Jer sılkınısı kezınde ne ısteu qajet?

11 jeltoqsanda Almaty maŋynda quaty 4,3 baldyq jer sılkınısı tırkeldı. Būl turaly Seismologiialyq täjıribe-ädıstemelık ekspedisiianyŋ baspasöz qyzmetı habarlady.

«QR BǦM ǦK STÄE» MM seismikalyq stansiialar jelısı 2020 jylǧy 11 jeltoqsanda Almaty uaqytymen 04 saǧat 05 minut 55 sek (2020 jylǧy 10 jeltoqsanda Grinvich boiynşa 22 saǧat 05 minut 55 sek) jer sılkınısın tırkedı. Jer sılkınısınıŋ episentrı Almaty qalasynan soltüstık-şyǧysqa qarai 79 km jerde Qazaqstan aumaǧynda ornalasqan», – delıngen habarlamada.

Almaty  – seismikalyq qauıptı aimaq

Qazaqstan aumaǧynda oŋtüstık pen oŋtüstık şyǧys audandarynda jer sılkınısı köp bolady. Qauıptı audandardyŋ tızımı tömendegıdei:

1. Şyǧys Qazaqstan oblysy
2. Almaty oblysy
3. Jambyl oblysy
4. Türkıstan oblysy

Al eŋ qauıptı seismikalyq qala – Almaty qalasy. Ol 9 balldyq jäne odan da joǧary jer sılkınısı bar qauıptı seismikalyq aimaqta ornalasqan. Seismologtardyŋ aituynşa, qalanyŋ kez kelgen tūrǧyny jer sılkınısıne daiyn boluy tiıs. «Japoniiada är üide zılzalany habarlap otyratyn qūrylǧy ornatylady. Al bızde bar bolǧany Japoniia syilaǧan 5 qondyrǧy bar. Olar qalanyŋ är aimaǧynda ornalasqan. Sol qondyrǧylar arqyly jer sılkınısınıŋ bırınşı tolqynynan keiın qosymşaǧa habarlama barady. Adamdar dümpudıŋ kelesı tolqyny bolǧanşa qauıpsız jerge şyǧyp ülgere alady. Ärine, tolyqqandy aqparat beru üşın qūral-jabdyqtar jetkılıktı boluy şart. Onyŋ barlyǧy qazır qarastyryluda», – dedı Vladimir Kuchkin inbusiness.kz tılşısıne bergen sūhbatynda.

Zılzala kezınde qaitpek kerek?

Būl turaly QR Elektrondyq ükımetınıŋ resmi saitynda jazyldy. Eŋ aldymen, su men elektr quatyn, gazdy öşıru qajet. Eger jer sılkınısınıŋ küşı köp bolsa (dümpu küşı bes jäne odan da joǧary balldy qūrasa), jäne sız ǧimarattyŋ ekınşı jäne odan joǧarǧy qabattarynda  bolsaŋyz, ǧimarattan şyǧyŋyz. Işkı qabyrǧanyŋ, būryştyŋ, esık jaqtauynyŋ qauıpsız jerıne tūryŋyz, vannaǧa jata qalyŋyz. Kereuettıŋ nemese oryndyqtyŋ astyna kırıŋız - olar sızdı qūlauy mümkın zattardan jäne synyqtardan qorǧaidy. Tereze men auyr jihazdan alys tūryŋyz. Liftını paidalanbaŋyz. Eger sız köşede bolsaŋyz, ǧimarattar men elektr beruşı jelıden aşyq alaŋǧa qarai alystaŋyz, üzılgen elektr symdaryna jaqyndamaŋyz. Ǧimarat janynan jügırmeŋız jäne olarǧa kırmeŋız. Eger sız avtomobilde bolsaŋyz, dümpuler toqtaǧanǧa deiın avtomobilden şyqpai aşyq alaŋda qala berıŋız. Este saqtaŋyz: jer sılkınısı kezınde adam ölımınıŋ sirek kezdesetın sebebı bolyp jer qabatynyŋ qozǧalysy tabylady. Jer sılkınısı kezındegı qaiǧyly oqiǧalardyŋ basty sebepterı bolyp tabylatyndar:

• ǧimarattyŋ jekelegen bölıkterınıŋ synuy;
• synǧan şynylardyŋ qūlauy;
• üzılgen elektr symdary;
• päterdegı auyr zattardyŋ qūlauy;
• ört;

Jer sılkınısınen keiın: Qajet jandarǧa medisinalyq kömek körsetıŋız. Qaterge şaldyqqandardy qoqystan aryltyŋyz, eger ol üşın qosymşa jasaqtaudy talap etpese. Radioqabyldaǧyşty qosyŋyz. Mümkındıgıŋızşe su qūbyry men gazdy toqtatyŋyz jäne energiia jabdyqtauşyny söndırıŋız.Aşyq otty paidalanbaŋyz. Jer sılkınısı kezınde özıŋız bolǧan ǧimarattan şyǧar aldynda abai bolyŋyz. Radiony qosuly küiınde ūstaŋyz, qyzmetterdıŋ belgılerın tyŋdaŋyz. Anyq zardap şekken ǧimaratqa jaqyndamaŋyz jäne oǧan kırmeŋız. Qaitalama dümpuge daiyn bolyŋyz, mūndai jaǧdailarda edäuır qauıptı bolyp jer sılkınısınen keiıngı alǧaşqy ekı-üş saǧat tabylady, degenmen olar bırneşe täulık, apta jäne tıptı ai ötkennen keiın de boluy mümkın. Bırınşı jer sılkınısınen köp uaqyt ötken saiyn, soǧūrlym qaitalanu yqtimaldyǧy az. Kreş-sindrom dep atalatyn ūzaq uaqyttaǧy janju sindromy - eŋ qauıptı jaraqattardyŋ bırı. Auyr zattardyŋ: qūyrylys jiyntyqtarynyŋ synyqtary, synǧan aǧaştardyŋ dıŋgekterı, massivtı jihaz ben sol tektes zattardyŋ  adamnyŋ qoly nemese aiaǧyna  ūzaq uaqyt boiy janşuy kezınde - aiaq-qoldardaǧy qan ainalymy toqtap qalady. Būl adam aǧzasyndaǧy zat almasuynyŋ būzyluyna äkeledı. Kreş-sindromnyŋ saldary amputasiiamen köp jaǧdaida bailanysty. Zardap şekken adamda ūzaq uaqyttaǧy janşu sindromy bar ekenın anyqtaǧan uaqytta, zardap şekkendı qarap şyǧyŋyz; aurudy basatyn därmek berıŋız; janşylǧan jerınen joǧary būrau qoiyŋyz; keŋıstıktı bosatyp alyp, ony jylytyŋyz. Este saqtaŋyz, bır minutty da joǧaltpau kerek. Adamdy auruhanaǧa dereu jetkızıŋız.

Ǧimarattyŋ qūlauy

Aiaqasty ǧimarattyŋ tolyq nemese jekelegen qūlauy - būl ǧimaratty jobalau kezınde ketken qatelıkter, qūrylys jūmystaryn jürgızgen uaqyttaǧy jobadan alşaqtau,  ǧimaratty nemese onyŋ bölıkterın ekspluatasiialau kezındegı montaj erejelerın būzu saldarynan tuyndaǧan tötenşe jaǧdailar, sonymen qatar tabiǧi nemese tehnogendı tötenşe jaǧdailardyŋ saldary. Qūlauǧa  köp jaǧdaida terrorlyq akt saldary bolyp tabylatyn jarylystar, tūrmystyq gaz qūbyrlarynyŋ qate ekspluatasiialanuy, otty qauıptı paidalanu, ǧimarat ışınde jeŋıl janatyn jäne jarylys qauıpı bar zattardy saqtau da septıgın tigızedı. Kenetten qūlau ǧimarattyŋ ūzaq uaqyt boiynda qatardan şyǧuyna, örttıŋ tūtanuyna, kommunaldyq-energetikalyq jelılerdıŋ ısten şyǧuyna, qoqystardyŋ jinaluyna, adamdardyŋ jaraqattanuy men ölımıne äkelıp soǧady.

Aldyn-alu ıs-şaralary

Ǧimarattyŋ kenetten qūlauy kezınde äreket etu josparyn aldyn-ala oilastyryŋyz jäne olarmen öz otbasyŋyzdyŋ barlyq mūşelerın tanystyryŋyz. Olarǧa kenetten qūlau jaǧdaiynda äreket etu tärtıbı men alǧaşqy medisinalyq kömek körsetu erejelerın tüsındırıŋız. Mındettı türde jinaqtalǧan medisinalyq qobdişaŋyz ben ört söndırgışıŋız bolsyn jäne qoljetımdı jerde saqtaŋyz. Ulyhimikattary, oŋai örtenuşı sūiyqtyqtar men özge de qauıptı zattardy senımdı jerde ūstaŋyz. Päterge gaz ballondaryn qajet bolmaǧan jaǧdaida kırgızbeŋız. Elektr quaty közınıŋ ornyn, gaz ben su qūbyrlarynyŋ magistraldı batyrmalaryn, elektr közın, gaz ben tokty kenetten toqtata bılıŋız. Gazdyŋ az mölşerde bolsyn taraluy kezınde onyŋ päterge kıruıne tosqauyl qoiyŋyz, ǧimaratty tekserıŋız jäne telefon nömırı arqyly "Qalalyq gaz" 104 qyzmetıne habarlaŋyz. Ottyŋ aşyq közderın, elektr söndırgışterdı jäne elektr tūrmystyq qūraldaryn gazdy tolyq jeldenuıne deiın paidalanuǧa qataŋ tyiym salynady. Ǧimarattyŋ dälızderın, saty alaŋyn, apatty jäne ört joldaryn bögde zattarmen bekımeŋız. Yŋǧaily jerde qūjattaryŋyzdy, aqşalaryŋyzdy, qalta şamy men qosalqy batareialaryn ūstaŋyz.

Ǧimarattyŋ kenetten qūlauy kezınde qalai äreket etu kerek?

Jarylysty estıgende nemese ǧimarat öz tūraqtylyǧyn joǧaltatynyn baiqaǧanda, qūjattardy, aqşany jäne bırınşı kezekte qajettı zattardy ala otyryp, ony tez arada tastap ketuge tyrysyŋyz. Üi-jaidan şyǧyp, baspaldaqpen tüsıp, lifttı paidalanbaŋyz, öitkenı ol kez kelgen uaqytta ısten şyǧūy mümkın. Evakuasiia kezınde ürei, esıkterdegı qysymnyŋ aldyn alyp, balkonnan jäne terezeden bırınşı qabattan joǧary sekıretınderdı, sondai-aq äinektelgen terezeler arqyly toqtatyŋyz. Köşede tūryp, ǧimarattardyŋ janynda tūrmaŋyz, aşyq keŋıstıkke ötıŋız. Eger sız ǧimaratta bolsaŋyz jäne odan ketu mümkındıgı bolmasa, onda eŋ qauıpsız oryndy alyŋyz: kürdelı ışkı qabyrǧalardyŋ oiyqtary, kürdelı ışkı qabyrǧalardyŋ būryştary, karkas arqalyqtarynyŋ astynda. Eger balalar sızben bırge bolsa, olardy özıŋızben tosqauyl bolyp jabyŋyz. Qajet bolǧan jaǧdaida özıŋızdıŋ şyǧu mümkındıgın qamtamasyz etu üşın päter esıgın aşyŋyz. Üreilenbeŋız jäne tynyştyqty saqtaŋyzdar, qatysuşylarǧa qoldau körsetıŋız. Terezeden, elektr qūraldarynan alys ūstaŋyz, dereu sudy, elektrdı jäne gazdy öşırıŋız. Eger ört paida bolsa, bırden ony öşıruge tyrysyŋyz. Telefondy tek qūqyqtyq tärtıp organdarynyŋ ökılderın (102 tel.), ört söndıruşılerdı (101 tel.), därıgerlerdı (103 tel.), qūtqaruşylardy (112 tel.) şaqyru üşın paidalanyŋyz. Balkonǧa şyqpaŋyz. Sırıŋkenı paidalanbaŋyz, sebebı gazdyŋ şyǧu qaupı boluy mümkın.

Üiındı kezınde qalai äreket etu qajet?

Tereŋ demalyŋyz, daǧbyrǧa boi aldyrmaŋyz, eŋ maŋyzdysyna oiyŋyzdy jinaqtaŋyz, kez-kelgen jolmen tırı qaluǧa tyrysyŋyz, kömektıŋ mındettı türde keletınıne senıŋız. Mümkındıgınşe özıŋızge alǧaşqy medisinalyq kömek körsetıŋız. Bolǧan jaǧdaiǧa ikemdeluge tyrysyŋyz jäne jan-jaǧyŋyzǧa qaraŋyz, mümkın jolyn ızdestırıŋız. Sız qaida ekenıŋızdı, özge adamdar qasyŋyzda bar-joǧyn anyqtauǧa tyrysyŋyz: tyŋdaŋyz, dybys bıldırıŋız. Adam energiiasyn bekerge şyǧyndamaǧan jaǧdaida şöl men aştyqqa  ūzaq uaqyt boiy şydauy mümkın ekenın este saqtaŋyz. Qaltaŋyzdan nemese jaqyn aradan jaryq nemese dybys signaldaryn beruşı (mysaly, qalta şamy, aina, sonymen qatar qūbyrdy nemese qabyrǧany ūruǧa mümkındık beretın metall zattar, sol arqyly nazar audaru) zattardy ızdestırıp körıŋız. Eger jalǧyz şyǧu joly bolyp tar tesık tabylsa - sol arqyly ötıŋız. Ol üşın būlşyqetterıŋızdı bosaŋsytyŋyz jäne şyntaǧyŋyzdy deneŋızge bürkep qimyldaŋyz.

«Adyrna» ūlttyq portaly