Dalanews.kz «Novaia gazetaǧa» sūhbat bergen aqynnyŋ halyq pen bilık turaly tolǧamdaryn tılıp alyp oqyrman nazaryna ūsynǧandy qūp kördı.
80-şı jyldardyŋ soŋy Täuelsızdık alardyŋ aldynda Süleimenovke Qazaq KSR-ynyŋ prezidentı bolatyn mümkındık berılıptı. Bas tartqan eken. Ol tūs aqynnyŋ ataq-daŋqy däuırlep tūrǧan kezeŋ-tın. Saiasi salmaǧy da sol tūstaǧy tısqqaqan saiasatkerlerden eş kem emes-tūǧyn.
«Ärine, mūndai ūsynystan bas tartu qiyn. Onyŋ üstıne men arqalaǧan missiiaǧa septıgı tier dep oilaǧanym ras. İä, menı älgı qyzmetke ūsyndy. Aldymen Kremldıŋ aldynan öttım. Kolbinnıŋ Mäskeuge köşetının, onyŋ ornyna kımdı laiyq köretınımdı sūrady. Bırneşe adamnyŋ atyn atap, tızımdı aldyma tosty. Barlyǧymen tanys-bılıstıgım bar, hal-qaderımşe baǧamdy berdım», – deidı aqyn.... Süleimenov osy kezdesude Nazarbaevqa jeke-dara toqtalyp, oǧan joǧary baǧa bergenın aitady. Tızımdegı toptyŋ arasynan Nazarbaevtyŋ aty közıne ottai basylǧanyn, osy kezdesude Tūŋǧyş prezidenttıŋ maqtauyn asyrǧanyn aityp bıraz kösılgen eken.
«Nazarbaev özgelerge qaraǧanda memapparattyŋ jūmysyna qanyq. Täjıribesı tolysqan. Osy salada ūzaq jylǧy stajy bar. Komsomolda da, partiialyq jūmysta da şyŋdalǧan azamat. Būdan artyq kandidat tappaisyzdar dep soŋǧy sözımdı aittym», – deidı Süleimenov.... 90-şy Kompartiia Qazaq KSR-yn basqaruǧa laiyq ekı azamatty köp ışınen ırıktep alady. Bırı – Nazarbaevtyŋ, endı bırı – Süleimenovtyŋ sözın söileidı. «Jeme-jemge kelgende taiqyp şyqtym» – deidı aqyn. Aituynşa jazuşylyǧy jeŋıp ketken. Saiasatpen ainalsuǧa köŋılı soqpai, kanseliariianyŋ qaptaǧan qūjatyn sapyrystyryp otyrǧandy qalamapty. Onyŋ üstıne Nazarbaevpen därejeles deŋgeiım de, täjıribem de joq-tyn. Şyny kerek, asa bır qūlşynyp ta tūrmadym.
«Mendei oratordan halyqqa qaiyr joq. Şeşensıp söilegenmen, ıske kelgende şorqaqpyz. Ezgıden qūtylyp, egemen atanǧan talai eldı araladyq. Köpşılıgı bilık basyna şeşensıgen, kösemsıgen oratorlardy alyp keldı. Şynaiy saiasatkerler şette qaldy. Būl elderdıŋ talaiy kriziske ūrynyp, küizelıske tüstı. Sondyqtan mendei basşydan «ne qaiyr, ne ümıt» dep şynymdy aittym», – deidı Süleimenov.... Aqynnyŋ aituynşa bilıkte ūzaq otyrǧan adamnyŋ süikımı ketedı. Bes jyl. Ūzaǧanda 10 jyl. Mandattyŋ da şegı bar. Jalpy taqqa tas keneşe jabysu sindromy keiıngılerge Stalinnen jūqqan deidı Süleimenov.
«Bes, on jyl jetkılıktı. Hruşevtyŋ taǧdyryna qaraŋdarşy. Stalinnıŋ jolymen jüremın dep sorlady. Aqyry taqtan taidyrdy. Brejnev? Oǧan da qūt qonǧan joq. Kerısınşe bilıkte tym-tym ūzaq otyrǧannyŋ zardabyn tartty. Ketem dese de, ketırmedı. Töŋıregı jıpsız bailap tastady. Brejnev ketse, olar da ornyn bosatuǧa mäjbür bolar edı. Brejnev aqsaqal ainalasynyŋ aitqanynan şyǧa almady. Aqyr soŋy KSRO-ny küiretıp kettı. Bilıkte ūzaq otyrǧannyŋ saldary osyndai bolady…», – deidı aqyn.... Osy arada tılşı aqynnyŋ 2011 jyly Nazarbaev turaly aitqanyn eske salypty. Osydan 10 jyl būryn Oljas Süleimenov Nazarbaevty sailamai-aq, referendum jolymen qaita taǧaiyndau kerektıgın aityp, osy bastamanyŋ ügıt-nasihatyn jürgızgen.
«Nūrsūltan Äbışūly bärıbır de 90 paiyzǧa jeteqabyl dauys jinaidy. Onyŋ üstıne Amerika men Reseidıŋ alauyzdyǧy asqynyp keledı. Qazırgıdei jaǧdaida at-kölık auystyrǧan jön be?», – degen edı Oljas myrza.Aqyn älgı sözın bylaişa juyp-şaiypty:
«Osydan on jylǧy būrynǧy jaǧdai emıs-emıs esımde. Ūmytyp ta qaldym. Bır adamnyŋ otyz jylǧa sozylǧan özgerıssız bilıgı bıtpestei körındı ǧoi. Sondyqtan ol kezeŋdı jık-jıkke böle almaimyn», – deidı Süleimenov.Aqyn ötken otyz jylda Nazarbaevty talai märte syn sadaǧyna alǧanyn aitady. Tūŋǧyş prezidentke köŋılı tolmaǧanda Nazarbaevtyŋ qai tūsta qateleskeın, qai arada aǧattyq jasaǧanyn aşyq aitudan qaimyqmaǧan. Süleimenov Nazarbaevty söz etkende, ärdaiym şyndyq jaǧynda bolǧanyna senımdı.
«Alaida, – deidı ol. Bızdıŋ halyq bırınşı basşyny dūrys taŋdaityn deŋgeige jetken joq älı. Tört qūbylasy tügel, tolysqan ūlt dep aita almaimyn. Bızdıŋ qoǧam men reseilık auditoriianyŋ oi-öresı şamalas. Qauymdyq tüsınıkten aryla almai otyrmyz. Barlyǧy ortalyqtyŋ töŋıregıne toptasuy kerek degen tūjyrym bar. Mūndai qauym bırınşı basşysy öz qalauymen taŋdai alatyn jaǧdaida ma?», – deidı Süleimenov.Aqynnyŋ osy arqyly ne aitqysy bız üşın jūmbaq küiınde qaldy. Bälkım, söi dei otyra «patşa qarsy şyǧu künä» dep söileitın auditoriiany büiırden bır türtıp ötken bolar dep boljadyq. ... Basqasyn basqa aqynnyŋ Reseige qatysty közqarasy täuelsızdık alǧaly berı tük özgergen joq. Putin propagandasy töŋıregın jaipap, şeŋgelınen bosap şyqqqysy kelgen elderge basyp kırıp jatsa da, Süleimenovtıŋ Kremlge qatysty pozisiiasy şaiqalmaǧan eken.
«Osy oiymnan taimaimyn. Qazaqstan Reseimen mäŋgılıkke bırge boluy qajet. Jūbymyz jazylmai, bırge jüruge jazsyn. Reseimen aramyzdy ajyratpau üşın latyn älıpbiıne qarsy şyqtym. Toqaev? Prezident älgı älıpbidı qoldauǧa mäjbür boldy. Men aitamyn, qajet emes dep. Kirillisany ūmytpauymyz kerek. Balalarymyzdyŋ sanasynda saqtalsyn. Ekı älıpbidı teŋ meŋgergennıŋ aiyby joq», – deidı ol.
Äzırlegen, Duman BYQAI
"Adyrna" ūlttyq portaly
