Baiaǧyda qazaqtyŋ ǧūlamasy Mäşhür Jüsıp Köpeiūly «Düniede 77 tıl bar, sonyŋ ışınde arab tılı – asyl tıl. Öitkenı Qūran ǧarabi, arab tılınde tüsken. Ekınşı asyl tıl – qazaqtyŋ tılı. Qazırgı jürgen zamandastarymyzdyŋ bırde-bıreuı qazaq tılın bılmeidı. Şırkın, bılse ǧoi. Dın de, ǧylym da, äulielık te qazaqtyŋ tılınde tūr», deptı. Şamasy HIH ǧasyrdyŋ soŋy men HH ǧasyrdyŋ basynda aitsa kerek būl sözın. MäşHür Jüsıptıŋ zamanyndaǧylar qazaq tılın bılmegen bolsa, bızdıŋ qazırgı halımız tıpten qiyn-au deisıŋ keide. «Tüienı jel şaiqasa, eşkını aspannan ızde» deitın edı būryŋǧylar. Jaǧdaiymyz qazır tura sondai. Bıraq bızdıŋ söz etpegımız basqa taqyryp. Qazaqtyŋ dünietanymyna bailanysty mäsele. Dälırek aitqanda ūlt tanymynda airyqşa orny bar «obal» sözınıŋ tüp-tūqiianyna üŋılıp körmekpız. Osy ūǧymnyŋ astarynan «dındı», «ǧylymdy», «äulielıktı» ızdep körmekpız.
Jalpy, bız üşın tılımızdegı köp ūǧymdar taŋsyq emes. Ar, ojdan, ynsap, qanaǧat tärızdı ūǧymdardy bärımız bılemız. Bıraq ärqaisysynyŋ jeke mänı bar ekendıgıne nazar audara qoimaityn kezımız de bar. Öitkenı mūndai ūǧymdar bızdıŋ tılımızge sıŋıp, bolmysymyzǧa ainalyp ketken. Būl ūǧymdardyŋ şyǧu törkının ızdep äure bolmaitynymyz da sodan.
Alaida keide halyqtyŋ dünietanymyndaǧy ūǧymdardyŋ tüp-törkınıne üŋılgennıŋ aiyby joq siiaqty körınedı. Öitkenı jahandanudyŋ dülei aǧyny seldei qaptap kele jatqan qazırgı kezde ūlt dünietanymyn jaŋǧyrtyp otyrǧan dūrys. Halyqtyŋ tanymy men paiymy qazırgı ūrpaqtyŋ immunitetı bolmaǧy kerek. Sol sebeptı keibır ūǧymdardyŋ mänın aşyp qoiǧan jön. Sondai erekşe «qūdırettı» sözderdıŋ bırı «obal» ūǧymy.
Būl sözdı bılmeitın qazaq joq. Ülkender «obal bolady, tiıspe!» dese boldy, bala künımızde kez kelgen tentektıgımızdı tyia qoiatynbyz. Būl būiryq kelgende aǧaştyŋ būtaǧyn da syndyrmaisyŋ, şöptı de jūlmaisyŋ, torǧai atatyn rogatkany da tyǧa qoiasyŋ… Öitkenı qazaq üşın «obal bolady» degen bır auyz söz 11 jyl boiy mektepte aitylatyn «tärbielı bolyŋdar, patriot bolyŋdar, ülkenge qūrmet, kışıge ızet körsetıŋder» degendei tolyp jatqan «uaǧyzdardan» küştı. «Obal» sözı esı dūrys, ana tılınıŋ uyzyna jaryǧan kez kelgen azamat üşın, meilı ol jyryndy tentek bolsa da, meilı aqyldy, tärbielı azamat bolsa da bırden eleŋ etkızetın, oǧaş qylyqtardan tyia qoiatyn qūdırettı «tejegış».
Bızdıŋ halyq jandy-jansyzǧa da, adamǧa da, malǧa da qatysty «obal bolady», «obalyna qalasyŋ» degen sözderdı qoldana beredı. Tıptı ertede barymtaşylar jylqyǧa tigende eger sol jylqynyŋ ışınde tūldaǧan at jürse, «obal bolady» dep sol üiırdı quyp ketpei, qaldyratyn bolypty. Būrynǧy qazaqtar iesı ölgen atty tūldap qoia beretını belgılı. Mıne, sondai at jürgen üiırge sol zamannyŋ «reketirlerı» – barymtaşylardyŋ özı tiıspeidı eken. Mūnyŋ özı «obal» ūǧymynyŋ qazaq üşın qanşalyqty maŋyzdy häm äserlı ekendıgın körsetetın tärızdı. Söz joq, bız barymtaşylardy körgen joqpyz, bıraq qariialar solai dep aityp otyrady.
Sodan soŋ, bızde «obaly neşık», «obalyna qalma», «obaly qaisy?!» siiaqty köptegen ūǧymdar da bar. Bärınıŋ tüp-törkını «obal» sözıne baryp tıreledı. Äiteuır, qalai bolǧanda da būl sözdıŋ äserı myqty. Alaida būl sözdıŋ şyǧu törkını qai däuırge deiın baratynyn döp basyp aitar eşkım joq. Būl ūǧym türkı jūrtyna İslam arqyly keldı me, joq köşpendılerdıŋ köne tanymynan bastau ala ma, ol jaǧy da aiqyn emes. Tek qazaq tılınıŋ tüsındırme sözdıgınde «obal» sözınıŋ maǧynalary berılıptı. Ärine, būl sözdıŋ balamalary bızge tanys. Obal degen qiianat, aiyp, künä ūǧymdarynyŋ balamasy retınde sipattalypty. «Obal joq» degen tırkes qazaqtyŋ auyzekı tılınde aitylatyn «özıne de sol kerek» degen tırkesımen säikes bolsa kerek. «Obaly jıbermedı» degendı «taqsyretın, zardabyn tartty» dep, «öz obaly özıne» degendı «özınen körsın, obal joq» dep, «obaly ne kerek» degendı «jazǧyrudyŋ keregı joq» dep tüsındırıptı.
Ärine, būl ūǧymdardy bärımız bılemız. Bıraq sözdıkte bärıbır sözdıŋ şyǧu törkını turaly aitylmapty.
Sol sebeptı bız sözdıŋ şyǧu törkının ızdedık. Ärine, būl ıste ǧalymdarǧa jügıngenımız ras. «Obal» sözınıŋ tüp-törkınınıŋ qaida jatuy mümkın ekendıgın dıntanuşy Omar Jälelūly aityp qalǧany bar. Ol «obal» sözınıŋ törkını arabtyŋ «uabalun» degen sözınen şyǧatynyn alǧa tartady. H.Baranovtyŋ arabşa-orysşa sözdıgınde būl ūǧym bar eken. Sözdıkte «uabalun» sözınıŋ bırneşe maǧynasy bar ekendıgı körsetılıptı. Bırınşı maǧynasy, «bülıngen klimat, būzylǧan jaǧdai, bülıngen qorşaǧan orta» degendı bıldırse, ekınşı maǧynasy «bäle-jala», «zūlymdyq», üşınşı maǧynasy «ziian», «zardap», «qiianat» «auyrtpalyq», «auyr zardap» tärızdı bırneşe mazmūnǧa ie eken. Sol «uabalun» sözı Qūran Kärımde 4 jerde kezdesetın körınedı. Äl-Mäida süresınıŋ toqsan besınşı aiatynda, äl-Haşr süresınıŋ on besınşı aiatynda, ät-Täǧabun süresınıŋ besınşı, ät-Talaq süresınıŋ toǧyzynşy aiattarynda bar eken. Qūran Kärımdı alǧaş täpsırlegen ǧalymdardyŋ bırı İbn Käsir men özge de bırqatar ǧūlamalar «obal» sözın Jaratuşynyŋ pendesın būl düniede, al «azap» sözın aqyrette jazalauy dep tüsındırıptı. Alaida qazaqtyŋ ūǧymyndaǧy «obal» ūǧymy säl özgeşe siiaqty körınedı.
Bızdıŋ paiymdauymyzşa qazaq «obal» ūǧymyn, eŋ aldymen asa keŋ maǧynada, bülıngen qorşaǧan orta, keŋıstık, jaǧdai maǧynasynda qoldanatyn tärızdı. Öitkenı Alla Taǧala eşbır zat pen tırı jändıktı tegınnen-tegın, orynsyz jaratpaǧan. Ol turaly Qūran Kärımde köptegen aiattar bar. Qazaq jandy-jansyz kez kelgen närsege «obal bolady» deu arqyly Alla jaratqan osy dünielerge de airyqşa közqaraspen qarap, olardyŋ tırşılık etu keŋıstıgıne nemese jalpy sipatyna ziian keltırmeudı közdese kerek. Ärine, İslam dınınde aŋşylyq jasauǧa rūqsat bar. Bıraq ysyrap bolmauy kerek. Qazaq ta aŋşylyq jasaidy. Bıraq oiyn balasynan bastap, eresek adamǧa deiın aŋ men qūstyŋ tölın öltırmeuge, ūiasyn būzbauǧa, tıptı buaz januardy atpauǧa būiyrady. «Nege?» degen sūraqqa jalǧyz auyz «Obal bolady» degen jauap beredı. Bıttı. Qaitıp onyŋ sebepterın eşkım qazbalap jatpaidy. Tıptı būrynǧy mergender, bärı bolmasa da qazırgı keibır aŋşylar, aŋdy atardan būryn ürkıtedı eken. Bırınşıden, būl qanǧa sıŋgen dästür. Ekınşıden, aŋ-qūsqa obal. Aŋ-qūs ta qapy qalmauy kerek. Köktemde şöptı jūlǧyzbaityny – ol da Allanyŋ jaratqan düniesı. Onyŋ da ösıp-önuı, tūqym tastauy kerek. Ösımdıkterge qatysty «obal bolady» deu arqyly qazaq olardyŋ da tırşılık etu keŋıstıgın, sipatyn büldırmeudı qalaityn bolsa kerek. Onyŋ üstıne, Qūran Kärımde adamnyŋ būl düniege qojaiyn ekendıgı aitylady. Būl turaly Baqara süresınıŋ 30-aiatynda aitylǧan.
Mūhammed (s.ǧ.s) sol uaqytta Rabbyŋ perıştelerge: «Ärine, men jerde bır orynbasar jaratamyn!», degen edı. (Perışteler): «Onda būzaqylyq ıstep, qan tögetın bıreu jaratasyŋ ba? Negızınen, bız Senı därıptep, maqtau men päktaudamyz» dedı. Alla: «Men senderdıŋ bılmegeŋderıŋdı jaqsy bılemın!», dedı. (Alla) Adamdy topyraqtan jaratyp oǧan jan saldy» delıngen aiatta.
Ärine, aiatta «halifa» dep berılgen. Būl söz orynbasar degen ūǧymdy beretını de anyq. Alla özıne orynbasar etse, adam da Jer betıne qojaiyn degen söz. Al qojaiyn öz ielıgındegı dünienı qiratpaidy. Onyŋ jalpy sipaty men tırşılık etu keŋıstıgın büldırmeidı. Qazaqtyŋ «obal» ūǧymy adamzattyŋ şyn mänınde jer betınde qojaiyn ekendıgın körsetetın bolsa kerek. Būl endı, älgı arabşa-orysşa sözdıktegı «uabalun» sözınıŋ bırınşı maǧynasyna qatysty örbıgen oilar. Mäselen, qazaq nandy laqtyrsaq ta «obal bolady» deidı. Eger qisynǧa jügınsek, būl da sol nannyŋ äzırlenu maqsatyna säikes kelmeitın äreket bolsa kerek. Bırınşıden, asty tögıp-şaşu ysyrap, ekınşıden, būl adamnyŋ sol nandy jasau üşın tökken terı men eŋbegıne qūrmet körsetpeu, üşınşıden nandy paidalanu maqsatyna säikespeidı. Nannyŋ özı üşın «bülıngen klimat» degen söz. Ysyrap jasaǧanymyz üşın de Jaratuşynyŋ aldynda jauapqa tartylatynymyz belgılı jai. Al adamnyŋ taban aqy, maŋdai terın qūrmettemeu onyŋ aqysyn jeudıŋ körınısı.
Demek, bır ǧana «obal bolady» degen söz qazaqtyŋ imanyn saqtap kelgen bolsa kerek. Maǧynasy sony meŋzeidı. Obaldyŋ künä, qiianat degen maǧyna beretındıgıne eşbır dau joq. Eger keŋ maǧynasynda alsaq «obal» degen Allanyŋ jaratqan jaratylystarynyŋ qūnyn bılmeu bolsa, tar maǧynasynda künä eken. Parsy tılınıŋ sözdıgınde «obal» degendı qiianat, künä dep körsetılıptı. Al türıkter «obaldy» tek künä retınde baǧalaidy.
Osy tūsta atap öter bır jait qazaqtyŋ tanymyndaǧy «obal» ūǧymy dındegı sipatynan äldeqaida keŋ. Adamzattyŋ jer betındegı eŋ basty mındetın de, jeke adamnyŋ ömırlık ūstanymyn da rettep tūrady. Ekınşı jaǧynan ūǧymnyŋ astarynda ekologiialyq tanym jatyr. Äl-Mäida süresınıŋ 95 aiatynda qajylyqta ihram kiıp jürgende jan-januarlardy öltırmeu būiyrylyp, obalyn köteretını aitylsa, qazaqtyŋ tanymynda tırşılık ataluy ösıp-önetın kezde aŋ tügılı, ösımdıkterge de ziian keltırmeu eskertıledı. Tek qajylyqta ǧana emes. «Obal bolady» deu arqyly qazaq osyndai keŋ maǧynada oi tolǧaidy.
Ras, «obalmen» ündes «uabalun» sözı arab tılınde bar. Bıraq būl ūǧym türkı jūrtynan qoŋsylarǧa öttı me, älde kerısınşe boldy ma, ol jaǧy beimälım. Ädette, qazaqtyŋ tılınde arab-parsy sözderı köp desedı ǧalymdar. Oljas Süleimenov bolsa orystyŋ tılınde türıkterdıŋ sözı köp degendı alǧa tartqan edı baiaǧyda. Ol tıptı köne şumer tılınde de türık sözderınıŋ kezdesetının anyqtapty. Eger qisynǧa jügınsek, ejelgı şumerler men slaviandardyŋ tılıne türıkterdıŋ sözı engende nege arab pen parsyǧa enbeidı?! Ondai yqtimaldyqty joqqa şyǧaruǧa bolmaidy ǧoi. Öitkenı «uabalun» degen arab sözı men qazaqtyŋ «obalynyŋ» maǧynasy ündes bolǧanymen, alaştyŋ ūǧymynyŋ mänı tym keŋ, ämbebap sipatta ekenın baiqaimyz.
Aitpaqşy, kel ışınde kezdesetın telı men tentektıŋ, özgege zäbır körsetken sotqardyŋ basyna ıs tüskende qazaq «obal bolypty» demeidı. Kerısınşe «sauap bolǧan eken» dep jatady. Qyjyrtpa söz siiaqty körınuı mümkın. Bıraq mūnda da qazaqtyŋ meiırımı men tıleulestıgı jatyr. Öitkenı künälı pendenıŋ basyna ıs tüsse ol onyŋ qatelıkterınıŋ şaiylǧany dep baǧalanady dınde. Adam künäsı üşın ne būl düniede, ne qabırde, ne aqyrette jaza tartuy kerek eken. Al būl düniede körgen qiyndyq pendenıŋ azdy-köptı künälaryn tazartyp ketetın körınedı. Demek, künäsı azaisa pendede sauap qalary anyq. Qazaq sony meŋzep, adamnyŋ basyna ıs tüskende «sauap bolypty» deitın bolsa kerek. Iаǧni, qanşa sotqar, zorlyqşyl bolsa da, bızdıŋ jūrt pendenıŋ baqi düniege künä arqalap baruyn qalamaityn bolypty. Ūlttyŋ dünietanymyn «täpsırlegende» keide osyny aŋǧaramyz.
Ärine, būl ūǧymdardy bärımız bılemız. Bıraq sözdıkte bärıbır sözdıŋ şyǧu törkını turaly aitylmapty.
Sol sebeptı bız sözdıŋ şyǧu törkının ızdedık. Ärine, būl ıste ǧalymdarǧa jügıngenımız ras. «Obal» sözınıŋ tüp-törkınınıŋ qaida jatuy mümkın ekendıgın dıntanuşy Omar Jälelūly aityp qalǧany bar. Ol «obal» sözınıŋ törkını arabtyŋ «uabalun» degen sözınen şyǧatynyn alǧa tartady. H.Baranovtyŋ arabşa-orysşa sözdıgınde būl ūǧym bar eken. Sözdıkte «uabalun» sözınıŋ bırneşe maǧynasy bar ekendıgı körsetılıptı. Bırınşı maǧynasy, «bülıngen klimat, būzylǧan jaǧdai, bülıngen qorşaǧan orta» degendı bıldırse, ekınşı maǧynasy «bäle-jala», «zūlymdyq», üşınşı maǧynasy «ziian», «zardap», «qiianat» «auyrtpalyq», «auyr zardap» tärızdı bırneşe mazmūnǧa ie eken. Sol «uabalun» sözı Qūran Kärımde 4 jerde kezdesetın körınedı. Äl-Mäida süresınıŋ toqsan besınşı aiatynda, äl-Haşr süresınıŋ on besınşı aiatynda, ät-Täǧabun süresınıŋ besınşı, ät-Talaq süresınıŋ toǧyzynşy aiattarynda bar eken. Qūran Kärımdı alǧaş täpsırlegen ǧalymdardyŋ bırı İbn Käsir men özge de bırqatar ǧūlamalar «obal» sözın Jaratuşynyŋ pendesın būl düniede, al «azap» sözın aqyrette jazalauy dep tüsındırıptı. Alaida qazaqtyŋ ūǧymyndaǧy «obal» ūǧymy säl özgeşe siiaqty körınedı.
Bızdıŋ paiymdauymyzşa qazaq «obal» ūǧymyn, eŋ aldymen asa keŋ maǧynada, bülıngen qorşaǧan orta, keŋıstık, jaǧdai maǧynasynda qoldanatyn tärızdı. Öitkenı Alla Taǧala eşbır zat pen tırı jändıktı tegınnen-tegın, orynsyz jaratpaǧan. Ol turaly Qūran Kärımde köptegen aiattar bar. Qazaq jandy-jansyz kez kelgen närsege «obal bolady» deu arqyly Alla jaratqan osy dünielerge de airyqşa közqaraspen qarap, olardyŋ tırşılık etu keŋıstıgıne nemese jalpy sipatyna ziian keltırmeudı közdese kerek. Ärine, İslam dınınde aŋşylyq jasauǧa rūqsat bar. Bıraq ysyrap bolmauy kerek. Qazaq ta aŋşylyq jasaidy. Bıraq oiyn balasynan bastap, eresek adamǧa deiın aŋ men qūstyŋ tölın öltırmeuge, ūiasyn būzbauǧa, tıptı buaz januardy atpauǧa būiyrady. «Nege?» degen sūraqqa jalǧyz auyz «Obal bolady» degen jauap beredı. Bıttı. Qaitıp onyŋ sebepterın eşkım qazbalap jatpaidy. Tıptı būrynǧy mergender, bärı bolmasa da qazırgı keibır aŋşylar, aŋdy atardan būryn ürkıtedı eken. Bırınşıden, būl qanǧa sıŋgen dästür. Ekınşıden, aŋ-qūsqa obal. Aŋ-qūs ta qapy qalmauy kerek. Köktemde şöptı jūlǧyzbaityny – ol da Allanyŋ jaratqan düniesı. Onyŋ da ösıp-önuı, tūqym tastauy kerek. Ösımdıkterge qatysty «obal bolady» deu arqyly qazaq olardyŋ da tırşılık etu keŋıstıgın, sipatyn büldırmeudı qalaityn bolsa kerek. Onyŋ üstıne, Qūran Kärımde adamnyŋ būl düniege qojaiyn ekendıgı aitylady. Būl turaly Baqara süresınıŋ 30-aiatynda aitylǧan.
Mūhammed (s.ǧ.s) sol uaqytta Rabbyŋ perıştelerge: «Ärine, men jerde bır orynbasar jaratamyn!», degen edı. (Perışteler): «Onda būzaqylyq ıstep, qan tögetın bıreu jaratasyŋ ba? Negızınen, bız Senı därıptep, maqtau men päktaudamyz» dedı. Alla: «Men senderdıŋ bılmegeŋderıŋdı jaqsy bılemın!», dedı. (Alla) Adamdy topyraqtan jaratyp oǧan jan saldy» delıngen aiatta.
Ärine, aiatta «halifa» dep berılgen. Būl söz orynbasar degen ūǧymdy beretını de anyq. Alla özıne orynbasar etse, adam da Jer betıne qojaiyn degen söz. Al qojaiyn öz ielıgındegı dünienı qiratpaidy. Onyŋ jalpy sipaty men tırşılık etu keŋıstıgın büldırmeidı. Qazaqtyŋ «obal» ūǧymy adamzattyŋ şyn mänınde jer betınde qojaiyn ekendıgın körsetetın bolsa kerek. Būl endı, älgı arabşa-orysşa sözdıktegı «uabalun» sözınıŋ bırınşı maǧynasyna qatysty örbıgen oilar. Mäselen, qazaq nandy laqtyrsaq ta «obal bolady» deidı. Eger qisynǧa jügınsek, būl da sol nannyŋ äzırlenu maqsatyna säikes kelmeitın äreket bolsa kerek. Bırınşıden, asty tögıp-şaşu ysyrap, ekınşıden, būl adamnyŋ sol nandy jasau üşın tökken terı men eŋbegıne qūrmet körsetpeu, üşınşıden nandy paidalanu maqsatyna säikespeidı. Nannyŋ özı üşın «bülıngen klimat» degen söz. Ysyrap jasaǧanymyz üşın de Jaratuşynyŋ aldynda jauapqa tartylatynymyz belgılı jai. Al adamnyŋ taban aqy, maŋdai terın qūrmettemeu onyŋ aqysyn jeudıŋ körınısı.
Demek, bır ǧana «obal bolady» degen söz qazaqtyŋ imanyn saqtap kelgen bolsa kerek. Maǧynasy sony meŋzeidı. Obaldyŋ künä, qiianat degen maǧyna beretındıgıne eşbır dau joq. Eger keŋ maǧynasynda alsaq «obal» degen Allanyŋ jaratqan jaratylystarynyŋ qūnyn bılmeu bolsa, tar maǧynasynda künä eken. Parsy tılınıŋ sözdıgınde «obal» degendı qiianat, künä dep körsetılıptı. Al türıkter «obaldy» tek künä retınde baǧalaidy.
Osy tūsta atap öter bır jait qazaqtyŋ tanymyndaǧy «obal» ūǧymy dındegı sipatynan äldeqaida keŋ. Adamzattyŋ jer betındegı eŋ basty mındetın de, jeke adamnyŋ ömırlık ūstanymyn da rettep tūrady. Ekınşı jaǧynan ūǧymnyŋ astarynda ekologiialyq tanym jatyr. Äl-Mäida süresınıŋ 95 aiatynda qajylyqta ihram kiıp jürgende jan-januarlardy öltırmeu būiyrylyp, obalyn köteretını aitylsa, qazaqtyŋ tanymynda tırşılık ataluy ösıp-önetın kezde aŋ tügılı, ösımdıkterge de ziian keltırmeu eskertıledı. Tek qajylyqta ǧana emes. «Obal bolady» deu arqyly qazaq osyndai keŋ maǧynada oi tolǧaidy.
Ras, «obalmen» ündes «uabalun» sözı arab tılınde bar. Bıraq būl ūǧym türkı jūrtynan qoŋsylarǧa öttı me, älde kerısınşe boldy ma, ol jaǧy beimälım. Ädette, qazaqtyŋ tılınde arab-parsy sözderı köp desedı ǧalymdar. Oljas Süleimenov bolsa orystyŋ tılınde türıkterdıŋ sözı köp degendı alǧa tartqan edı baiaǧyda. Ol tıptı köne şumer tılınde de türık sözderınıŋ kezdesetının anyqtapty. Eger qisynǧa jügınsek, ejelgı şumerler men slaviandardyŋ tılıne türıkterdıŋ sözı engende nege arab pen parsyǧa enbeidı?! Ondai yqtimaldyqty joqqa şyǧaruǧa bolmaidy ǧoi. Öitkenı «uabalun» degen arab sözı men qazaqtyŋ «obalynyŋ» maǧynasy ündes bolǧanymen, alaştyŋ ūǧymynyŋ mänı tym keŋ, ämbebap sipatta ekenın baiqaimyz.
Aitpaqşy, kel ışınde kezdesetın telı men tentektıŋ, özgege zäbır körsetken sotqardyŋ basyna ıs tüskende qazaq «obal bolypty» demeidı. Kerısınşe «sauap bolǧan eken» dep jatady. Qyjyrtpa söz siiaqty körınuı mümkın. Bıraq mūnda da qazaqtyŋ meiırımı men tıleulestıgı jatyr. Öitkenı künälı pendenıŋ basyna ıs tüsse ol onyŋ qatelıkterınıŋ şaiylǧany dep baǧalanady dınde. Adam künäsı üşın ne būl düniede, ne qabırde, ne aqyrette jaza tartuy kerek eken. Al būl düniede körgen qiyndyq pendenıŋ azdy-köptı künälaryn tazartyp ketetın körınedı. Demek, künäsı azaisa pendede sauap qalary anyq. Qazaq sony meŋzep, adamnyŋ basyna ıs tüskende «sauap bolypty» deitın bolsa kerek. Iаǧni, qanşa sotqar, zorlyqşyl bolsa da, bızdıŋ jūrt pendenıŋ baqi düniege künä arqalap baruyn qalamaityn bolypty. Ūlttyŋ dünietanymyn «täpsırlegende» keide osyny aŋǧaramyz.
"Aiqyn"gazetı
