Soǵys kezinde baıdyń qyzy bolǵany úshin shtrafbatta soǵysqan qazaq qyzy týraly bilesiz be? Bul týraly “Adyrna” ulttyq portaly habarlaıdy.
Halıda Esenǵulqyzy saıası qýǵyn-súrginge ushyrap, jer aýdarý saldyranan barlyq otbasy múshelerinen baılanys úzgen.
Óziniń jigerligi men qajyrlyǵynyń arqasynda Almaty medıına ınstıtýtyn bitirip, soǵys batalonynyń qatarynda soǵysyp, kandıdattyq jáne doktorlyq dıssertaııalaryn qorǵap, AMMI-de joǵary bilim berýdiń oqytýshysy bolyp jumys istedi jáne ondaǵan, tipti júzdegen oqýshylar men izbasarlardy tárbıeledi.
Sonymen birge, ómiriniń sońyna deıin ol árdaıym óz isine jáne óziniń týǵan halqyna adal boldy.
Aqtóbe qalasyndaǵy Marat Ospanov atyndaǵy medıınalyq ýnıversıtette osydan eki jyl buryn Halıda Mamanovanyń 100 jyldyq mereıtoıy atap ótilgen edi.
Halıda Mamanova áıgili qazaq meenaty, qazaq jerinde alǵashqylardyń biri bolyp, mektep-medrese ashqan. Maman bıdiń nemeresi, Esenquldyń qyzy.
Maman bı - sonaý, HIII ǵasyrda Baıan hannan bastalyp - Mataı-Bóribaı batyr, Qaptaǵaı batyr, Qydyráli bı, Qalqabaı Dosetuly, Táneke batyrlarmen jalǵasyp jatqan, uly tulǵalardyń jalǵasy bolatyn.
Áleýmettik jelilkrdegi málimetterge súıensek, Halıdanyń bar bolǵany 10 jasynda, ákesiniń mal-múlkin, aǵash, kıiz úılerin , qyzyldar tárkilep, ózderin Reseıge jer aýdaryp jiberedi. Ákesi men eki inisi sol jaqta týberkýlezden qaıtys bolyp ketedi. Jer aýdarýdyń merzimi bitkennen soń, anasy ekeýi Almatyǵa oralady. Elge kelgennen soń da, “Baıdyń qyzy” degen jaǵylǵan tańbanyń kesirinen, joǵarǵy oqý ornyna túse almaıdy. Áýpirimdep júrip tehnıkýmǵa túsedi. Sodan keıin medıına ınstıtýtyna túsýdiń de sáti túsedi.
Ony bitirgen jyly soǵys oty lapyldap jatqan kez edi. Coǵys kezeńiniń tártibi boıynsha, medıına ınstıtýtyn bitirgender, leıtenant ataǵyn alyp, soǵysqa attanýlary tıis edi.
Biraq, Halıdaǵa “Halyq jaýynyń” qyzy retinde soǵysqa, tipti, jáı medbıke retinde de barýǵa ruqsat berilmeı qoıady. Amalsyzdan Halıda Stalınge :
“Shtrafbatqa baryp, ata-anam men ózimniń eshqandaı da ,”halyq jaýlary” emes ekendigmizdi dáleldeý úshin, nemis basqynshylarymen qasyq qanym qalǵansha soǵysqym keledi”- dep, ótinip hat jazady.
Ol hattyń Stalınge jetken-jetpegeni belgisiz, biraq Halıdaǵa shtrafbat quramyndaǵy kileń erkekterden turatyn qaptaǵan “halyq jaýlarymen” birge qoıan-qoltyq, fashıstermen shaıqasýyna týra keledi.
Shtrafbattaǵy “halyq jaýlary” jalǵyz qyzdy kózderiniń qarashyǵyndaı qorǵashtap, jaý ushaqtary áýeden oq pen bomba jaýdyrǵanda, ony óz denelerimen jaýyp, barynsha qorǵap qalýǵa tyrysty. Keıinirek, Halıdany bir avıapolkke, medbıkelikke aýystyrady. Janqııarlyq batyrlyǵy men dárigerlik bilgirligi arqasynda , soǵys sońyna qaraı, baqandaı, 5 maıdannyń Bas gınekology degen qyzmetke taǵaıyndalyp, medıına qyzmetiniń kapıtany ataǵyn alady.
Soǵysty Berlınde aıaqtaıdy. Jaqyn mańda jarylǵan bomba jaryqshaǵy denesine tıip , Qazaqstanǵa qaıtady. Keýdesine kóptegen, medaldar men “Qyzyl Juldyz” ordenin maqtanyshpen taǵyp, elge keledi.
Beıbit ómirdi ańsap kelgen Halıda ózi tańdaǵan medıına mamandyǵy boıynsha , Medıına ınstıtýtynda qyzý eńbekke aralasady. Keıinirek, “lenıngradtyq dárigerlerdiń isi” atty jazalaý naýqany bastalǵanda Halıdanyń , “baıdyń qyzy” degen tańba, taǵy da, aıaǵynan shalady. Kandıdattyq, doktorlyq ataqtaryn Qazaqstannan tys qalalarda qorǵaıdy. Soǵan qaramastan Almatyda qyzmet isteý - qaýipti bola bastaıdy.
1959 jyly bir kýrstasy Aqtóbede, jańadan ashylǵan medıınalyq ınstıtýttyń rektory bolyp taǵaıyndalady. Kýrstasy Halıdaǵa osy ınstıtýttyń bir kafedrasynyń meńgerýshisi qyzmetin usynady. Halıda oǵan kelisimin beredi. Ol ınstıtýtta Halıda patologııa kafedrasyn ózi uıymdastyryp, ómiriniń sońyna deıin onyń meńgerýshisi bolady. Ǵylymı-zertteý jumystaryn da, qosa alyp júrip, nebir , eńbekter jazdy. Ol eńbekter birneshe sheteldik trıbýnada, álemniń ár túkpirinen kelgen ǵalym-medıkter aldynda tanystyrylyp,joǵary baǵasyn alypty.
Ulttyq Qaýipsizdik Komıtetiniń qyzmetkerleri Halıda Mamanovanyń ınstıtýtta qazaqtyń ulttyq aspaptar orkestrin uıymdastyrmaqshy bolǵany úshin, “ultshyl” degen aıyp taǵyp, taǵy da suraqtan suraq surap, ábden áýre-sarsańǵa túsiredi.
1977 jyldyń tamyz aıynda “úsh árip” qyzmetkerleri nege ekeni belgisiz aıaq astynan keńpeıildi bola qalyp, Bolgarııanyń “Altyn qum” jaǵalaýynda ótetin dárigerlerdiń halyqaralyq konferenııasyna barýyna ruqsat beredi. Halıda apamyzdy ol jerde ajal kútip turǵanyn eshkim de bilmedi. Bolgarııanyń qaýipsizdik qyzmetiniń qyzmetkerleri onyń óli denesin keshki ymyrt kezinde teńiz jaǵasynan taýyp alypty. Denesiniń bir jerinde alaqandaı kógergen daq bolǵan. Bolgarlyq mamandar ol daqtyń qatty teńiz tolqynynyń apamyzdy tasqa aparyp soqqanynan paıda bolǵan dep isti jaba salǵan.
4 jyl boıy keskilesken urys dalasynda myńǵyrǵan oq pen qulaqtyń jarǵaǵyn jaryp jibererdeı gúrsildegen bomba qoparylystarynan ólmeı, aman kelgen jaýynger qyz kersinshe elder rahattanyp, shomylyp, dem alatyn teńiz jaǵasynda tolqynnan qaza boldy degenge sengiń kelmeıdi!
