"Otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy is-qımyl týraly" zań jobasy úlken qoǵamdyq rezonans týdyrdy, óıtkeni ol Qazaqstan jerinde ejelden kele jatqan otbasylyq baılanystardyń qasıettiligi, úlkenderge qurmet, balalarǵa degen súıispenshilik pen qasterli qarym-qatynas sııaqty qundylyqtardy qaýipke tóndirdi dep jazady «Adyrna» ulttyq portaly Citizengo.org saıtynyń aqparatyna silteme jasap. Sonymen qatar tómendegi silteme arqyly ótip, qarsy ekenińizdi bildirip, qol qoıýyńyzǵa bolatynyn da eskertemiz.
Bizdiń oıymyzsha, bul zań jobasynyń qaýiptiligi kelesideı tarmaqtardan kórinedi:
1) Ony iske asyrý zańmen tyıym salynbaǵan áreketterdi zorlyq-zombylyqqa jatqyzý arqyly quqyqtyń qatarlas repressııalyq júıesin qurýdy kózdeıdi.
Ata-analardyń balalardy óz senimderine sáıkes tárbıeleýge quqyǵy bar. Eger ata-ana zańdy buzsa, onda onyń áreketteri ákimshilik nemese qylmystyq quqyq buzýshylyq retinde qarastyrylýy kerek. Osy zań jobasynda "zorlyq-zombylyq" uǵymy ákimshilik nemese qylmystyq quqyq buzýshylyq quramyna kirmeıtin is-áreketter retinde engiziledi. Mysaly,
- psıhologııalyq zorlyq-zombylyq - qasaqana psıhıkalyq azaptaý, qorlaý, bopsalaý, erik bildirýdi shekteýjáne adamnyń ar-namysy men qadir-qasıetin qorlaıtyn ózge de áreketter jáne (nemese) olardy qoldaný qateri.
- ekonomıkalyq zorlyq-zombylyq– tamaqtanýmen, turǵyn úımen nemese adamnyń damýy úshin basqa da qajetti jaǵdaılarmen qamtamasyz etý quqyǵyn shekteýge, menshikke, eńbekke, bilim alýǵa... jáne /nemese ózge de múliktik ıgilikter men quqyqtarǵa qol jetkizýge shekteý qoıýǵa ákep soqqan qasaqana is-áreket.
"Zorlyq-zombylyqtyń" mundaı anyq emes tujyrymdary otbasyna óz erkimen aralasýǵa, ata-analardyń minez-qulqyna, mysaly, óz balasynyń "erik-jigerin shekteý" nemese "ony tamaqpen jáne basqa da jaǵdaılarmen qamtamasyz etý"turǵysynan baqylaýdy júzege asyrýǵa negiz bolyp tabylady.
Árıne, bul ata-analardyń óz balalaryn tárbıeleýge degen tabıǵı konstıtýııalyq quqyǵyn buzý, al "Bala quqyqtary týraly" zańǵa engizileıin dep turǵan balalardy "kemsitýge tolyq tyıym" salý - sonymen birge ata-analardyń otbasyndaǵy bedeline nuqsan keltiredi. Balalarǵa qamqorlyq jasaý syltaýymen otbasylardy qatań baqylaý azamattardyń jeke jáne otbasylyq qupııaǵa, turǵyn úıge qol suǵylmaýshylyqqa konstıtýııalyq quqyqtarynyń buzylýyna ákeledi, barlyq baqylaýshy organdarǵa onyń áreketteriniń balanyń múddelerine sáıkestigin únemi dáleldeýge mindetti ata-analardyń ar-namysy men qadir-qasıetin qorlaýǵa ákeledi.
2) Zań jobasy "Quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý týraly" QR ÁQBtK, QR QIJK , neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly Kodekspen salystyrǵanda otbasyndaǵy quqyq buzýshylyqtarǵa qarsy is-qımyldyń qandaı da bir jańa sharalaryn kózdemeıdi.
Jalǵyz jańalyq- bul densaýlyq saqtaý júıesine kirmeıtin keıbir uıymdarda medıınalyq jáne basqa terapııany qoldana otyryp, psıhokorrekııalyq baǵdarlamalardan ótý úshin kináli otbasy múshesine mindetti májbúrleý bolyp tabylady. Bul rette, eger qoldanystaǵy zańnamada psıhıkalyq aýrýlardan zardap shegetin jáne qoǵamǵa qaýipti is-áreketter jasaǵan adamdar úshin sottyń májbúrlep emdeýdi taǵaıyndaýy kózdelse, jańa zań jobasynda mundaı emdeý - minez-qulyqqa erekshe talaptar belgileý sharalarymen búrkemelengen. Bul degenimiz, mundaı emdeýden ótý mindeti qyzba minezdi jubaıǵa nemese óziniń tilazar balasyna ádil qaharmen ashýlanǵan psıhıkalyq aýrýdan zardap shekpeıtin ata-anaǵa júktelýi múmkin. Mundaı norma farmakologııalyq kompanııalardyń múddelerin qoldaý arqyly adamnyń densaýlyǵyn saqtaý quqyǵyn óreskel buzý bolyp tabylady.
3) Zań jobasy quqyqtyq túsiniksizdik týdyrady, óıtkeni ol qoldanystaǵy zańnamaǵa qaıshy keledi.
1-shi tyńdaýda Parlament Májilisiniń depýtattary maquldaǵan zań jobasynyń redakııasy balany qorǵaý úshin, ony alyp qoıýǵa tek qorǵanshylyq jáne qamqorshylyq organdaryna osyndaı quqyq beretin neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly kodekstiń talaptaryn buza otyryp, polıııa organdaryna jol berdi. Sonymen birge, ata-analardyń bireýiniń zorlyq-zombylyq jasaǵany týraly "negizdelgen boljam" negizinde balaǵa "birlesken qamqorshylyq" quqyǵyn toqtatý qarastyrylǵan. Ata-analardyń "birlesken qamqorlyǵy" termıni bizdiń zańdarymyzǵa sáıkes kelmeıdi, oǵan sáıkes ata-analar qamqorshylar emes, óz balalarynyń zańdy ókilderi bolyp tabylady. Ata-ana qamqorlyǵy Germanııanyń Azamattyq kodeksinde qarastyrylǵan (Burgerliches Gezetzbuch), bul zań jobasynyń ıdeıasyn qaryzǵa alynǵan dep sanaýǵa tolyq negiz beredi. Iýgemdanttyń teris tájirıbesi bizdiń mentalıtetimizdi júzege asyratyn ıývenaldy júıeniń repressıvti sıpatyn aıqyn kórsetedi.
Usynylǵan zań jobasy otbasylyq-turmystyq saladaǵy quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alýǵa baǵyttalmaǵan jáne otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqty joıýdy naqty qamtamasyz ete almaıdy. "Zorlyq-zombylyqtyń" oıdan shyǵarylǵan nusqalaryn emes, naqty quqyq buzýshylyqtardy joıý úshin zańnamada barlyq tetikter bar. Osyǵan baılanysty polıııa men sottardyń jumysyn jaqsartý qajet. Otbasylyq-turmystyq saladaǵy quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý úshin memleket tynys-tirshiliktiń barlyq salalarynda otbasylyq qundylyqtardyń myzǵymastyǵy týraly naqty saıasat júrgizýge, olardy BAQ, bilim berý baǵdarlamalary arqyly buzýǵa jol bermeýge tıis. Otbasyndaǵy psıhologııalyq ahýaldyń ózgerýine balaly otbasylarǵa áleýmettik-ekonomıkalyq kómek kórsetý sharalary, balalardyń bos ýaqytyn, onyń ishinde bıýdjet qarajaty esebinen jumyspen qamtýdy qamtamasyz etý qyzmet etetin bolady. Maskúnemdikke, nashaqorlyqqa, oıynǵa táýeldilikke qarsy qatań ári dáıekti kúres otbasyndaǵy quqyq buzýshylyqtardyń naqty qysqarýyn qamtamasyz etedi.
4) Eýropa elderiniń mysalyndaǵy mundaı aralasýdyń saldary balalardyń ata-analarynan dóreki bólinýine, balalardyń úlkenderge degen narazylyq minez-qulqyna, neke sanynyń tómendeýine, týýǵa, qoǵamnyń moraldyq tozýyna jáne nátıjesinde otbasy ınstıtýtynyń joıylýyna ákeledi.
Mysaly, AQSh-ta resmı statıstıka boıynsha jyl saıyn orta eseppen 250-300 myń bala alynady; sońǵy 18 jylda 5 mıllıonǵa jýyq bala tárkilendi.
Djordjııa shtatynyń senatory Nensı Shefferdiń "Balalardy qorǵaý qyzmetiniń sybaılas jemqorlyq bıznesi" baıandamasyna sáıkes, AQSh-tyń bala qorǵaý júıesi jemqor jáne jaramsyz, bul otbasylardyń joıylýyna negizdelgen ımperııa. Balalar úshin bul júıe — gestapo. Bul júıede ata-analar qatelik jasaý quqyǵynan aıyrylǵan. Áleýmettik qyzmetkerler dálelderdi jalǵan jasaıdy, óıtkeni balalardy alyp qoıý paıdaly jáne olar júıeniń "kúdiginen tys". Bul júıede balalardy qaıtarýǵa eshkim múddeli emes. Áke ádepki boıynsha qylmystyq element retinde qarastyrylady. Bul rette:
foster otbasylarynda balalar qoǵamdyq oryndarǵa qaraǵanda 6 ese jıi qaıtys bolady (The National Center on Child Abuse and Neglect in 1998).
otbasylardan balalardy alyp tastaýdyń 70% - na deıin zańsyz (California Little Hoover Commission Report in 2003).
Germanııada 2010 jyldan keıin GFR sottarynda bala qorǵaý júıesiniń zańsyzdyǵy men ozbyrlyqqa qatysty birneshe mańyzdy eńbekter shyqty, onyń ishinde doktor Leonardtyń"Iýgendamttyń qara kitaby"(2011), Reverand Morıtiń "Germanııanyń masqarasy.Balalardy urlaý" (2011), Karın Iekeldiń kitaptary (otbasy taqyrybyndaǵy jazýshy, "Germanııadaǵy ata-analar"qoǵamynyń qurmetti múshesi). Barlyq kitaptar bir-birin qaıtalaıdy.
2014 jyly GFR-da 48 059 bala tárkilendi. 2017 jyly — 61 400, 2018 jyly-52 590 bala. Ádette,"ata — analardyń teris paıdalanýy" sebebi túsinikti -bul óte keń tujyrym.
Iývenaldy ádilet organdarynyń "ashanasyn" egjeı — tegjeıli biletin, 20 jyldyq tájirıbesi bar nemis psıhology R. Morı, -bylaı dep jazady: "GFR-da "balalardy urlaıtyn mafııa bar". Iýgendamt sebep emes, ol -qural". Bul rette is júzinde psıhologtyń qorytyndysy boıynsha otbasyn saqtaý jáne onda zorlyq-zombylyq pen qaterdiń bolýy máselesi sheshiledi. "Aqshaǵa ashkóz jáne qabiletsiz kez-kelgen psıholog sotqa balaǵa paıda nemese qaýip týraly anyqtama bere alady", al kámeletke tolmaǵandardyń isteri jónindegi sot 100% jaǵdaıda sarapshylardyń qorytyndylaryna negizdelgen. (Sondyqtan, ata-ana mundaı máselelerde "maman emes" retinde bir nárseni dáleldeýi múmkin emes.)
R. Morı "deni saý balalar psıhıatrııa mekemelerine eshqandaı sebepsiz jabylady jáne olarǵa psıhologııalyq jáne psıhıatrııalyq baqylaý taǵaıyndalady"dep jazady. Sarapshynyń árbir qorytyndysy balalar men ata-analar psıhologııalyq jáne psıhıatrııalyq terapııany taǵaıyndaýy kerek degen qorytyndyǵa keledi.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
Qol qoıý úshin silteme: https://citizengo.org/ru/184760-zholdau-otbasylyk-turmystyk-zorlyk-zombylykka-karsy-kimyl-turaly-zan-zhobasy-ulken-kogamdyk?utm_source=fb&fbclid=IwAR2WFGZGqPmUAxZKFF4TlHvQZO2RVDG3E8SPTmv_rOXHYS0bCPy0F2b7GAc
