Otbasylyq baqytty baıandy etý joldary
«Otbasynyń baqytty nemese baqytsyz bolýy nege baılanysty?» kitabynda doktor Gottman «Jubaılar qaıtse ózara til tabysyp, otbasy baqytyn baıandy ete alady?» degen suraqqa jaýap beredi. Shyǵarmaǵa jaı ǵana mamannyń pikiri men keńesi dep qaramaǵan jón. Bul kitap – neke men otbasy máselelerin zertteýge bar ómirin arnaǵan ǵalymnyń kóp jylǵy eńbeginiń nátıjesi.
Tatýlyq pen kelisim – baqytty otbasynyń kepili
Kimdi bolsa da otbasynyń bolashaǵy alańdatatyny anyq. Alaıda alańdaıtyn jalǵyz siz emessiz, árıne. Álemniń ár túkpirinde bul máselege kóp adam bas qatyrady.
Djon Gottmannyń pikirinshe, qazir erli-zaıyptylar úshin qıyn kezeń [1] bolyp tur: alǵash ret shańyraq kótergen juptardyń jartysyna jýyǵy ajyrasyp ketedi eken. Ekinshi ret úılengenderdiń jaǵdaıy tipti máz emes: mundaı juptardyń 60 paıyzy irge ajyratyp jatady. Jalpy alǵanda, úsh juptyń [2] ekeýi otbasylyq ómirinde qıyndyqqa tap bolady. Sondyqtan kóp erli-zaıypty otbasyn saqtap qalý úshin neni ózgertý qajettigi jaıly oılanyp, qarym-qatynasty qalaı túzeýge bolatynyn bilmekke umtylady.
Árıne, bul keltirilgen derekterdiń qapalandyratyny [3] anyq. Al otbasy irgetasynyń nege sonsha álsiz [4] bolyp bara jatqanynyń sebebi kóp eshkimdi oılandyrmaıtyny jaǵdaıdy tipti ýshyqtyra túsedi. Avtordyń basty maqsaty – osy máseleniń betin ashyp, shańyraǵy shaıqalýdyń az aldynda turǵan jubaılarǵa kómektesý.
Djon Gottmannyń keńesteri otbasynyń berik bolýyna septesetin faktorlarǵa jáne ajyrasýdyń basty sebepterine qatysty zertteýlerge negizdeledi. Ol óte tereń, keıde tipti tańǵaldyrarlyq qorytyndylar jasaıdy. Olardyń kópshiligin erli-zaıyptylardyń qarym-qatynas jasaý tásilderin zertteýdiń, janjaldasqan kezdegi jubaılardyń fızıologııalyq áreketterin ólsheýdiń jáne olarmen ashyq áńgimelesýdiń nátıjelerine súıene otyryp jasaǵan.
Avtor otbasy baqyty baıandy bola ma, álde neke ýaqytsha ma, sony boljaýǵa bolatynyn aıtady. Ol otbasylyq qarym-qatynasty ǵylymı turǵydan qarastyryp, otbasyn saqtap qalý nemese ony nyǵaıta túsý kez kelgen adamnyń is-áreketine baılanysty ekenin aıtady. Kitaptyń basty ıdeıasy da – osy.
Otbasyn saqtap qalǵysy kelgen jup ortaq daǵdylardy qalyptastyrýmen qatar, sátti jáne sátsiz nekelerdi jikteı bilýdi, janjaldy eskertetin belgilerdi [5] ajyrata alýdy jáne qarym-qatynasty jaqsartatyn erejelerge berik bolýdy úırenýi kerek. Sondaı-aq, otbasynda tatý-tátti qarym-qatynas pen beıbit kelisim ornatýǵa kómektesetin avtorlyq tásildiń keıbir bólikterin kókeıge toqyǵandary jón.
Otbasylyq ómirge qatysty eski mıfterden qutylyńyz
Áńgime basynda Djon Gottman ózi uıymdastyrǵan mahabbat laboratorııasy týraly sóz etedi. Onda avtor kómekshisimen birge birneshe jyl boıy túrli juptardy baqylap, ne nárseniń otbasyn nyǵaıtatynyn, al ne nárseniń jaqyn adamdardyń arasyn múlde ajyratatynyn zerttegen.
Júrgizilgen zertteýlerdiń nátıjesinde avtor men onyń toby úılengen soń, qaı juptyń úsh jyldan keıin ajyrasyp ketetinin, al qaı juptyń uzaq jyldar boıy birge turatynyn boljaı [6] alǵan. Osy boljamdarynyń 94 paıyzy (!) durys bolyp shyqqany tańǵaldyrarlyq. Zertteýshiler mundaı qorytyndy men boljam aıtý úshin jubaılardyń qarym-qatynas jasaý prınıpterine degen kózqarastaryn negizge alǵan ári olardyń otbasy tarıhyn egjeı-tegjeıli zerttegen.
Otbasyn saqtap qalýǵa tyrysatyn jubaılardy adastyratyn, olardyń arasynda túsinispeýshilik [7] týdyratyn mıfterdiń kóp ekeni ras. Soǵan qaramastan avtordyń otbasylyq qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa arnalǵan tásiliniń paıdasy zor. Djon Gottman bul eskirgen mıfterden birjola qutylýǵa keńes beredi.
Bul mıfterdiń birinshisi aqshaǵa baılanysty, ıaǵnı jaǵdaıy jaqsy juptarǵa qaraǵanda, únemi qarjy tapshylyǵyn kóretinder jıi ajyrasady degen túsinik bar. Biraq tabysy mardymsyz juptardyń arasynda da ómir baqı birge turatyndar bar. Ári jubaılar áldeqandaı qarjylyq daǵdarysty bastan birge ótkerse, olardyń qarym-qatynasy odan saıyn nyǵaıa túsedi. Degenmen otbasynda basqa da sebepterge qatysty kelispeýshilik burynnan bar bolsa, kez kelgen syrtqy faktor áserinen, aıtalyq jumyssyzdyq kesirinen aqshasyz qalǵan jubaılardyń ajyrasyp ketýi ábden múmkin.
Tósek qatynasyndaǵy kelispeýshilikter [8] kez kelgen otbasyn oıran etýi múmkin dep oılaıtyndardyń kópshiligi bul qaıshylyqtardyń jaǵymsyz rólin tym ásirelep jibergen. Biraz ýaqyt buryn psıhologtardyń jubaılar tósek qatynasyna neǵurlym jıi barsa, aralary soǵurlym jaqsy bolady dep eseptegeni ras. Biraq qazir bul máselede jubaılardyń ekeýi de qalaıtyn jáne qabyldaı alatyn nárseniń mańyzdy ekeni dáleldendi.
Jubaılardyń kózqarasynyń sáıkes kelýi [9] baqytty otbasynyń negizin qalaıdy degen taǵy bir mıf bar. Bir qaraǵanda bul pikirdiń jany bar sııaqty. Biraq avtor óz zertteýi barysynda kózqarasy men túsinigi ártúrli juptardy da baqylaǵanyn, al birneshe jyldan soń olardyń keıbiriniń qarym-qatynastarynyń jaqsaryp, otbasylarynyń nyǵaıa túskenine kóz jetkizgenin aıtady. Demek, jubaılardyń óz aralaryndaǵy daý-janjaldy durys sheshe bilýi mańyzdy. Sonda olardyń keıbir máselelerge degen kózqarastarynyń ártúrli bolýy asa qıyndyq týdyrmaıdy.
Kórip otyrǵanymyzdaı, juptardyń arasyn ajyratpaı, baılap turǵan jalǵyz nárse – otbasylyq baqyt, sáıkestik pen úılesimdilik emes eken. Jalpy Djon Gottman tobynyń mindeti berik otbasyn [10] quraıtyn negizgi bólikterdi anyqtaý edi. Osy proess barysynda zertteýshiler otbasylyq juptardy birneshe túrge bólgen bolatyn.
Baqytty otbasyna tán qarym-qatynas stıli
Avtordyń aıtýynsha, otbasynyń beriktigi men qaı túrge jatatynyn jubaılardyń aralaryndaǵy qıyndyqtardy qalaı sheshetinine qarap anyqtaýǵa bolady. Jubaılardyń yntymaǵy men tatýlyǵyn kórsetetin basqa da ólshemder bolǵanymen, aralaryndaǵy daý men janjaldyń qalaı týyp, qalaı órshıtini otbasynyń qandaı ekenin óte jaqsy anyqtap beredi.
Otbasy men nekeni túrlerge bólip, jikteý úshin zertteýshiler jubaılar arasynda janjaldyń qanshalyqty jıi bolyp turatynyn esepke alyp, olardyń emoııasy, boılaryndaǵy fızıologııalyq ózgeristerge (júrek qaǵysynyń jıiligi nemese tersheńdik) jáne urysqan kezde bir-birine qandaı daýys yrǵaǵymen sóıleıtinine erekshe nazar aýdaryp otyrǵan. Osy baqylaýdyń nátıjesine súıene otyryp, Djon Gottman berik otbasynyń úsh túrin kórsetedi. Onyń aıtýynsha, berik otbasyndaǵy jubaılardyń qarym-qatynasynyń qandaı ekenin: a) qoldap-qýattaıtyn stıl; á) qubylmaly stıl; b) qashqaqtaıtyn stıl kórsetedi.
- Qoldap-qýattaıtyn stıl. Bul – ıdealǵa eń jaqyn stıl. Muny qoldanǵan erli-zaıyptylar eń ótkir máseleniń ózin jeńil ári sabyrly túrde [11] talqylaı alady. Olardyń kópshiligi – ózgelerdi tyńdaı biletinder men basqalardyń emoııasyn túsine alatyndar. Olar «Iá, árıne» jáne «Men seni túsinemin» degen sózderdi jıi aıtyp, jubaıynyń óz oıyn ashyq bildirýine sebepker bolady. Mundaı erli-zaıyptylar erkek pen áıeldiń otbasylyq rólin durys atqarýǵa tyrysady ári bir-birimen jaqsy dos bolýǵa umtylady. Biraq mundaı otbasylyq qarym-qatynastyń qaýipti jaǵy da bar: jubaılar romantıka men ózindik «menin» dostyq pen tynyshtyq úshin qurban etse, olardyń nekesi men otbasylyq ómiri jaı ǵana salqynqandy kelisimge [12] aınalýy múmkin.
- Qubylmaly stıl. Bul stıldi qoldanatyn erli-zaıyptylar jıi janjaldasady. Olardyń qatty daýlasatyny sonshalyqty, tipti bir-biriniń sózine qulaq aspaýy múmkin. Daýǵa sebep bolǵan nárse túkke turǵysyz bolǵanymen, olardyń ekeýi de qalaıda jeńip shyǵýǵa umtylady. Osynshalyq qyzbalyqpen jáne jan-tánimen berile ursysatyn adamdar qalaı ǵana baqytty otbasy bolyp, birge ómir súre alady? Munyń jaýaby qarapaıym. Olar janjaldasqanda bárin qırata jazdaıdy [13] jáne tatýlasqanda da bar ynty-shyntysymen tatýlasady. Olar naǵyz adaldyq [14] pen táýelsizdikti qatty baǵalaıdy. Al bul stıldiń qaýpi mynada: janjal kezinde jubaılar sózben bir-biriniń janyn jaralaýy nemese tipti zorlyq [15] kórsetip, qol jumsaýy da múmkin.
- Qashqaqtaıtyn stıl. Ataýynan kórinip turǵandaı, bul stıldi ustanatyn jubaılar ustamdylyq pen sabyrǵa basa kóńil bóledi. Mundaı erli-zaıyptylar konflıktten qashqaqtaıdy, eger tyǵyryqqa [16] tireletinderin bilse, keı máselelerdi talqylamaýǵa tyrysady. Olardyń odaǵynyń beriktigi sonsha, eshqandaı kelispeýshilikke jol bermeıdi. Mundaı otbasylarda áldebir qıyndyqty sheshý úshin jubaılardyń biri ne istese, ekinshisi de sony isteýge kelisedi nemese jaǵdaıdy sheshpeı, sol betimen jabýly kúıinde qoıa salǵandy jón sanaıdy. Mundaı stıldiń qaýipti jaǵy mynaý: jubaılar qıyndyqty sheshýdiń joldaryn izdemeıdi jáne birin-biri jaqyn tanýǵa umtylmaıdy. Aqyr sońynda olardyń bireýi «jubaıym meni túsinbeıdi» degen oıǵa kelýi múmkin.
Jaǵymsyz nárseniń otbasyńyzdy buzýyna jol bermeńiz
Zertteý barysynda avtor men onyń toby jubaılardyń urys-janjalǵa qansha ýaqyt shyǵyndaıtynyn jáne bir-birine mahabbatyn pash etýge, ıaǵnı jubaıyn qushaqtap, aıalaýǵa, kúlimsirep, iltıpat bildirýge, kúlki men dostyq kóńilmen aıtylatyn ázilge qansha ýaqyt jumsaıtynyn anyqtap otyrǵan.
Sonda belgili bolǵany, baqytty otbasylarda jaǵymdy sátter men jaǵymsyz sátterdiń araqatynasy bes jáne birge teń bolǵan. Demek, jubaılar jaǵymsyz emoııaǵa qaraǵanda jaǵymdy emoııalarǵa bes ese kóp ýaqyt jumsasa, otbasy berik bolady.
Qajetti emoııalyq teńdikti saqtap, otbasyn nyǵaıtý úshin aqyldy erli-zaıyptylar ne isteıdi? Djon Gottman otbasylyq qarym-qatynasta jaǵymdy emoııalardy arttyrýǵa kómektesetin tájirıbelerge qatysty birneshe keńes beredi.
- Qyzyǵýshylyq tanytyńyz. Jubaıyńyzdyń aıtqanyn bar yntańyzben tyńdańyz. Oǵan sózin muqııat tyńdap otyrǵanyńyzdy kórsetip, qyzyǵýshylyǵyńyzdy jaı ǵana [17] bildirýińizge bolady.
- Jumsaqtyq kórsetińiz. Usaq-túıek nárselerdiń ózinde jaryńyzǵa degen mahabbatyńyzdy kórsetýge tyrysyńyz. Onyń qolynan ustap nemese jaı ǵana aıalap, sezimińizdi sózsiz bildirýge [18] umtylyńyz. Sonymen birge, jaryńyz úshin áldene jasaýǵa, oǵan arnap jaqsy sóz aıtýǵa, tipti romantıkalyq syılyq jasaýǵa bolady.
- Jubaıyńyzǵa qamqorlyq kórsetińiz. Bul – otbasyndaǵy jaǵymdy emoııany arttyratyn tamasha tásil. Jaryńyzdy oıyńyzdan shyǵarmańyz, oǵan kishkentaı ǵana bolsa da únemi syılyq berip otyryńyz, basqa máselelerge qatysty da kóńil bólip qoıyńyz.
- Alǵys bildirińiz.[19] Jubaıyńyzben aradaǵy qyzyqty sátterdi, jaǵymdy oqıǵalardy esińizge alyp otyryńyz. Sol úshin oǵan alǵysyńyzdy bildirý arqyly otbasyndaǵy jaǵymdy qýatty arttyra alasyz. Jar tańdaýda jolyńyzdyń bolǵanyn, ony kezdestirgenińiz úshin qýanatynyńyzdy jubaıyńyzǵa jıi aıtyńyz.
- Qoldap-qýattańyz.[20] Jubaıyńyz óziniń qıyndyqtary týraly aıtqan kezde, oǵan kóńil bólip, kómektesýge tyrysyńyz.
- Empatııa men janashyrlyq tanytyńyz. Empatııa – mahabbatty kórsetýdiń tıimdi joly. Jaryńyzǵa ony túsinetinińizdi jáne onyń sezimderin sezine alatynyńyzdy kórsetińiz. Biraq empatııa tanytýda jasandylyq bolmaıtynyn[21] umytpańyz.
- Sezimtaldyq tanytyńyz. Jubaıyńyz aıtqan nársemen kelispeseńiz de, onyń sóziniń siz úshin salmaǵy baryn, mańyzdy ekenin jáne oǵan qurmetpen qaraıtynyńyzdy bildirińiz.
- Jıi ázildesińiz. Oıyn men qaljyńnyń,[22] ázil-syqaq aıtyp, bala sekildi tentektik jasaýdyń jáne ýaqytty birge kóńildi ótkizýdiń jubaılar úshin mańyzy zor. Ózderińiz ǵana túsinetin, ekeýara aıtylatyn anekdottar men ázilder ezýge kúlki úıirip qana qoımaıdy, sonymen birge, aralaryńyzdaǵy jaqyn ári erekshe baılanysty kórsetedi.
- Qýanyshyńyzdy aıtyńyz. Áldebir sebeppen masattanyp, qýansańyz nemese ekeýińiz ótkizgen sátterden lázzat alsańyz, muny jubaıyńyzǵa qalaıda aıtyńyz.
Termodınamıkanyń ekinshi zańyna sáıkes jabyq qýat júıelerindegi elementter shashyrap, júıesiz kúıge túsedi. Neke men otbasylyq qarym-qatynas ta tuıyqtalsa, dál osyndaı kúıge túsetin bolsa kerek. Avtordyń pikirinshe, eger siz qarym-qatynasyńyzdy nyǵaıtý úshin esh áreketke barmasańyz, tipti eshqandaı jaman nárse istemeseńiz de, otbasyńyzdaǵy jaǵdaı báribir nasharlaı beredi.[23] Buǵan jol bermeńiz, otbasyńyzda jaǵymdy jáne jaǵymsyz emoııalardyń araqatynasyn durys saqtaýǵa tyrysyńyz.
Baqytsyz otbasylardyń qarym-qatynas stılderi qandaı?
Avtordyń aıtýynsha, jaǵymdy jáne jaǵymsyz emoııalardy tepe-teń ustaı almaǵan jubaılar bir-birimen túsinise almaıdy. Mundaı otbasylardyń ishki atmosferasy jaǵymsyz bolady, al jubaılar qarym-qatynasyn baqylaı almaıdy.[24] Olar tepe-teńdigi buzylǵan, qarym-qatynasty talqandaıtyn otbasy túriniń qaqpanyna túsedi. Zertteýshi top mundaı nekeniń eki túrin anyqtaǵan.
Nekeniń mundaı túrlerine jatatyn otbasylarǵa ajyrasý qaýpi tónedi. Erli-zaıyptylardyń qarym-qatynastaryna ne nárseniń keri áser etip, otbasyn oıran etetinin [25] bilip alǵany jón. Kezinde bir-birine etene jaqyn bolǵan jubaılardyń da ajyrasyp jatatyny bolady.
Shańyraǵy shaıqalýǵa jaqyn otbasylardyń alǵashqy túrin «dushpandyq nıettegi otbasy» dep atasa bolady. [26] Mundaı otbasylardaǵy erli-zaıyptylar bir-birimen jıi janjaldasyp, kerisip jatady. Bir-birine orynsyz soqtyǵý, til tıgizý, ókpe-renish, kekesin men mysqyl – munyń bári olar úshin úırenshikti jaǵdaıǵa aınalyp ketedi. Mundaı bir-birine dushpan sekildi qaraıtyn juptardyń ádettegi áńgimesi bylaı bolyp keledi:
Kúıeýi: Meniń kıimimdi hımtazalaýdan aldyń ba?
Áıeli (kekesinmen qaıtalaıdy): «Kıimimdi hımtazalaýdan aldyń ba?» Kerek bolsa, óziń al. Men seniń qyzmetshiń emespin!
Kúıeýi: Ne desem de báribir... Qyzmetshi bolsań, tym bolmaǵanda olardy óziń jýyp, tazalar ediń. Biraq saǵan birdeńe deýden paıda joq.
Sonymen birge, otbasynda tepe-teńdik saqtalmasa, jubaılar bir-birine aıqaılap,[27] basyna[28] bastaıdy, biraq ekeýi de bir-biriniń ne aıtyp jatqanyn tyńdamaıdy da, túsinbeıdi de. Olar tipti bir-biriniń júzine qaramaıdy. Mundaı otbasynda jubaılar fızıkalyq jaǵynan da, emoııalyq jaǵynan da alystap ketedi. Olardyń qarym-qatynasy tek shabýyl jasaý men qorǵanýdan turady. Bir-birine dushpan sııaqty qaraıtyn jubaılardan bólek, taǵy bir otbasy túri bar. Bulardy avtor bir-birine «dushpandyq nıettegi selqos jup»[29] dep ataıdy. Olardyń áńgimesi ádette bylaı órbıdi:
Áıeli: Qalaı oılaısyń, biz qarym-qatynasymyzdy jaqsartsaq, aramyzdy jaqyndata alamyz ba?
Kúıeýi: Bilmeımin... Men osy áńgimeni tyńdaýdan sharshadym.
Áıeli: Iá, biraq ádette adamdar bul týraly sóılesedi emes pe.
Kúıeýi: Biraq bul jaı ǵana aýa raıy týraly áńgime emes qoı. Maǵan unamaıtyn nárseni tyńdaýǵa qulqym joq. Eger áńgime meni qýantpaıtyn jaǵymsyz nárse týraly bolsa, meniń tipti sóıleskim de kelmeıdi.
Áıeli: Ne bolsa da, saǵan unamasa boldy, ol týraly sóılesýden qashqaqtaısyń.
Kúıeýi: Durys aıtasyń. Jaǵymsyz máseleler týraly sóıleskim kelmeıdi.
Áıeli (daýys kóterip): Solaı ma?! Quryp ketsin, sen – meniń jalǵyz jaqynymsyń, al men qıyndyqtyń bárin ishime saqtasam,[30] saǵan aıta almasam, onda jalǵyz ózim-aq ómir súre bermeımin be?!
Djon Gottman óz zertteýiniń kóp bóligi jaqsy otbasyn nashar otbasyǵa aınaldyratyn, al nashar otbasyn múlde kúıretetin ne nárse ekenin anyqtaýǵa arnalǵanyn aıtady. Onyń jumys toby jubaılardyń áreketi men jaǵymsyz emoııalarynyń naqty rettiligi [31] baryn anyqtady. Otbasy jańylys jolǵa[32] túsip, sonymen júre bastasa, jubaılardyń áreketi men jaǵymsyz emoııalary qarqyn alyp, bara-bara bárin qıratatyn kúshke ıe bolady.
Otbasyńyzǵa aqyrzamannyń tórt habarshysy qaýip tóndirse,
barynsha abaı bolyńyz
Iá, avtor qarym-qatynastyń túbine jetetin tórt tásildi [33] dál osylaı ataǵan. Bul tásilder jubaılardyń arasyn sýytyp, otbasynyń irgesin shaıqaltýǵa sebep bolady. Aqyrzamannyń habarshylary otbasynda jaǵymsyz ahýal týdyrady da, jubaılar bir-biriniń tatýlyq ornatýǵa [34] degen umtylysyna nazar aýdarmaıtyn bolady. Bul tórt habarshynyń árqaısysy, ıaǵnı syn, til tıgizý (jek kórý), qorǵaný (aqtalýǵa tyrysý) jáne selqostyq bir-birine yńǵaıly jaǵdaı týǵyzyp, bir-biriniń áserin kúsheıte túsedi.
- Syn aıtý (ashýlaný nemese áldenemen kelispeıtinin aıtý). Jubaıyńnyń atyna qandaı da bir shaǵym aıtý asa jaǵymdy nárse emes, degenmen ol syndy durys qabyldaı alsa, otbasy nyǵaıa túsedi. Aıtqan shaǵymyńyz eleýsiz qalsa, al jubaıyńyz sizdi synap, til tıgizse, mine, osy kezde qıyndyq týyndaıdy. Orynsyz syn degenimiz – adamnyń jeke basyna tıisip, aıyp taǵý.[35] Al shaǵym degenimiz – bar bolǵany ózińiz ózgertkińiz kelgen nárse týraly jaǵymsyz pikir aıtý. Oryndy synnyń zııany joq, biraq eskertý aıtqanda abaı bolý kerek. Syn otbasynyń irgesin shaıqamasyn.
- Til tıgizý.[36] Til tıgizýdiń synnan aıyrmashylyǵy – adam jubaıynyń janyn aýyrtyp, psıhologııalyq soqqy berý úshin ádeıi aýyr sózder aıtady. Jekkórinish jaman sózder men ádepsiz is-áreketke ulasyp, jaryńyzdyń júregin jaralaýy bek múmkin. Jubaıyńyz týraly únemi jaǵymsyz nárseni oılaý oǵan til tıgizýge túrtki bolyp jatady. Adamdy syılamaıtynyńdy ashyq bildirý, ol týraly jaman nárseler aıtý, mysqyldap, keketý, kúlkige aınaldyrý,[37] kózińdi alartý, jekkóretinińizdi kórsetý sııaqty is-áreketter ony qorlap, namysyna tıedi.
- Qorǵaný. Aqtalýǵa tyrysý konflıktti sheshýge kómektespeıdi, qaıta kúsheıte túsedi.[38] Eger únemi aqtalyp, qorǵana berseńiz, otbasylyq qıyndyqtar qordalana beredi. Esh kinásiz qurban [39] bolyp kóriný jubaıyńyzdy sharshatyp, renjitýi múmkin. Ádette adam ózine aıtylatyn orynsyz aıyptaýǵa qarsy qorǵaný pozıııasyn ustanady. Biraq keıde oryndy syn men shaǵym aıtylǵan kezde de, osylaı áreket etetinder bar.
- Selqostyq. Jubaılar keıde óz aralaryna kózge kórinbeıtin tas qabyrǵa turǵyzyp alady. Mundaı qabyrǵany turǵyzǵan kisi jubaıyna degen nemquraılylyǵyn kórsetedi. Ol jarynyń sózin tyńdaǵanymen, mán bermeýi, onyń qarym-qatynasty qalypqa keltirmek bolǵan umtylysyna beıjaı qaraýy múmkin. Bul tórtinshi habarshy jubaılardyń otbasylyq ómiri sońyna taqady degendi bildirmeıdi. Biraq jubaılardyń arasy tym alystap, qarym-qatynasy buzylsa, otbasyndaǵy ahýal nasharlaı beredi. Udaıy bolatyn janjal men jaǵymsyz emoııalardan sharshaǵan erli-zaıypty aqyr sońynda ajyrasyp ketýi múmkin.
Baqytsyzdyq ákeletin osy tórt habarshynyń áserinen otbasyńyzdy qorǵaýǵa tyrysyńyz. Bular alaýyzdyq pen keleńsizdiktiń úzilmeıtin ıklin [40] qalyptastyratynyn esten shyǵarmańyz.
Otbasyńyzdy nyǵaıtatyn
tórt erejeni qoldanyńyz
Djon Gottman otbasyndaǵy jaǵdaı qanshalyqty nashar bolsa da, keleńsizdikterden qutylyp, qarym-qatynasty qalypqa keltirýdiń tabıǵı mehanızmderin [41] iske qosýǵa bolatynyna senimdi. Mundaı mehanızmder barlyq adamnyń boıynan tabylady.
Muny otbasy men nekeni jaqsartýdyń tórt erejesin (kiltin) qoldaný arqyly iske asyrýǵa bolady. Bul erejeler otbasyndaǵy kúrdeli jaǵdaılardy sheshýge jáne ómirimizdi retteýge, osylaısha, ózimizdi áldeqaıda jaıly sezinýimizge kómektesedi. Jubaıyńyzǵa aıtqanyńyzdy jetkizý úshin ári aralaryńyzdaǵy qaıshylyqtardy talqylap, ózara túsinisý úshin qajet kezinde osy tórt erejeni paıdalanyńyz.
1-ereje: sabyrmen áreket etińiz
Alǵashqy qadamyńyz – sabyrmen áreket etip úırený. Sabyr saqtaı bilý durys sheshim qabyldaýǵa, konflıktti boldyrmaýǵa kómektesedi jáne oılanbaı is isteý men ańdamaı sóıleýden saqtaıdy.
Ashýǵa erik bergende tilińizge ıe bola almaı qoıatynyńyzdy bilgendikten, sabyrǵa kelý úshin úzilis jasaý [42] qajet. Árıne, bul otbasyndaǵy keleńsizdiktiń bárin sheshpeıdi, biraq jubaılardyń qarym-qatynasyn jaqsartýdyń kelesi mańyzdy erejelerin saqtaýdy jeńildete túsedi.
2-ereje: ózińizdi qorǵamaı sóılep úırenińiz
Basynda bulaı isteý qıyn bolatyny anyq, óıtkeni áńgime barysynda ózińdi qorǵamaı sóıleý [43] ádetin esh jerde úıretpeıdi. Biraq bul ádetti qalyptastyrǵan jubaılar qarym-qatynasyn tez arada jaqsarta alady.
Eger áldenege daýlasqan kezde únemi ózińizdi qorǵap sóıleseńiz, onda Aqyrzamannyń tórt habarshysy otbasyńyzǵa dendep enip alǵan bolýy da múmkin. Qarym-qatynastaǵy keleńsizdik jaǵymdy jáne jaǵymsyz emoııalardyń teńdigin buzatyndyqtan, jubaıyńyzben arańyzda kıkiljiń týa beredi. Muny túzetý úshin jubaıyńyzǵa qatysty jaǵymdy oılaý salty [44] taktıkasyn qoldanyńyz. Ony jıi maqtap, isine tánti bolǵanyńyzdy [45] aıtyp otyryńyz.
3-ereje: jubaıyńyzdy qoldap-qýattańyz
Qoldap-qýattaý degenimiz – ózińizdi jubaıyńyzdyń ornyna qoıyp kórip,[46] onyń emoııalyq kúıin túsiný. Jubaıyńyzǵa onyń ne sezingenin biletinińizdi jáne oıymen kelispeseńiz de, ony qoldaıtynyńyzdy aıtyńyz.
Qoldaý – óte tıimdi tásil. Qoldaý kórsetý degenimiz jubaıyńyz kelgende esik ashyp, qýana qarsy alǵanmen birdeı. Mundaı qarym-qatynasty kórgen soń, ol ózin áldeqaıda senimdi sezinedi de, sizdiń pikirińizdi tyńdaýǵa qulyqty bolady.
4-ereje: qaıta-qaıta tyrysyp kórińiz
Aıtylǵan erejelerdiń kómegimen otbasylyq qarym-qatynasty nyǵaıtý tehnıkasynyń paıdasyna birden kóz jetkize almaýyńyz múmkin. Ásirese, otbasyńyzda janjal jıi bolyp tursa, onyń jaqsy áseri birden kózge kórinbeıdi. Únemi sabyr saqtaý, ózińdi qorǵamaı sóıleý, jubaıyńyzdy qoldap- qýattaý – munyń bárin isteý ońaı emes. Degenmen sharshasańyz da, bul erejeler sizge unamasa da, jalǵastyra berý kerek.
Ýaqyt óte kele bul tásil konflıktti basqarý daǵdysyn [47] qalyptastyrýǵa kómektesedi. Osylaısha, sizder urys-keris pen janjal, bir-birińizdi aıyptaý, qorqytý sekildi áreketterden tyıyla bastaısyzdar. Al bul óz kezeginde bir-birińizben durys sóılesýge, qarym-qatynastaryńyzdy jaqsartýǵa jáne otbasynyń irgesin nyǵaıtýǵa kómektesedi.
Bolashaqqa baqytty bolam degen úmitpen qarańyz
«Otbasynyń baqytty nemese baqytsyz bolýy nege baılanysty?» kitaby naqty ǵylymı negizge[48] súıenip jazylǵan. Al ondaǵy dáıekterdiń dáleli retinde myńdaǵan erli-zaıyptynyń tájirıbesin keltirýge bolady.
Djon Gottman men onyń toby asa aýqymdy zertteý jumysyn [49] atqardy, sonyń arqasynda baqytty jáne baqytsyz otbasylardy kórsetetin minez-qulyqtyń ortaq zańdylyqtary [50] men birlese áreket etýdiń mehanızmderin anyqtady.
Otbasylyq ómirińizdi jaqsartý úshin siz eń aldymen, neke men otbasyna qatysty eskirgen stereotıpter men mıfterden qutylýyńyz kerek. Sebebi olar jubaılardyń ózara túsinisýine kedergi keltiredi.
Avtor baqytty otbasy men sátti qurylǵan nekeniń negizgi úsh túrin bólip kórsetedi. Sizdiń mindetińiz – olardyń qaısysy ózińizge jaqyn ekenin anyqtap, jubaıyńyz ekeýińizdiń arańyzdy jalǵap turǵan baılanysty nyǵaıtý.
Kitaptyń negizgi ıdeıasy [51] jubaılardyń qarym-qatynasyndaǵy jaǵymdy jáne jaǵymsyz baılanystyń tepe-teńdigin esepteı bilý. Bul tepe-teńdik otbasy baqytynyń baıandy bolýyna sebep bolady. Jaǵymdy jáne jaǵymsyz emoııalardyń araqatynasy bes pen birge teń bolsa, bul tepe-teńdik saqtalady. Óz otbasyńyzdaǵy jaǵdaıdy baǵalańyz da, qajet bolsa, kitaptaǵy keńesterge súıene otyryp, qarym-qatynasyńyzdaǵy jaǵymdy jáne jaǵymsyz nárselerdiń araqatynasyn retteńiz.
Djon Gottman otbasyńyzǵa qaýip tóndirýi múmkin qarym-qatynastyń jaǵymsyz stıliniń eki túrin de sýretteıdi. Olar Aqyrzamannyń tórt habarshysymen, ıaǵnı otbasyńyzda qıyndyqtar bar ekenin kórsetetin belgilermen tyǵyz baılanysty.
Munan soń avtor oqyrmanǵa otbasyndaǵy jaǵymsyz jaǵdaılarmen kúresýge kómektesetin jáne jubaılardyń qarym-qatynasyn qalypqa keltirip, olardyń ózara túsinisýine jol ashatyn ámbebap tórt ereje týraly baıandaıdy.
Bul erejelerdi saqtasańyz, jubaıyńyzben arańyzdaǵy túsinispeýshilikterdiń otbasyńyzdy oıran etýine [52] jol bermeısiz. Osylaısha, otbasyńyzdyń ótkenine maqtanyshpen qaraı alasyz. Jubaıyńyzben birge otbasynyń baqyty úshin kúresken kúnderińizdi esten shyǵarmaı, bolashaqqa tek úmitpen qaraıtyn bolasyz!
[1] qıyn kezeń – frightening time– strashnoe vremıa
[2] jup – couple – para
[3] qapalandyrarlyq – distressing – ýdrýchaıýıı
[4] álsiz – fragile – hrýpkıı
[5] eskertetin belgiler – warning signs – predýprejdaıýıe znakı
[6] boljaý – foretell – predskazat
[7] túsinispeýshilik – misunderstanding – nedoponımanıe
[8] tósek qatynasyndaǵy kelispeýshilikter – sexual disagreements – seksýalnye raznoglasııa
[9] sáıkes kelý – compatibility – sovmestımost
[10] berik otbasy – sound marriage – krepkıı brak
[11] jeńil ári sabyrly – ease and calm – legkost ı spokoıstvıe
[12] salqynqandy kelisim – passionless arrangement – besstrastnaıa dogovorennost
[13] janjaldasqanda bárin qırata jazdaý – fight on a grand scale – skandalıt s razmahom
[14] naǵyz adaldyq – full honesty – polnaıa chestnost
[15] zorlyq – violence – nasılıe
[16] tyǵyryq (tuıyq) – deadlock – týpık
[17] jaı ǵana – subtly – nenavıazchıvo
[18] sezimdi sózsiz bildirý – quiet acts of tenderness – proıavlenıe nejnostı bez slov
[19] alǵys bildirý – be appreciative – býdte blagodarny
[20] qoldap-qýattaý – be supportive – okazyvat podderjký
[21] empatııa tanytýda jasandylyq bolmaıdy – empathy can’t be faked – empatııý nevozmojno poddelat
[22] oıyn men qaljyń – playful teasing – ıgrıvoe poddraznıvanıe
[23] nasharlaý – get worse – ýhýdshatsıa
[24] baqylaı almaý – spin out of control – vyhodıt ız-pod kontrolıa
[25] otbasyn oıran etý – corrode your marriage – razrýshat vash brak
[26] dushpandyq nıettegi otbasy – hostile-engaged type – vrajdebno nastroennyı tıp
[27] aıqaılaý – yell – krıchat
[28] basyný – abuse – oskorblıat
[29] dushpandyq nıettegi selqos jup – hostile-detached – vrajdebno otstranennyı
[30] qıyndyqtyń bárin ishte saqtaý – keep all my problems to myself – derjat vse svoı problemy v sebe
[31] naqty rettilik – specific sequence – konkretnaıa posledovatelnost
[32] jańylys jol – wrong track – nevernyı pýt
[33] qarym-qatynastyń túbine jetetin tásil – disastrous ways of interacting – katastrofıcheskıe sposoby obenııa
[34] tatýlyq ornatý – peacemaking – mırotvorchestvo
[35] aıyp taǵý – blaming – obvınıat
[36] til tıgizý – contempt – oskorblenıe
[37] kúlkige aınaldyrý – mockery – nasmeshka
[38] konflıktti kúsheıtý – escalate a conflict – ýsılıvat konflıkt
[39] kinásiz qurban – innocent victim – nevınnaıa jertva
[40] alaýyzdyq pen keleńsizdik ıkli – cycle of discord and negativity – ıkl raznoglasıı ı negatıva
[41] tabıǵı mehanızmder – natural mechanisms – estestvennye mehanızmy
[42] sabyrǵa kelý úshin úzilis jasaý – calming break – paýza, chtoby ýspokoıtsıa
[43] áńgime barysynda ózińdi qorǵamaı sóıleý – listening and speaking without being defensive – slýshat ı govorıt, ne zaıaıas
[44] jaǵymdy oılaý salty – positive mindset – pozıtıvnoe myshlenıe
[45] tánti bolý – admire – voshıatsıa
[46] ózińizdi jubaıyńyzdyń ornyna qoıý – putting yourself in your partner’s shoes – postavıt sebıa na mesto svoego partnera
[47] konflıktti basqarý daǵdysy – conflict-management skills – navykı ýpravlenııa konflıktamı
[48] naqty ǵylymı negiz – sound scientific foundation – prochnaıa naýchnaıa osnova
[49] aýqymdy jumys – tremendous job – ogromnaıa rabota
[50] minez-qulyqtyń ortaq zańdylyqtary – behavioral patterns – obıe modelı povedenııa
[51] negizgi ıdeıa – cornerstone – kraeýgolnyı kamen
[52] otbasyn oıran etý – marital breakdown – raspad semı
Kitaptyń aǵylshyn tilindegi ataýy:
WHY MARRIAGES SUCCEED OR FAIL
And how you can make yours last
John Gottman
Avtor týraly derek:
Djon Gottman – neke men otbasy máselelerin zerttep júrgen tanymal sarapshy, psıhologııa doktory jáne birneshe bestsellerdiń avtory. Birneshe jyl buryn ol otbasylyq qarym-qatynasty zertteıtin álemdegi bedeldi 10 mamannyń qataryna enip, erli-zaıyptylarǵa eń qıyn máselelerde kómektese alatyn adam atanǵan bolatyn.
"Mazmundama" jobasynyń avtory jáne rýhanı jetekshisi -
Shyńǵys MUQAN.
"Mazmundama" jobasy shyǵarǵan kitaptardy Kaspi gold mobıldik qosymshasy arqyly satyp alýǵa bolady:
"Mazmundama" kitaptary endi Kaspi.kz dúkeninde qoljetimdi!
Ol úshin siltemeni basyńyz:
https://kaspi.kz/shop/search/?q=%3AallMerchants%3AMazmyndama&at=2
Qazaqstannyń kez-kelgen jerinen tapsyrys berýge bolady!
Kitaptardy bólip te tóleı alasyz!
Egerde 5 000 teńgege tapsyrys berseńiz, kitapty jetkizý tegin!
#Mazmundama #Qazaqsha100Bestseller #Oqýǵatıis10kitap
