Qazaqta «Aǧa ölse – jeŋge mūra, ını ölse – kelın mūra» degen maqal bar. Būl ämeŋgerlık saltynan tuǧan naqyl bolatyn. Ämeŋgerlık degenımız — dästürlı qūqyqtyq mädeniettıŋ negızgı instituttarynyŋ bırı. Küieuı ölıp, jesır qalǧan äieldıŋ qaiyn aǧasyna nemese qaiyn ınısıne, iaki jūbaiynyŋ eŋ jaqyn tuystarynyŋ bırıne tūrmysqa şyǧuy, nekelesuı. Būl jesırın jylatyp, jetımın qaŋǧyrtpau üşın jasalǧan dästür bolatyn bolatyn. Äleumettık jelıde "Ämeŋgerlık jaŋa zaman talabyna sai ma?" degen sūraqqa jelı qoldanuşylary qyzu pıkır bıldırude. Nazarlaryŋyzǧa sol pıkırlerdıŋ bırqataryn ūsynsam.
Eset Qalmanov esımdı aazamat "Zorlyqsyz, ekı taraptyŋ razylyǧymen bolsa qoldaimyn" degen pıkır bıldırıptı. Al Erbol Bolysov esımdı jelı qoldanuşysy "Jesır kelınşek özı şeşım qabyldauy kerek!" degen oiyn bıldırgen.
Bauirjan Berdibaev degen azamat būl dästürge qatysty mynandai pıkır qoldyrypty: "Dästürge zamannyŋ qatysy joq. Adamnyŋ nietı men adamgerşılıgı maŋyzdy. Öz tuysyŋyzdyŋ ūrpaǧyn köşege qaŋǧytyp ärkımnıŋ qol astyna tastau adamgerşılık dep sanamaimyn. Ata-babalarymyz osy tūrǧyda ūtymdy paidalanǧan dep esepteimın. Jesırın qaŋǧytpaǧan, jetımın jylatpaǧan halyq edık, endı zaman syltauymen jetımderımızdı dalada qaŋǧytyp, jesırlerımızdı ärkımnıŋ astyna salyp otyrysymyz mynau. Būl degenımız egoistıkpen, topastyǧymyz dep oilaimyn".
Süirık Bakkaraeva degen azamat ämeŋgerlıkke qatysty bylai deidı: "Menıŋ oiymşa dūrys, bıraq qazırgı jastardyŋ tärbiesımen, közqarasynan alyp qarasaq dūrys pıkır qoldamaidy. Men özımde qaiyn aǧam nemese qainym retınde syilap jürgen adamdyǧ keiın jarym retınde köz aldyma elestete almaimyn. Men özım qoldai almaidy ekenmın".
Al Tuganai Esengabylova atty jelı qoldanuşysy būl dästürdı dūrys sanaidy eken. "Özınıŋ tegın qūrmetteitın, tūqymyna jany aşyityn, ata dästürdı ūstanatyn adamdar , ämeŋgerlıktı qoldanady! Dūrys-jol!" dep pıkır qaldyrypty.
Rauana Beisen atty jelı qoldanuşysy būl dästürdı qūptamaitynyn jazypty. "Men üşın qajet emes ūǧym. Ärine būryn ata-babalarymyz "öz qanymyz" dep jesırın jylatpai öz ūrpaǧyn basqa elmen şataspauy üşın qoldandy. Bıraq menıŋ jeke közqarasym maǧan däl qazırgı qoǧamda öte dörekı, dūrys emes siiaqty" dep pıkır bıldırıptı.
Tauke Bolatbay esımdı jelı qoldanuşysy būl dästürge qatysty bylai deidı: "Ämeŋgerlık dūrys baǧyt! Jesır jalǧyz qalmaidy, şaŋyraqtyŋ oty sönbeidı, al bala öz tuystarynyŋ arasynda ösedı! Zaman ornynda, kün şyǧystan şyǧyp batysqa batyp jatyr. Adami ūǧymdar özgerdı, niet pen peiıl özgerdı. Ūlttyǧymyz şaiqalǧany anyq! Halyq bolyp, ūlt bolyp ūiysa bılıp, ūlttyǧymyzdy qalpyna keltıre alsaq köp joǧaltqanymyz ortamyzǧa oralar edı!"
Būl dästürdıŋ qajettıgın dınmen de tüsındırıp jatqan jandar bar. Klara Lahankyzy esımdı jelı qoldanuşysy: "Qaiyndary tuǧan bauyryndai bop qalǧan soŋ, jesır äiel ondaiǧa köne qoimaidy. Bıraq tuǧan qainysy emes, ekı-üş ata bolsa jesır taŋdap, bıreuınıŋ etegınen ūstau kerek, sonda balalar jetımdık körmei ösedı. İslamda äieldıŋ jesır jüruı haram, onyŋ jalǧyzdan jalǧyz köşege şyǧuyna tiym salynǧan" dep jazady.
Guldana Asanova esımdı azamat: "Öte dūrys! Ata-babamyzdyŋ ūstanymdarymen jürsek qanekei! Jetım-jesır, ögei əke, jat otbasy bolmas edı, bır anadan 2-3 ūrudyŋ balalary tumas edı, qatygezdık, jezökşelık, maskünemdık, pedofildık degennıŋ auyly alysyraq bolar edı" degen pıkır bıldırse, Serjan Şokeev "Kerek. Öte dūrys. Aǧaiyn-tuys arasynda jetımın jylatpau üşın, jesırın qaŋǧytpau üşın, aqylǧa salyp, kelıse otyryp şeşkenderı dūrys. Taŋdaudy mındettı türde jesırdıŋ özıne beru qajet. Jesır özı taŋdauyn jasap, qaiynaǧasynyŋ ba, qaiyn ınısınıŋbe etegınen özı ūstaityn bolady" dep oi topşylaidy.
Nazira Musa esımdı azamat būl dästürge qarsy şyqty. "Kerek emes! Ol dūrys emes, öz jeŋgeŋdi qatyn qylyp alu degen sūmdyq! Ūrpaǧyn jylatqysy kelmese kömektessin! Jaǧdaiyn jasap bersin! Būryn bolǧan şyǧar, bıraq qazır 21 ǧasyr! Ärkımnıŋ öz taŋdauy bar!" dedı ol.
Süirık Bakkaraeva degen azamat ämeŋgerlıkke qatysty bylai deidı: "Menıŋ oiymşa dūrys, bıraq qazırgı jastardyŋ tärbiesımen, közqarasynan alyp qarasaq dūrys pıkır qoldamaidy. Men özımde qaiyn aǧam nemese qainym retınde syilap jürgen adamdyǧ keiın jarym retınde köz aldyma elestete almaimyn. Men özım qoldai almaidy ekenmın".
Al Tuganai Esengabylova atty jelı qoldanuşysy būl dästürdı dūrys sanaidy eken. "Özınıŋ tegın qūrmetteitın, tūqymyna jany aşyityn, ata dästürdı ūstanatyn adamdar , ämeŋgerlıktı qoldanady! Dūrys-jol!" dep pıkır qaldyrypty.
Rauana Beisen atty jelı qoldanuşysy būl dästürdı qūptamaitynyn jazypty. "Men üşın qajet emes ūǧym. Ärine būryn ata-babalarymyz "öz qanymyz" dep jesırın jylatpai öz ūrpaǧyn basqa elmen şataspauy üşın qoldandy. Bıraq menıŋ jeke közqarasym maǧan däl qazırgı qoǧamda öte dörekı, dūrys emes siiaqty" dep pıkır bıldırıptı.
Tauke Bolatbay esımdı jelı qoldanuşysy būl dästürge qatysty bylai deidı: "Ämeŋgerlık dūrys baǧyt! Jesır jalǧyz qalmaidy, şaŋyraqtyŋ oty sönbeidı, al bala öz tuystarynyŋ arasynda ösedı! Zaman ornynda, kün şyǧystan şyǧyp batysqa batyp jatyr. Adami ūǧymdar özgerdı, niet pen peiıl özgerdı. Ūlttyǧymyz şaiqalǧany anyq! Halyq bolyp, ūlt bolyp ūiysa bılıp, ūlttyǧymyzdy qalpyna keltıre alsaq köp joǧaltqanymyz ortamyzǧa oralar edı!"
Būl dästürdıŋ qajettıgın dınmen de tüsındırıp jatqan jandar bar. Klara Lahankyzy esımdı jelı qoldanuşysy: "Qaiyndary tuǧan bauyryndai bop qalǧan soŋ, jesır äiel ondaiǧa köne qoimaidy. Bıraq tuǧan qainysy emes, ekı-üş ata bolsa jesır taŋdap, bıreuınıŋ etegınen ūstau kerek, sonda balalar jetımdık körmei ösedı. İslamda äieldıŋ jesır jüruı haram, onyŋ jalǧyzdan jalǧyz köşege şyǧuyna tiym salynǧan" dep jazady.
Guldana Asanova esımdı azamat: "Öte dūrys! Ata-babamyzdyŋ ūstanymdarymen jürsek qanekei! Jetım-jesır, ögei əke, jat otbasy bolmas edı, bır anadan 2-3 ūrudyŋ balalary tumas edı, qatygezdık, jezökşelık, maskünemdık, pedofildık degennıŋ auyly alysyraq bolar edı" degen pıkır bıldırse, Serjan Şokeev "Kerek. Öte dūrys. Aǧaiyn-tuys arasynda jetımın jylatpau üşın, jesırın qaŋǧytpau üşın, aqylǧa salyp, kelıse otyryp şeşkenderı dūrys. Taŋdaudy mındettı türde jesırdıŋ özıne beru qajet. Jesır özı taŋdauyn jasap, qaiynaǧasynyŋ ba, qaiyn ınısınıŋbe etegınen özı ūstaityn bolady" dep oi topşylaidy.
Nazira Musa esımdı azamat būl dästürge qarsy şyqty. "Kerek emes! Ol dūrys emes, öz jeŋgeŋdi qatyn qylyp alu degen sūmdyq! Ūrpaǧyn jylatqysy kelmese kömektessin! Jaǧdaiyn jasap bersin! Būryn bolǧan şyǧar, bıraq qazır 21 ǧasyr! Ärkımnıŋ öz taŋdauy bar!" dedı ol.
Ashat QASENǦALİ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
