QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty, «Aq jol» partiiasy töraǧasynyŋ orynbasary Qazybek İsa Premer-ministr Asqar Maminge deputattyq saual joldap, memlekettık tıl märtebesın anyqtaudy talap ettı.
Qūrmettı Asqar Ūzaqbaiūly
Qazaqstan Prezidentı bolyp sailanǧanda «Eŋ bastysy – Qazaq tılı» dep mälımdegen Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev Qazaqstan Halqyna jasaǧan alǧaşqy joldauynda: «Qazaq tılı – ūltaralyq qatynas tılıne ainaluy kerek» dep, atap körsetkenı, elımızdıŋ ümıtın oiatty. Al 2018 jyly Elbasy memlekettık tıldıŋ qoldanu aiasyn keŋeitu maqsatynda: «Parlament pen Ükımettıŋ jūmysy tek memlekettık tılde jürgızıluı tiıs» dep, naqty tapsyrma berdı. Al jaŋa ǧana bız ükımet müşesı, Ūlttyq ekonomika ministrı Äset Erǧalievtıŋ deputattar sūraǧyna memlekettık tıldı attap ötıp, qai tılde jauap bergenıne kuä boldyq…
2012 jyly «Aq jol» partiiasy parlamenttık fraksiiasy qūrylǧannan keiın, eŋ alǧaşqy daiyndaǧany da däl osy «Memlekettık tıldı qoldanu salasyn keŋeitu turaly» zaŋ jobasy edı. Bıraq, Ükımettıŋ vedomstvoaralyq komissiiasy būl zaŋ jobasyn qoldamai, ötkızbedı.
Al bügınde Elbasy da, Memleket basşysy da tapsyrǧan memlekettık tıldıŋ öz atyna sai bolu talabyn keiınge qaldyruǧa bolmaidy. Öitkenı qazırgı kezde 1989 jylǧy qazaqtyŋ sany 39 % kezınde qabyldanǧan alǧaşqy Tılder turaly zaŋnan berı demografiialyq ösımımız ekı esege östı, qoǧam da memlekettık tıldıŋ barlyq salada qoldanyluyn talap etude, uaqyty da keldı.
Barşaŋyzǧa belgılı, bügınde mektep qabyrǧasyndaǧy oquşylardyŋ 80 paiyzdan astamy qazaq tılınde bılım aluda, iaǧni bızdıŋ bolaşaǧymyz, 21 ǧasyrdaǧy ömırımız de osy qazaq tılımen, Memlekettık tılmen tyǧyz bailanysty.
Memlekettık tıl turaly zaŋ qabyldau mäselesın «Aq jol» partiiasy QR Prezidentı janyndaǧy Ūlttyq Keŋestıŋ 2019 jylǧy 6 qyrküiekte ötken bırınşı otyrysynda da köterdı. 2020 jyly 28 jeltoqsanda Ūlttyq Kenes müşelerımen kezdeskende QR Mädeniet jäne sport ministrı Aqtoty Raiymqūlova būl ūsynysymyzdyŋ öndırıske alynyp, bügıngı zaman men qoǧam talabyna sai tolyqqandy Memlekettık tıl turaly zaŋ jobasy tūjyrymdamasyn jasalyp, 2020 jyly tamyz aiynda Ükımetke jıberılgenın mälımdedı. Iаǧni, ol zaŋ tūjyrymdamasy Ükımette jatyr qozǧausyz.
Qazır halqymyz 19 millionǧa, onyŋ ışınde qazaq ūlty 78%-ǧa jetıp qaldy. Resmi mälımetter boiynşa qazaq halqy men qazaqşa tüsınetınderdı qosqanda. jalpy sany – 88,7 paiyz bolyp tūr. Al sol halyqqa qyzmet körsetetın mamandardyŋ memlekettık tıldı bılmeuı tūrǧyndardyŋ sapaly qyzmet alu qūqyǧyn aiaq asty etıp otyr. Täuelsız Qazaq Elın aŋsap kelgen millionnan astam qandastarymyz jäne auyldyq milliondaǧan qaraközderımız qanşa jyldan berı japa şegumen keledı. Halyqpen etene aralasyp jūmys ısteitın memlekettık qyzmetkerlerdıŋ, äsırese joǧary şendılerdıŋ memlekettık tılge nemqūraily qarauy halyq pen bilık arasyndaǧy alşaqtyqty körsetude. Mysaly, tek qazaqşa söileitın qandastarymyz memlekettık organdar men qyzmet körsetu mekemelerıne barǧanda, memlekettık tılde qyzmet ala almaǧany baspasözde talai jazyldy.
30 jyldan berı älı künge memlekettık qyzmetşınıŋ memlekettık tıldı bıluı turaly talap joq. Memlekettık tıldı bılu talaby qazır jaŋsaq aitylyp jürgendei, azamattyŋ jeke basyn tılıne qarai kemsıtu emes, memlekettık qyzmetşılerge, bar bolǧany 100 myŋǧa juyq adamǧa qoiylatyn käsıbi bılıktılık talaby boluy tiıs. Syrtqy ıster salasynyŋ mamandarynan şet tılın bıludı qalai talap etse, nemese kölık jürgızuşıden jürgızuşı kuälıgın qalai talap etse, sonymen bırdei mındet būl.
Qazır memlekettık tıldı erkın meŋgeru turaly talap tek Prezidentke ümıtkerlerge ǧana qoiylǧan. Sonda 14 milliondai (78%) memleket negızın qūrauşy qazaq ūlty 100 myŋdai ǧana (0,5%) memlekettık qyzmetşıden (onyŋ 90% astamy qazaq ūltynyŋ ökılı!) qyzmettı ne aqparatty memlekettık tılde ala almauy naǧyz paradoks! Sonda jarty paiyz memekettık qyzmetşıler 78 paiyz halyqqa zaŋsyz üstemdık jasap keledı.
Memlekettık tıldıŋ märtebesın jeke dara anyqtaityn uaqyt jettı! Sebebı, Tılder turaly alǧaşqy zaŋ qabyldaǧan 1989 jyly Qazaqstan Keŋes Odaǧy qūramynan älı şyqpaǧan kezı edı. Būl kezde qazaqtar elımızde eŋ köp ūlt bolǧannyŋ özınde 39 paiyz bolatyn. Sondyqtan ol kezde būl zaŋdylyq bolyp qabyldandy. Keiın de, 1997 jylǧy «QR Tıl turaly zaŋymyz» da osy eskı sürleumen, Keŋes imperiiasy kezındegı talappen kettı..
Al qazır Täuelsızdıgımızge 30 jyl tolyp otyrǧanda memlekettık tıl turaly öz statusyn tolyqqandy atqara almaǧan zaŋymyz demografiialyq jäne demokratiialyq zaŋdylyqtarmen öz küşın joiyp otyr…
Suǧa tüspei jüzudı üirenu qandai mümkın bolmasa, memlekettık tıldı mındettemei, ony üirenu de sondai mümkın emes! Al eşbır zaŋda ne baǧdarlamalarda, memlekettık organdarda mındettı türde memlekettık tıldı bılu turaly norma (!) joq. Sondyqtan da, biyl 5 qaŋtarda QR Prezidentı Q.Toqaev «Täuelsızdık bärınen qymbat» atty maqalasynda: «Memlekettık tıldı bılu – Qazaqstannyŋ ärbır azamatynyŋ mındetı»- dep naqty atap körsetıp berdı.
Joǧaryda aitylǧandardyŋ negızınde, memleket basşysy atap ötkendei, qazaq tılı şynaiy ūltaralyq qatynas tılıne ainalyp, eldıŋ är azamaty bıluı mındettı memlekettık tıl boluy üşın kelesı naqty şaralardy qabyldaudy
ŪSYNAMYZ:
1) Memlekettık qyzmetşılerdıŋ, qūqyq qorǧau organdary qyzmetkerlerı men sottardyŋ jäne köpşılıkke qyzmet etu mekemelerı qyzmetkerlerınıŋ mındettı türde memlekettık tıldı bıluı turaly standart engızu;
2) Memlekettık qyzmetşılerdıŋ memlekettık tıldı meŋgeru deŋgeiın anyqtaudyŋ jüiesı men tärtıbın belgıleu, onyŋ qajettı mehanizmderın jasau;
3) Zaŋ aktileri men özge de normativtik qūqyqtyq aktilerdı, memlekettık organdardyŋ qūjattary men hattaryn, aqparattary men esepterın, ıs qaǧazdaryn jäne t.b. resımdeudıŋ negızgı nūsqasy – tek memlekettık tılde jüzege asuy tiıs.
4) Kez kelgen tıldın damuynyŋ kepıldıgı – onyŋ ekonomikalyq jäne qarjylyq salada qajettılıgı. Sol sebepten memlekettık tıldı eŋ aldymen ekonomikada da qoldanudy küşeituımız qajet. Mysaly, Norvegiiada «Mūnai turaly» Zaŋnyŋ 6 jäne 37-baptarynda: «Mūnaiǧa qatysty qyzmette mümkındıgınşe norveg tılı basym boluǧa tiıs. Basqa tılder qajettı nemese aqylǧa qonymdy bolǧan jaǧdaida ǧana paidalanyluy mümkın»-dep jazylǧan.
Bızge de memlekettık tıldıŋ qoldanudy salasyn keŋeitu, sondai-aq kadrlarda qazaqstandyq qamtudy ūlǧaitu maqsatynda äleuettı investorlarǧa, şeteldık kompaniialardy qosa alǧanda, investisiialyq preferensiialardy bergende, jer qoinauyn paidalanuǧa qūqyq aluǧa kelısım-şarttarda konstitusiialyq normalarǧa säikes memlekettık tıldı mındettı türde paidalanu talabyn belgıleu kerek.
Qazbek İsa Facebook paraqşasynan
Qūrmetpen, QR Parlamentı Mäjılısı deputattary, «Aq jol» fraksiiasy müşelerı: Q. İsa A. Peruaşev D. Espaeva A. Abildaev E. Barlybaev B. Düisembinov E. Erubaev A. Jūmabaeva A. Linnik E. Ömırǧali M. Ramanqūlov A. Sembinov https://youtu.be/Gte41oMGX4Q
