Äleumettık jelıde de, bylaiǧy kezde de qyzu pıkır-talas tudyratyn taqyryptyŋ bırı – «toqal alu». Bügınde ekınşı äiel nemese «toqal» aludyŋ mäselesı äzılmen bolsa da aitylady. Ärine, ekınşı äiel bolyp, toqal bolyp jürgender de az emes.
Desek te, būnyn zaŋdy saldary qandai bolmaq?
Alǧaş ret jerımızde 1921 jyly 14 mausymda köp äiel aluǧa tyiym salu turaly dekret qabyldandy. Tıptı, köp äiel aluşylyq qylmys dep tanyldy. Resmi türde ony 1998 jyly qylmystyq jazalanatyn aktıler qatarynan alyp tastau turaly şeşım qabyldandy.
Qazırgı taŋda jas otbasylar ZAGS-pen qatar, meşıtke de nekesın tırketetının bılemız. Statistikaǧa süiensek, soŋǧy uaqytta islam dını mūsylmandarǧa bırneşe äiel aluǧa bolady degen jeleumen, tek qana meşıtte nekesın qiyp, ekınşı äiel aluşylar da elımızde köbeiude. Osylardyŋ arasynda käsıpkerler men şeneunıkter köbeiıp keledı.
Al, būl zaŋdy ma?
Neke jäne otbasy kodeksınde zaŋdy nekege bır jynysty adamdardyŋ üilenuıne jäne basqa bıreumen nekede tırkelgen adamnyŋ taǧy neke qiiuyna tyiym salynǧan.
Iаǧni, nekede tūrsaŋ ekınşı ne üşınşı äiel alu zaŋsyz bolyp tabylady jäne toqal bolǧan jaǧdaida arasynda zaŋdy jauapkerşılık tuyndamaidy.
Sonymen qatar, meşıtte neke qiiu zaŋdy neke qiiuǧa jatpaidy, būl jai ǧana dıni dästür retınde sanalady.
Toqal bolu men zaŋdy neke qiyp äiel boludyŋ qūqyqtyq saldary qandai?
Zaŋdy neke qiiu kezınde küieuı men äielı arasynda mülıktık jäne jeke mülıktık emes qūqyqtary men mındetter tuyndaidy.
Al neke būzylǧan jaǧdaida erlı-zaiyptylardyŋ arasynda ortaq mülıktı böluge, eŋbekke qabıletsız jūbaiyn, sondai-aq kämeletke tolmaǧan balalaryn kütıp-baǧuǧa qarajat töleuge qatysty talap qoia alasyz.
Sonymen qatar, erli-zaiyptylar zaŋdy nekede tūrǧan kezınde jinaǧan mülik olardyŋ birlesken ortaq menşigi bolyp tabylady. Bırlesken ortaq mülkıne qūqyq zaŋdy nekede tūrǧan kezeŋınde balalardy baǧyp-kütudi jüzege asyrǧan nemese basqa sebeptermen jeke tabysy bolmaǧan äielı de tiesili bolady.
Al, toqaldyŋ joǧary da atalǧan jaǧdailar boiynşa qūqyqtary bolmaidy. Iаǧni, onyŋ ekınşı äiel ne toqal degen statusy bolsa da, tıptı meşıtte neke qisa da, köşedegı basqa beitanys adamnan aiyrmaşylyǧy joq. Sebebı, zaŋdy nekede tırkelmegesın mülıktık jäne jeke mülıktık emes qūqyqtar men mındetterge ie bolmaidy.
Mysaly, Bauyrjannyŋ zaŋdy nekede äielı bar. Bıraq basqa bıreumen ekınşı äiel retınde bırge tūrady. Meşıtke bırge baryp, ekınşı äielı toqal statusyna ie boldy, Bauyrjan üiıne baruyn da qoidy. Bıraz jyl bırge tūryp, keiın Bauyrjan kenetten qaitys boldy. Sol kezde barlyq mülıkke zaŋdy nekede tūrǧan bırınşı äielı ie bolady. Toqaly bır tiynda almaidy.
Tıptı, toqalyn tastap, bırınşı äielıne qaita oralsa da, toqaly bırge jinaǧan mülkın zaŋdy talap qoiyp, qaitara almaidy.
Osyǧan bailanysty, kez kelgen ıstıŋ baiybyna baryp, qūqyqtyq saldaryn, zaŋdy negızın saralap, qadam basqan jön. Ömırlık serık taŋdaudyŋ da tek qana ömırlık qana emes, zaŋdy mänı bar. Sol sebeptı, zaŋdy nekede boluǧa tyrysyŋyz.
Facebook äleumettık jelısınen alyndy.
