(Portret-esse)
Süleii Syrdyŋ men edim, Serkesi sözdiŋ sen ediŋ. Söz marjanyn sen terip, Soŋyŋnan jyrlap kelemin. Jarty ǧasyr jol jürdiŋ, Bögennen büginge deiin. Araldyŋ aqjal tolqynyn, Aǧajan, saǧan teŋeiin... (Berik Jüsipovtiŋ tolǧauynan)
Balyqşynyŋ balasy
Būl jurfak jalyn ūstatpai qoidy. KazGU-den taǧy da qūlap keldim. Bizdiŋ balyqşylar auylynda būljymas dästür bar. Oqudan bir-eki ret jolyŋ bolmai, qaityp oralsaŋ, qolyŋa bes qūlaş au berip, astyŋa esik pen tördei qara qaiyq mingizip, ūly teŋizge aidaidy. Sosyn atakäsibiŋmen armansyz ainalysasyŋ. Oqudy ūmytasyŋ. Künderdiŋ küninde keudesine orden taqqan ozat balyqşy boluyŋ mümkin. Jurnalist bolam degen armanyŋ ädire qalady. Qaita sol armanyna jetken basqa bireulerge eŋbek adamy retinde sūhbat berip tūruyŋ ǧajap emes. Onda da balyqtyŋ ornyna baldyr aulap jüretin bos belbeu bireu emes, täuir balyqşy bola alsaŋ jaqsy. Balyqşylyqqa o bastan qyrym joq men sony oilasam, mazam ketedi. Körşiles balyqşy auyldarynan şyǧyp, qalamger bolǧan aǧalarymnyŋ bäri meniŋ idealym. Solardan artyq baqytty jan joq sekildi körinedi. Jazuǧa qabilettiliginiŋ arqasynda balyqşy auyldarynan şyǧandap şyǧyp ketken aǧalarymnyŋ bäri dünieni dürildetip tūr. Äbdijämil Nūrpeiisov, Abdul-Hamid Marhabaev, Moldahmet Qanaz, Jaqau Däurenbekov, Jarasqan Äbdıraşev, Şömışbai Sariev, Sailaubai Jūbatyrov... Antalap tūrǧan auyldastaryma qyryndau qarap, jel aidaǧan qaŋbaqtai qaŋǧalaqtap kelip qonǧan şaǧyn ūşaqtan tüsip jatyrmyn. Jyl saiyn oquǧa ilinbei qaityp keletin maǧan jūrttyŋ közi de äbden üirengen sekildi. Menimen birge mektep bitirgender üşinşi kurstyŋ studenti atanyp, aidarynan jel esip, Qaratereŋniŋ irek-irek köşesinde oiqastap jür. Al men bolsam, «Men de ünsiz qalamyn sūraq bergen, Ünsiz mūrnyn şūqidy Mūratbergen, Tuǧan auyl deitūǧyn taqyrypta, Şyǧarmadan «eki» alyp qūlap kelgen» dep jyrlaǧan Esenǧalidyŋ keiipkeri siiaqty samsozbyn. Eşnärsege hoşym joq. «Jazbadyŋ ba?» degende, «Ne jazasyŋ...» dep esineitin Mūratbergendei emes, etim tirileu siiaqty edi... Auylda közge küiik bolyp jüre bermeiin dep, būryn özim jūmys istegen qūrylys brigadasyna ilesip, körşi auylǧa tartyp kettim. Mine, endi Qosjar auylynda mektep salyp jatyrmyz. Qūrylystyŋ da öz qyzyǧy bar. Jūmysşy jigitter şetinen qu tildi. Kädimgi teŋiz betkei tūrǧyndarynyŋ keriketken qyrşaŋqy minezi tilinen de, türinen de körinip tūrady. Bir-birin keşke deiin qaljyŋmen qajaidy da jüredi. Äsirese, Jeŋsikbai degen aǧamyzdyŋ tili aşy. Birde Qosjarǧa Aral balyq kombinatynyŋ qūrylys böliminen yzdiǧan jap-jas injener keldi. Oqudy jaŋa bitirse kerek, künniŋ ystyǧyna qaramastan şyrtiyp kostium-şalbar kiip alǧan. Moinynda alaşūbar galstuk. Aptaptyŋ astynda qylǧynyp öleiin dep tūr. Sonysyna qaramai brigadirimizge dikeŋ-dikeŋ etedi. Kökqyrsyq Nūrmyrza sementten bosaǧan qapty ädeii solai qarap tūryp qaqty. Söitip, toŋmoiyn injenerdiŋ tūrpaiy qylyǧyna eptep qana äleumettik qarsylyq körsetti. – Oqyǧan itke daua joq, – dep kürsindi bir aǧam. Jyl saiyn oqudan qūlap kelip jürgen meniŋ basym salbyrap ketti. Sol kezde qasyna Nūrmyrzany alyp, nauadaǧy balşyqty ketpenmen aralastyryp, ilep jatqan Jeŋsikbai aǧam asa bir qapaly dauyspen bylai dedi: – Men mektep bitirgeli mine, pälenbai jyl ötipti. Oqyǧanymda, büginde ministrdiŋ orynbasary bolatyn edim. Äiteuir sonşa uaqyttan beri bir ösem ǧoi. Endi mine oqymaǧannyŋ kesirinen bir nauany eki adam basqaryp tūrmyz... Nūrmyrza ketpenin laqtyryp jiberip, jatyp alyp küldi. Özi de demaluǧa syltau tappai tūrsa kerek.
Küluin külsek te, ärqaisymyz ärtürli oiǧa kettik. Uaqyt zyrlap ötip barady. Jurnalist bolam degen ümitim jiŋişkere bastady. Sony oilap ūnjyrǧam tüsedi. «Sol oquyŋa tüsip, erterek qaraŋdy batyrǧanyŋ jaqsy edi, – deidi Nūrmyrza. – Bäribir qara jūmys istep, qaryq qylatyn adamǧa ūqsamaisyŋ». Osyndai sözdi estigen soŋ, odan saiyn eŋsem eziledi.
Östip qamyǧyp otyrǧanyŋda, qūrylystyŋ basyna gazet-jurnal keledi. Köseumen qozǧaǧan qolamta sekildi keudeŋde qaitadan ot tūtanady. Jalǧyz men emes, gazettiŋ kelgenine bäri de quanady. Būlardyŋ qai-qaisysy da jūmysşy demeseŋ, Qaratereŋniŋ auyldyq kitaphanasynyŋ bar kitabyn oqyp tauysqan kisiler. Jalpy, bizdiŋ auyl – oqu ötip ketken auyl.
Erterek jetkenimiz aldymen «Leninşil jasqa» tap beremiz. Būl jastar basylymynyŋ jūtynyp tūrǧan kezi. Taqyrypty oinatyp tūryp qoiady. Etektei gazetti qarap otyrǧan Erseiit degen aǧamyz keremet jaŋalyq aitty. Aitqany ol üşin änşeiin ǧana närse bolǧanymen, jurfakka baram dep janyǧyp jürgen men üşin asa maŋyzdy edi. «Mynau Quanyş Jienbaev degen Bögenniŋ jigiti ǧoi, – dedi gazettegi äldebir maqalaǧa köz salyp. – Baiaǧyda mektepte oqyp jürgen kezde, audandyq gazetke jarysyp maqala jazatyn edik. Qazir qaidam, bizdi tanymaityn da şyǧar...».
– Qalai, sonda kädimgi «Leninşil jastaǧy» Quanyş Jienbaev myna tūrǧan Bögendiki me? – dedim jūlyp alǧandai.
– İä deimin. Bögen bolǧanda da, anau Könebögennen... Sol auylda tūratyn balyqşynyŋ balasy.
Būl gazettiŋ barlyq jurnalisteriniŋ aty-jönin jatqa biletin edik. «Leninşil jastyŋ» qyzmetkerleriniŋ ärqaisysy «Qairattyŋ» futbolşylaryndai tanymal. Sol marǧasqalardyŋ biriniŋ dariianyŋ arǧy betindegi Bögennen bolyp şyǧuy maǧan qatty äser etti.
Bögen – bizdiŋ Qaratereŋge qaraǧanda, qai jaǧynan da ilgerileu tūratyn auyl. Baiaǧyda, ötken ǧasyrdyŋ jiyrmasynşy jyldarynyŋ basynda «Volga boiynda aştyqtan būralyp jatqan qarttar men balalarǧa azyq kerek» dep Lenin kökem arnaiy hat jazǧanda, bar şaruasyn jinap qoiyp, bir kisidei jūmylyp, bir künde on tört vagon balyq jöneltken bögendikter tarihtyŋ jylnamasyna jazylǧan. Būl oqiǧa anau-mynauǧa eleŋdei bermeitin syrbaz da kerbez klassigimiz Fabit Müsirepovtiŋ «Jiyrma tört saǧatta» degen äŋgimesine arqau bolǧan. Bögen – segiz jasynda tüieden qūlap mertigip, ömir boiy tösekke taŋylyp jatsa da, öz betinşe bilim alyp, tynbai eŋbektengen qaisar qalamger Zeinolla Şükirovtiŋ kindik qany tamǧan jer. Talaidy taŋǧaldyrǧan erligi üşin el-jūrty auyldaǧy eki qabatty zäulim mektepti bastauyş klasty da bitirmegen Zeinollanyŋ atymen ataǧan. Örimdei jas kezinde «Alystaǧy araldarymen» eldi dür etkizip, typ-tynyş jürgen talai balany teŋizge qarai örgizgen Sailaubai Jūbatyrov ta osy eldi mekenniŋ tumasy edi. Ol az deseŋ, teŋizden tergen marjany keudesine Altyn jūldyz bop qonǧan, mūrty taudai balyqşy Tölegen Älimbetov te sol Bögenniŋ perzenti bolatyn. Osyndai auyldan Quanyş sekildi «Leninşil jastyŋ» betin bermei tūrǧan alymdy jurnalistiŋ, qarymdy jazuşynyŋ şyǧuy zaŋdy sekildi körindi.
Bögendei bolmaǧanmen, bizdiŋ Qaratereŋniŋ de özine jetetin ataq-abyroiy barşylyq. Balyqty eşkimnen kem aulamaimyz. Tipti Bögenge qaraǧanda dariianyŋ teŋizge qūiar tūsyna jaqynyraq bolǧan soŋ, tereŋnen tintemiz. Lenin atam balyqty bizden emes, Bögennen sūrady. Sūrasa, on tört emes, jiyrma tört vagon jiberer edik. Lenindei älemge äigili bolmasa da, ataq-daŋqy jer jaratyn ataqty ukrain aqyny Taras Şevchenko bir kezde aidalyp kelip, bizdiŋ Qaratereŋniŋ qūmynda jortyp jüripti. Su jaŋa kiimmen qanşa aunasaŋ da üstiŋnen susyp tüsetin, qylaudai daq tüsirmeitin şege qūmǧa Taras kökem tabanyn armansyz qyzdyrypty. Quǧyn-sürginde köŋil-küiiniŋ būzylyp jürgenine qaramastan auyldyŋ şetine aǧaş otyrǧyzypty. Soǧan quanǧannan biz sol kisiniŋ atyn orta mektepke bere salyppyz.
Audy jaǧalaudan aulaǧyraq baryp salyp, sary sazandy künde oljalap jürsek te, auyldyŋ maŋdaiyna bitken birde-bir Eŋbek erimiz joq. Al Bögende bar. Qaratereŋnen Şäkirat jäne Şäkizat Därmaǧambetovter, Begimbai Ūzaqbaev degen belgili jurnalister şyqqan. Olardyŋ bäri de Qyzylordada qyzmet isteidi. Al bögendik jurnalister şetinen Almatyda tūrady. Bögenniŋ Tolybai Abylaev degen käsibi aqyny bar. Al bizdiŋ Qaratereŋ aqyn jaǧynan ūiatty (Ol kezde bügıngı Syr elı men Qyr elıne tanymal arqaly aqynymyz Talǧat Tıleulesov älı ösıp-jetıle qoiǧan joq-ty. Sırä, sömkesındegı kıtap-däpterıne qosyp, nan-şekerı men kämpit-peşeneiın salyp alyp, qoly tigende mektepke baryp jürgen kezı-au deimın). Sondyqtan osy Bögen auyly qalamgerleriniŋ jazǧany qoiuyraq, bir nesibesi artyǧyraq sekildi körinetin. Jas qalamger retinde esimi jii atalyp jürgen Quanyş Jienbaev ta maǧan sol Bögenniŋ bir artyqşylyǧyndai körindi de tūrdy.
Bir adamnyŋ bastyǧy
Keler jyly oquǧa tüstim. Birer aidan soŋ Quanyş Jienbaevty izdep, «Leninşil jasqa» keldim. Qūr barmai, bir maqala jazyp äkelgem. Aqsary, aşaŋ jigit eken. Külimsirep qarsy aldy. Ilbi basyp, imenip kirgem. Jüziniŋ jyly ekenin körgen soŋ, eptep tilim şyǧa bastady.– Aǧa, men sizdiŋ jolyŋyzdy quyp... Qaratereŋniŋ balasy edim. Jurfakqa biyl tüstim. Jazǧandaryŋyzdyŋ bärin de oqyp jürmin... Bizdiŋ auyldaǧy Erseiit bar ǧoi... sol sizdi tanidy eken. Jalpy, sizdi bizdiŋ Qaratereŋniŋ bäri biledi...Qajet närseni de, qajet emes närseni de seŋdei sapyrylystyryp, soǧyp otyrmyn. Ol küldi. – Jaraidy, dūrys... Myna maqalaŋdy... jaramasa da şyǧaram, – dedi sodan soŋ. Änşeiin aita salǧan şyǧar dep oiladym. Biraq erteŋinde gazetti qarasam, birinşi betinde tūr! Būl «Iske sät, ihtiologtar!» degen reportaj edi. Sirä, «Nömirge reportaj» degen kündelikti aidarǧa orailasa ketse kerek. Birinşi kurstyŋ balasyna būdan artyq baqyt bar ma? Osydan keiin men redaksiiaǧa jii keletin boldym. «Leninşil jastaǧy» basqa da aǧalarymmen jaqynyraq aralastym. Söitip, besinşi kursta oqyp jürgenimde, osy basylymǧa qyzmetke şaqyryldym. Tura Quanyş aǧam basqaratyn bölimge keldim. Söitip, dariianyŋ eki jaǧyna qoŋsy qonǧan balyqşylar auylynyŋ eki balasy bir bölmede otyryp qyzmet istedik. Ol kisi bölim meŋgeruşisi, men bolsam tilşimin. Auyldan kelgen bizdiŋ äkei gazet redaksiiasynyŋ osy bir qūrylymyna tük tüsinbei, basyn şaiqaumen boldy.
– Men ǧoi, oqymaǧan adam bolsam da auylda brigadirmin. Qaramaǧymda on-on bes adam bar. Älgilerdi qalaǧanymşa jusatyp, örgizemin. Ainalaiyn, Quanyş-au, mektepte on jyl, universitette bes jyl oqyǧanda, jetken jeriŋ bizdiŋ balanyŋ bastyǧy ma?!Quanyş aǧam işek-silesi qatyp küledi. Keiin sol bölimge men basşy bolǧanda, äkeidiŋ «Zav. otdel» degeniŋ älgi bir adamnyŋ bastyǧy ma?» dep qomsynǧany bar. Biraq sol bir adamnyŋ bastyǧy maǧan köp närse üiretti. Meni jedeldikke baulydy. Bizdiŋ student kezimizde jazǧan aǧaiyndy segiz mehanizator jigit turaly «Segiz tūlpar erttegen segiz sūŋqar» atty ocherkin oqyp, mūndai soqtaly dünieni bir ai boiy äzirleitin şyǧar dep oilaitynmyn. Söitsem, Quanyş aǧam kez kelgen ocherkin bir otyrǧanda jazyp tastaidy eken. Ol gazetke ūsynatyn dünielerin ünemi jūmys üstinde jazady. Bastaǧan düniesin tez bitiredi. «Arlynyŋ alaqany ystyq», «Teŋizdei terbelgen taǧdyr» degen sübeli dünielerin meniŋ köz aldymda otyryp bastap, eki-üş saǧatta aiaqtap şyqty. «Leninşil jastyŋ» bölim meŋgeruşileriniŋ bäri de tereze jaqta, al tilşileri esikke taqau otyrady. Mūndaǧy qalyptasqan dästür boiynşa, bölim meŋgeruşisiniŋ bos tūrǧan oryndyǧyna tilşi eşqaşan otyrmaidy. Būl daǧdyny kim ornatqany belgisiz. Öziŋ ösip-jetilip, sol orynǧa jaiǧasqanşa jolamauǧa tiissiŋ. Bir jaǧynan būl bölim meŋgeruşisi qyzmetiniŋ qadir-qasietin arttyratyn ürdis sekildi edi. Şynynda da bölim meŋgeruşilikke, iaǧni älgi bizdiŋ äkei aitqandai, bir adamnyŋ bastyqtyǧyna jurnalist köp eŋbek siŋirip baryp qol jetkizedi. Qanşama ocherk jazady, qanşama jerdi şarlaidy. Elge äbden tanymal bolǧan kezde, bölimniŋ tizginin qolǧa alady. Ony aitasyŋ, būl qyzmetke taǧaiyndalar aldynda arnaiy baryp, kişi SeKanyŋ batasyn alyp keledi. Al sol tūstaǧy «bir adamnyŋ bastyqtarynyŋ» kimder ekenin qaraŋyz. Janbolat Aupbaev, Jarylqap Beisenbaiūly, Nesip Jünisbaev, Ötegen Oralbaev, Sattar Saparbekov, Jūmagül Soltieva, Nūrlytai Ürkımbai, Jūmabai Şaştaiūly, Ertai Aiǧaliev, Qasym Äzımhan... Al sol bastyqtardyŋ qaramaǧyndaǧy «bir adamdar» da osal bolǧan joq. Qonysbek Botbai, Ädilǧazy Qaiyrbekov, Qainar Oljai, Düräli Düisebai, Baian Bolathanova, Alma Mūhamedjanova, Saparbai Parmanqūl, Serık Räsılov, Qydyrbek Rysbekov, Änuarbek Äuelbek jäne basqalardy «bir adamnyŋ bastyqtary» jeke-jeke baptap jatty.
Quanyş aǧam da sol tördegi ornynda otyryp, terezeden kökbazar jaqqa köz tastap, säl oilanyp alady da, būrqyratyp jaza jöneledi. Qatty qyzyǧam. Men de söitip öndire siltegim keledi. Jazuyna qarasam, tük tüsinbeimin. Jybyrlaǧan birdeŋe... Sodan Quanyş aǧama eliktep, men de bir jybyrlatyp jazyp köreiin. Jybyrlauyn jybyrlaidy, biraq önbeidi. Söitip, ögizaiaŋmen jürip-aq, ol kisiniŋ täjiribesin üirene bastadyq.
Būryn sekretariatta qyzmet istegendikten, keide arnauly betterdiŋ maketin özi syzady. Ūsynylǧan maqalalardyŋ basylym betindegi kelbetin äp-sätte ajarlandyryp jiberedi. Taqyrypty tartymdy etip qoiuǧa beiimdedi. Jalpy, oqyrmandy şaqyryp tūratyn taqyryp tabu – «Leninşil jastyŋ» qaşannan qalyptasqan ürdisteriniŋ biri. Berdiqūlov engizgen dästür. Quanyş aǧa da osy qaǧidany qataŋ ūstanady. Ūsynǧan taqyrybyŋ ūnamasa, ortan belinen bir syzady. Quanyş Jienbaidyŋ taqyryp qoiuǧa şeberligin körkem şyǧarmalarynyŋ atauynan da aŋǧaruǧa bolar edi. «Jalǧyz jelken», «Teŋizdegi bir tamşy», «Paromşynyŋ portreti», «Qūlan janaryndaǧy ǧūmyr», «Bir maşina aq kirpiş», «Jer silkinisinen bir jūma būryn», «Än saluǧa äli erte»... Osylai jalǧasyp kete beredi. Taqyryptary oqyrmandy eleŋ etkizedi. Birden oquǧa jeteleidi. Būl da onyŋ talai jyl qorǧasyn äriptiŋ uyn jūtyp, gazette qyzmet istegeniniŋ jemisi.Biz osynyŋ bärinen tälim aldyq. «Bir adamnyŋ bastyǧy» meni ǧana emes, basqalardy da baulydy. Quanyş Jienbaidyŋ är jyldarda basqarǧan «bir adamdary» – Qainar Oljai, Serik Räsilov, Gülziia Pirälieva, Mūhtar Nauşabaevtar elge belgili qalamgerlerge ainaldy. Büginde qazaq jurnalistikasy men ädebietiniŋ altyn diŋgegin bir kezdegi «bir adamnyŋ bastyqtary» myǧym ūstap tūr. Quanyş aǧam äzıl-qaljyŋǧa da eptı. Äsırese qūrdasy Qasym Äzımhan ekeuınıŋ söz qaǧysqandary keremet. Bırde Quanyş aǧa sabaǧynan üzılıp tüsken äldebır jalǧyz japyraqty üstelınıŋ üstındegı staqanǧa salyp, su qūiyp qoiypty. Sony körgen Qasaǧaŋ: «Öi, mynau ne?» deidı taŋdanyp. «Ne boluşy edı? Gül! Erteŋ-aq ösıp ketedı...». «Mynauyŋ ösem degenşe...». «Köresıŋ ǧoi, saiasynda otyratyn bolasyŋ älı!». Bıraq Qasym aǧama jaiqalǧan äsem gülderdıŋ saiasynda damyldaudyŋ sätı tüspedı. Ekı-üş künnen keiın Quanyş aǧamnyŋ japyraǧy bır jaqta, ydysy bır jaqta jatty. Gülımız gül bolmady... Osylaişa «bir adamnyŋ bastyqtary» künı boiy bıtpeitın qaptaǧan jūmystyŋ arasynda ädemı äzıl men qazaqy qaljyŋǧa da uaqyt tapty...
Teŋizben tamyrlas taqyryp
Quanyş Jienbaidyŋ bükil şyǧarmaşylyq bolmys-bitimi teŋiz taqyrybyn aişyqtap körsetuge negizdelgen. Jazǧan dünieleri de, qoǧamdyq isteri de teŋiz töŋireginen alystamaidy. Qaida jürse de, mi jüiesiniŋ bir müiisinde Aral tūrady. Birde bir top jazuşy Aralǧa baratyn bolyp, jolǧa jinaldy. Elimizdiŋ Balyq şaruaşylyǧy ministri Qūdaibergen Sarjanov respublikanyŋ Joǧarǧy Keŋesine deputattyqqa tüskelı jatyr eken. Sol kısıge qoldau körsetpekşımız. Araldan şyqqan atyşuly qalamger aǧalarym būl joly jas bolsam da, qatarlaryna meni qosty. Ilgeride Aralda Qūdaibergen aǧa basqarǧan mekemede jūmys istegen men būl ūsynysty quana qūp aldym. Ol kezde qazirgidei deputat bitken tizim boiynşa tizilip baryp, Parlament qabyrǧasyna syzylyp otyra qalmaidy. Jan alysyp, jan berisken maidan bolady. Demokratiianyŋ dürildep tūrǧan tūsy. Üş kandidat üş jaqtan atoi saldy. Ana ekeui de osal emes. Bireui – oblystyq atqaru komitetiniŋ töraǧasy Vitalii Brynkin. Ekinşisi – audandyq atqaru komitetiniŋ töraǧasy Ädilbek Äiimbetov. Eki qazaq, bir orys bir-birine ejireie qarap, dodaǧa kirisip kep ketti. Biz eki topqa bölinip alyp, auyl-auyldy aralaimyz. Elden şyqqan jalǧyz ministrge dauys beruge şaqyramyz. Quanyş aǧamyz ekeumiz bir toptamyz. Keşke qarai Könebögen aulyna kelip qonǧanbyz. Taŋerteŋ oiansam, Serik Baihonov tamaǧy jybyrlap, temeki izdep jür eken. Jeroşaqtyŋ moinyna tünde keptirip qoiǧan bireudiŋ bir tal temekisin tauyp berdim. «Osy jas balalardyŋ maǧan temeki äkep beruge jaraǧanyn Müsekeŋ körmedi-au», – dep miyǧynan külgen Sekeŋ syrtqa bettedi. Men de ilese şyqtym. Quanyş aǧam anadai jerde kostiumin jelbegei jamylyp alyp, şaşyn samalǧa taratyp, aiaŋdap jür eken. Serik Baihonov myrs ete qaldy: – Äne, qaraşy seniŋ aǧaŋdy... Ataqty jazuşylar anda-sanda auyldaryna kelip, östip jüredi eken degendi bir jerden oqyǧan ǧoi... Ekeuiniŋ tirligi – osy. Bir-birin tili jetkenşe qajaidy.
Sol joly qanşa tyrbanǧanymyzben, Qūdaibergen aǧamyzdy deputattyqqa ötkize almai qaittyq. Basşylarymen qosyla şapqan Ädilbek aǧam da jeŋilip qaldy. Ölispei berispeimiz dep jantalasqan qos qazaqty şaŋ qaptyryp, Brynkin deputat atandy. Osy siujet keiinnen sol kezde abyroiy asyp tūrǧan «Tamaşanyŋ» talai qoiylymyna özek boldy. Araldyŋ eki perzenti de qazir el işinde balyq ösirumen ainalysady. Būrynǧy ministr tuǧan auyly Amanötkelge qaityp oralǧan. Al Brynkin qazaq jūrtynan äldeqaşan qarasyn batyrǧan. Qairan meniŋ Aralym... Teŋizdiŋ teristikten soǧatyn jeli sekildi keide östetini de bar...
Jalpy, Quanyş aǧam tek jurnalistik dünielerine ǧana emes, körkem şyǧarmadaǧy keiipkerlerine de at taŋdaudyŋ şeberi. Köbine-köp şyǧarmasyndaǧy tūlǧalardyŋ aty men zaty üilesimdi bolǧanyna män beredi. Birde talantty jazuşy Jaŋabek Şaǧataev ekeumiz bizdiŋ «Jas alaştaǧy» jūmys bölmemizde bir-birimizdi qaljyŋmen qajap otyrǧanbyz. Jaŋabek bir äŋgimeniŋ retinde «Biz adamdardyŋ boiynan şuaq izdeimiz ǧoi» dep qaldy. Sol-aq eken bölim bastyǧy Quanyş aǧam eleŋ etti. Jüzi jainap, qaita-qaita qaǧazyna şūqşiyp, özimen-özi bolyp ketti. Aldynda tūnjyrap, saly suǧa ketip otyrǧan. Keiin bildik, Quanyş aǧam bir keiipker qyzynyŋ minez-qūlqyna sai at taba almai otyr eken. Söitip, oida-jaqta bölmemizge bas sūqqan Jaŋabek sol keiipkerge Şuaq dep at qoiyp ketti. Ony onşaqty kün ötken soŋ, osy äŋgime «Qazaq ädebietinde» jaryq körgende bir-aq bildik.
Ol Araldyŋ adamdarynyŋ boiamasyz beinesin ädebietke äkeldi. Jazuşynyŋ äŋgimelerin oqyp otyrǧanda, teŋizdiŋ aqjal tolqyndarynyŋ jaǧalaudy ūrǧany qūlaqqa keledi, şuda-şuda şalaŋnyŋ iisi şyǧady, qoranyŋ syrtynda döŋgelenip jatqan qabadan köz aldyŋa elesteidi. Äri qarai tereŋdei tüsseŋ, «Elaman süiek ketti dep, eliŋe sälem aita bar» dep käsibi maqal aityp, qauqyldasyp otyrǧan balyqşylardyŋ ortasynan bir-aq şyǧasyŋ. Araldyŋ atpal balyqşylarynyŋ ömiri özgeşe bir älem. Teŋiz jaǧasynda öskender şetinen iri keledi. Jylymnan oljaly oralǧandardyŋ kürek tisi soidiyp, qos büiirin sabalap, teŋizden tapqanyn ortaǧa salyp, «bir maǧan, bir saǧan» dep balyq bölisip jatqandary keremet! «Būl neniŋ talasy?» degen sūrauly söilem Araldyŋ käsibi leksikonynda «Balyq bölise almai jatyrsyŋdar ma?» dep aitylady. Balyqşylar balyq jep otyrǧanda, käsibi şeberliktiŋ kökesin körsetedi. Bir ezuinen balyqtyŋ etin süŋgitip jiberip, ekinşi ezuinen lezdiŋ arasynda jylan jalaǧandai etip süiegin şyǧaryp jatqanda, anau-mynau stanogyŋnyŋ özi jolda qalady. Quanyş Jienbaidyŋ erekşeligi de Aral adamdarynyŋ osyndai tabiǧi tūrpatyn şynaiy bere biletindiginde. Onyŋ äŋgimeleri men povesteriniŋ keiipkerleri – Aral aimaǧynda adal eŋbegimen kün körip jürgen qarapaiym adamdar. Şetinen jany siri. Şaruany qolǧa alsa, ülektei japyrady. Qyrşaŋqy äŋgimege kelgende, qamşy saldyrmaidy. Äzil aitsaŋ, köterudei-aq köteredi. Bir qaraǧanda minezderi teŋizdiŋ tynşyǧan sätindei momyn. Biraq namysyna tiseŋ, Araldyŋ kärine mingenindei dülei. Aşuǧa bassa, at üstinde tūrǧan jeriŋnen jūlyp alady. Keiipteudiŋ şeberi Quanyş mine, osy adamdardyŋ tiptendirilgen minezdemesin jasady. Tabanynan su ketken Araldyŋ jüikesi jūqarǧan jūrtynyŋ şynaiy beinesin şyǧarmalaryna mör qyp basty. Tanymal jurnalist, belgili jazuşy atandy. Talai basylymda jemisti qyzmet istedi.
Endi bügin araldyqtar «Bir kezde bir balyqşynyŋ qaiyǧy bos qalyp edi...» dep ökinbeitin şyǧar...
* * *
Äne-mıne degenşe qyryq jyldan berı qasynan tastamai, tuǧan aǧamdai qamqorlyǧyna alyp kele jatqan bılıktı bapkerım, ūlaǧatty ūstazym, qazaqtyŋ qarymdy qalamgerı Quanyş Jienbaidyŋ tuǧan künı de kep qapty. Jasyŋyz qūtty bolsyn, aman-sau jürıŋız, ardaqty aǧa!
Bauyrjan OMARŪLY
