Qazaqstan AQŞ-tyŋ yqpalyna ötedı me?
21-şı ǧasyr AQŞ pen Qytaidyŋ geosaiasi tartysynyŋ örşıgen ǧasyry bolǧaly tūr dep batystyŋ saiasi sarapşylary oilaryn bıldırıp jatyr. Äsırese Orta Aziiada AQŞ-tyŋ yqpaly artatynyn däleldep baǧuda. AQŞ 21-şı ǧasyrda Reseiden emes, Qytaidan qauıptenedı. AQŞ-taǧy sailaudan keiın AQŞ-tyŋ taǧyna qytaişyl Baiden keldı, ol Qytaiǧa jūmsaq bolady degen saiasi saraptamalar ǧūmyrsyz ekenın körsetıp jatyr. Köp ūzamai-aq AQŞ bastaǧan NATO elderı Qytaidy da, Reseidı de, Türkiiany da, İrandy da sanksiianyŋ astyna aldy.
Bügıngı künı AQŞ-tyŋ prezident äkışılıgıne tıkelei ūsynys aityp otyrǧan saiasatkerler men saiasattanuşylar da qarasyn körsetıp jatyr. Sonyŋ bırı AQŞ-tyŋ saiasattanuşysy - Kamran Bohari. Tıkelei Baidenge Ortalyq Aziia elderınıŋ ışınde AQŞ-tyŋ geosaiasi yqpalyn arttyru üşın Qytai men Reseige qarsy köp vektorly saiasatta yŋǧaily el - Qazaqstan dep atapty.
Qazaqstannyŋ syrtqy saiasatta iadrolyq qaru qoldanuǧa qarsy boluy, iadrolyq qarudy joiu men boldyrmaudaǧy ūstanymy, sonymen qatar Reseimen de, Qytaimen de jan-jaqty saiasi-diplomatiialyq qarym-qatynasy AQŞ-tyq saiasattanuşynyŋ tılıne tiek bolypty. Qazaqstannyŋ syrtqy saiasattaǧy saiasi pozisiiasy men diplomatiialyq ūstanymy AQŞ üşın de tiımdı dep sanaǧan. Būl Ortalyq Aziiada saiasi tūraqsyzdyq bolǧanymen, saiasi teketıres pen soǧystyŋ tūtanyp ketpeuıne de yqpaly bolmaq deptı saiasattanuşy. Onymen qosa, Qazaqstannyŋ Siriia soǧysy men Auǧanstan soǧysynda taraptardy kelıssözderge şaqyrǧany, İrannyŋ iadrolyq qaru şyǧarǧanyna halyqaralyq qauymdastyqtyŋ aldynda terıs közqarasta ekendıgı tılge tiek etılgen. Būl pozisiia bolaşaqta Qazaqstan üşın tiımdı saiasi faktor bolyp qalady deidı saiasattanuşy.
Ortalyq Aziia älemdegı AQŞ-tyŋ yqpaly eŋ az jüretın aimaq bolyp sanalyp kelgen. AQŞ-tyŋ endıgı geosaiasi qadamdary da osy Ortalyq Aziia territoriiasynda bastalmaq. Sebebı, Qytai Şyǧys Europa men Taiau Şyǧys elderınıŋ bärın özınıŋ ekonomikalyq yqpalyna kırgızıp barady. Qytaidyŋ "Bır jol - bır beldeu" strategiialyq ǧasyrlyq jobasy AQŞ-qa naǧyz konkurent bolarlyq jospar. Sondyqtan da AQŞ özınıŋ saiasi serıktesterımen Qytaiǧa qarsy alyp jobany trilliondaǧan dollar qarajatpen ıske qosqaly jatyr. Būl joba arqyly Ortalyq Aziianyŋ barlyq elın yqpalynda ūstamaq. Baiden äkımşılıgı Ortalyq Aziiaǧa tıkelei öz ökılın qoiyp, qarjylai kömektıŋ bärın jamasaq deidı saiasattanuşy Kamran Bohari.
Būl rette "Ortalyq Aziia nemese AQŞ" (C5+1) forumynyŋ da perspektivasy aitylypty. C5+1 jobasy Vaşingtonnyŋ Mäskeu men Pekinge Qazaqstan, Özbekstan, Qyrǧyzstan, Täjıkstan, Türkımenstan arqyly geosaiasi tartysqa tüsu üşın 2015 jyly qūrylǧan strategiialyq jospary. AQŞ endı C5+1 arqyly ūzaq merzımdı strategiialyq josparyn Ortalyq Aziiada ıske asyrmaq. Sol üşın Qazaqstan Ortalyq Aziiadaǧy negızgı funksiiany atqaruǧa laiyqty el. AQŞ üşın osy territoriiadaǧy yqpaldy el bolyp otyr saiasattanuşynyŋ pıkırınşe.
Älemde däl qazır AQŞ, Resei, Qytai, Türkiianyŋ Ortalyq Aziia elderı üşın geosaiasi tartysy bastaldy. Keşegı onlain kezdesudegı Erdoǧannyŋ ūstanymy da Türkiianyŋ geosaiasi ambisiiasyn anyq körsetıp otyr. Tört taraptyŋ tartysynda Qazaqstan qai tarapqa bolsa da bırjaqty auyp ketpei, özınıŋ saiasi ūstanymyn, pozisiiasyn, müddesın qorǧai otyryp, jetı ret ölşep bır ret keskenı dūrys.
Būl geosaiasi tartysta Qazaqstan özınıŋ müddesın alǧa qoiyp, eşbırımen kikıljıŋge barmaǧany jön dep oilaimyn. Sebebı, atalǧan elder siiaqty bızdıŋ äleumettık äl-auqatymyz da, qorǧanys salamyz da qandai da bolsyn teketıreske tötep bere almaidy. Bızdıŋ jaǧdaida qandai da bır küştıŋ yqpalyna kırıp ketu dūrys nätijege alyp kelmeidı.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
