana tekseredı. Bızde «halal» delıngen önımderdıŋ şariǧat erejesımen öndırıluın 5 ūiym qadaǧalaidy. Olar – «Qazaqstan halal industriiasy» qauymdastyǧy», «Halal damu» (QMDB), Halal Holding, Halal Quality jäne Halal Services Alliance. Bıraq arnaiy zaŋ bolmaǧandyqtan, atalǧan organdar beretın sertifikattardyŋ zaŋ­dyq küşı joq. Tıptı, būl ūiymdar bır-bırın onşa moiyndamaityn körınedı. Halyqaralyq standart boiynşa halal önımde alkogol, GMO, şoşqa kompo­nentterı, şariǧatqa qaişy ädıspen öl­tırılgen januar etı, jyrtqyş aŋ men qūs etı, uly zattar bolmauy kerek. Eger qūra­mynda uly jäne adamǧa ziian qos­palary bolmasa, azyq-tülıktı sinte­tika­lyq jäne hi­miialyq qospalarmen dämdeuge rūqsat etılgen. Halal standarty köp jaǧdaida biz­nestıŋ közıne ǧana ainalǧan sekıldı. Qazır mū­sylman da, basqa da halaldy taza dep ūǧady da, satyp alady. Negızınen ştampyna ǧana qaraidy. Al ondai ştamptar satylady. Keibır käsıpkerler sony satyp alady da, önım adal bolmasa da, halal dep saudalanuy bek mümkın. Eŋ basty sebep – naqty zaŋnyŋ joq­tyǧy. Qazaqstan Mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ özı uaǧyzben şekteluge mäjbür. «Bız qadaǧalap, ja­zalaityn memlekettık organ emespız. Bız «Eger sız haram önımıŋızdı tūtynuşyǧa halal dep ūsynyp jatsaŋyz, Allanyŋ aldynda özıŋız jauap beresız» dep kä­sıpkerge nasihat jasaimyz», – deidı müftiiat ökılderı. Al Europada «halal» önımderden, mäselen şoşqa etı tabylsa, «alaiaqtyq» babymen käsıpkerdıŋ üstınen qylmystyq ıs qoz­ǧalatyny belgılı. Aitpaqşy, būryn halal dese, közımızge şūjyq elesteitın. Bıraq soŋǧy jyldary halal meiramhana, halal monşa, halal saǧyz, halal su, halal balabaqşa, halal qonaqüi, halal şaştaraz, halal saq­tan­dyru, halal banking, halal parfiumeriia, ha­lal farmasevtika siiaqty qyzmet türlerı qaptap kettı. Dıntanuşylar men imamdar közge körıngennıŋ bärın halal dep atau dūrys emes dep esepteidı, äitpese halaldyŋ qadırı qaşady dep qauıptenedı. Qaibır jyly KFC meiramhanalar jelısınıŋ «QMDB halal» sertifikatynan aiyrylǧany ülken şu tudyrǧan edı. Sebebı kompaniia «QMDB halal stan­darty» talaptaryn saqtamaǧan. Sarap­şy-teh­nologterdıŋ sözıne sensek, KFC jelısı Reseiden äkelınetın «Belaia ptisa» tauyq önımderı azaiǧandyqtan, QMDB stan­dartyna sai kelmeitın qūs fabrika­larynyŋ önımderın, mehanikalyq jolmen soiylǧan jäne ölekse jemmen (miaso­kostnaia muka) qorektengen tauyq etın paidalanǧan. Elımızde KFC dämhanalary köp bolǧandyqtan, olardy qadaǧalau qiynǧa tüsken. 2018 jyldyŋ 12   jel­toqsanynda KFC jelısıne berılgen ser­tifikat küşın joidy. Halal önımdı älemnıŋ 122 memle­ke­tınde ömır süretın 1,5 mlrd-tan astam mū­­syl­man tūtynady eken. 2005 jyly halal tauar­dyŋ jyldyq ainalymy 5 mlrd dol­lar bolsa, bügınde 3 trln dol­lardan asqan. Global Futures pen Foresight esebıne jügınsek, 2050 jylǧa deiın mū­sylman otbasylarynda şamamen 9 mil­liard bala dünie esıgın aşady. Iаǧni, ha­lal in­dus­triiasynyŋ sūranysy ese­lenedı degen söz. Al sūranys bar jerde ūsy­nys bar. Qazırdıŋ özınde McDonald“s, Subway, Nestle, Papa John sekıldı alyptar halal önımderın sättı sau­dalap otyr. Älem naryǧynda mūndai kom­pa­niia­lardyŋ ülesı mol.

Erkebūlan NŪREKEŞ.

Foto aşyq derekközden alyndy.