"Köşbasşy bolu haqynda"

Uorren Bennistıŋ «Köşbasşy bolu haqynda» degen būl kıtapta köşbasşylyq qabılettıŋ dara sipattary jan-jaqty söz bolady, iaǧni köşbasşyǧa tän qasietterdıŋ tabiǧatyna tereŋ taldaular jasalynyp, jekelegen tūlǧalardyŋ ülgı-önegesı häm jalpy tabysqa jetudıŋ qarapaiym joldary qarastyrylady.  

Köşbasşy bolǧyŋyz kelse, bolasyz!

Köşbasşylyq ılımın qarapaiym oqyrmanǧa tüsınıktı etu üşın ǧylym jolynda jürıp aituly tūlǧalardy zerttegen Uorren Bennis köşbasşylyqtyŋ nebır türın körıp, sodan tüigen oiyn oqyrmanǧa jüielep jetkızedı. Sondyqtan būl kıtap – liderlerdıŋ qalyptasuy, olardyŋ halyqqa nemese ūjymǧa qalai basşylyq jasaityny jönınde jazylǧan eŋbek. Jalpy alǧanda, Uorren Bennis köşbasşylardyŋ özara ūqsastyqtaryn salystyra otyryp, basqaru ısınıŋ tabysqa jetkızer basty sipattaryn saralaǧan.

Sonymen, köşbasşylyq teoriiasynyŋ ızaşary bolyp esepteletın ǧalym özınıŋ klassikalyq eŋbegınde qatardaǧy qyzmetkerlerdı köşbasşylyqqa baulityn evoliusiialyq üderıstı zerttegen. Avtordyŋ aituynşa, qarapaiym qyzmetker bolsaŋyz, töŋıregıŋızge köz tastap, öz täjıribeŋız ben dünietanymyŋyzǧa süienıp, selqostyqty eŋserıp, boiyŋyzdaǧy basqa da qasietterdı jetıldıre otyryp, sız de jasampaz liderge ainala alasyz.

Dese de avtor köşbasşy boludyŋ oŋai emes ekenın aitady. «Äitpegende ekınıŋ bırı köşbasşy bolyp keter edı» deidı. Alaida basşylyq etudı üirenu talaby bar adamnyŋ qolynan keledı, öitkenı kez kelgen menedjerdıŋ boiynda şynaiy köşbasşy boluǧa qajettı qasietterdı damytuǧa bolady. Ärkım köşbasşy bola alady degenımız, ärine, ärkım köşbasşy bolady degen söz emes. Nege? Sebep: adamdardyŋ köbı enjarlyqtyŋ tūtqyny. [1] Olarǧa özgerıp, qarym-qabıletın damytuǧa jıger jetıspeidı. Şyn yntalanyp, enjarlyqty eŋsergen jıgerlı jandar ǧana tūlǧalyq transformasiiany bastan ötkeredı. Naǧyz köşbasşy bolyp qalyptasu – erık-jıgerdıŋ naq körınıs berer tūsy. [2] Eger boiyŋyzda erık-jıger bolsa, köşbasşylyqtyŋ joly aşyq. Köşbasşylyq – jekelegen därıster arqyly boiǧa qonatyn öner emes, evoliusiia jemısı. Būl prosestıŋ ia basy, ia ortasy, ia aiaǧy joq, bıraq bır-bırımen bıte qainasqan, ret-retımen damytuǧa bolatyn daǧdylardan tūrady. Aitalyq, resmi jäne beiresmi bılımge degen qajettılık;[3] jıberılgen qatelıkterdı qaitalamau; alǧan täjıribenı oi elegınen ötkızu; täuekelge bel bailau [4]jäne qatelık jasaudan [5] qoryqpau; alda tūrǧan mındettı meŋgeru. [6] Osylardyŋ bärı de bır-bırımen bıte qainasqan evoliusiialyq bırtūtas prosess. Tüptıŋ-tübınde jaqsy köşbasşy boluǧa ūmtylǧan adamnyŋ talpynysy öz jemısın beredı. Adam kım bolǧysy kelse, sol bolady». [7]

Köşbasşyǧa tän bes qasiet

«Köşbasşynyŋ beinesın» aŋyzǧa ainaldyrudyŋ özı – baryp tūrǧan aŋyz. Köşbasşylardyŋ tür-tüsı, poşym-bıtımı men mınez-qūlqy ärtürlı bolǧanymen, olarǧa mynadai bes qasiet ortaq:

1. Köşbasşynyŋ jol nūsqar baǧyt-baǧdary [8] bolady. Jasampaz basşylar qyzmette de, ömırde de ne ısteu kerek ekenın, nenı qalaitynyn anyq bıledı. Qaşyp qūtylmas qūldyraular men sätsızdıkterge qaramastan, olardyŋ boiynda öz mūratyna jeterdei tegeurındı küş-qairat bar;
2. Köşbasşy özı ainalysyp jatqan jūmysqa qūştar. [9] Köşbasşylar öz ısın jaqsy köredı jäne sodan läzzat alady. Özderı qūştar ıs turaly äŋgımelep, töŋıregın qyzyqtyryp otyrady;
3. Köşbasşyǧa adaldyq [10] tän. Adaldyqtyŋ üş qyry bar. Alǧaşqysy – özın tanyp-bılu. Köşbasşylar özderınıŋ myqty jäne osal tūstaryn jaqsy bıledı. Ne ıstep, ne qoiu kerek ekenın janymen tüisınedı. Özderın eşqaşan aldamaidy. Sosyn – turaşyldyq,[11] aşyq oi men ädıl ıske degen adaldyq. Soŋǧysy – jetılu.[12] Köşbasşylar jol nūsqap, būiryq jaudyrudyŋ ornyna, özderı jūrttan üirenedı. Iskerlıgı men ızdenımpazdyǧynyŋ arqasynda ainalasyndaǧylarmen qoian-qoltyq adal da jemıstı jūmys ıstei jürıp biık märtebege ie bolady;
4. Köşbasşy senım [13] ūialatady. Senım – köşbasşylyqtyŋ qūramdas bölıgı emes, onyŋ tıkelei jemısı. Senım – eşkım de satyp ala almaityn qasiet. Senım tek qana eŋbek arqyly keledı;
5. Köşbasşylardy özgelerden erekşeleitın qasiet – qyzyǧuşylyq pen batyldyq.[14] Köşbasşylar bılım aluǧa qūştar, olar qaşanda täuekelge bel buyp, ızdenıp, jaŋalyq aşuǧa beiıl. Olar kez kelgen qatelıkten jaŋa närse üirenıp, oi tüiıp, sätsızdıkten sabaq alady.

Köşbasşylardy alasapyrannan alyp şyǧyp,

jetıstık jolyna tüsırer on qaǧida

Uorren Bennis alasapyrandy artqa tastap, özgerıs pen belgısızdık jaǧdaiynda örkendeu üşın basşylar eskeruge tiıs on qaǧidany ūsynady. Būl prinsipterdı HHI ǧasyr ötkelderınen sürındırmei ötkızetın köpır desek te bolady:

1. Armannyŋ basşysy bolyŋyz. [15]Öz oiyŋyzdy özgelerge jetkıze bılıŋız, qyzmetkerdı mūqiiat taŋdaŋyz, olardyŋ qyzmetın baǧalap, bılımın jetıldıruge köŋıl bölıŋız. Sonymen qatar, jaǧdaiǧa bailanysty jūmysty qaita qūrylymdap otyryŋyz;
2. Qatelıkten qaşpaŋyz. [16] Qyzmetkerler täuekelge bel buatyndai atmosfera qalyptastyryŋyz. Sözıŋız ben ısıŋız arqyly täuekel jasaudan qorqyp, tük ıstemei, äreketsız otyrudyŋ özı eŋ ülken qatelık ekenın tüsındırıŋız;

Qatelıkten qorqudyŋ özı - qatelık

3. Baiypty syndy baǧalaŋyz. [17] Öz ömırıŋızde jūbaiyŋyz bolsyn, dosyŋyz bolsyn, şyndyqty betke aitatyn jandardyŋ qadırın bılıŋız;
4. Pıkırı qaişy adamdy qoldaŋyz. [18] Arman men aqiqattyŋ arajıgın ajyratyp, qoryqpai betke aita alatyn «tura bilerdı» janyŋyzǧa toptastyryŋyz;
5. Ainalaǧa senım men ümıttıŋ şuaǧyn şaşyp jürıŋız, optimist bolyŋyz. [19] Būl – «jūqpaly» qasietter. Qaramaǧyŋyzdaǧylar mūny «qaǧyp alyp», sızge ūqsap baǧatyn bolady;
6. Öz adamdaryŋyzdan üzdık nätije kütıŋız. [20] Sonda ǧana olar özderınıŋ örısı men jasandy şekteuler şekarasynan şyǧyp, sız de, özderı de taŋǧalatyn tabystarǧa qol jetkızbek;
7. Sezım tüisıgın damytyŋyz. [21] Syrtqy ortanyŋ baǧytyn, bolaşaqta mekemeŋız örkendeu üşın qalai özgeru qajet ekenın boljai alatyn köregendık qabıletıŋızdı jetıldıre tüsıŋız;
8. Alysqa köz tastaŋyz. [22] Kökjiekke jiı qaraŋyz, qysqa merzımdı ärı bır sättık nätijenı ǧana közdeitın oilau jüiesınıŋ qūrsauynda qalmaŋyz;
9. Müddelı taraptardy teŋ ūstaŋyz. [23] Mekemede özındık müddesı bar ışkı-syrtqy bäsekeles toptardyŋ arasynda tepe-teŋdıktı saqtaŋyz;
10. Strategiialyq odaqtastar men serıktestıkter qalyptastyryŋyz. [24] Bolaşaqta bızdıŋ mekememen bırlese jūmys ısteidı-au degen ūiymdarmen bailanys ornatudyŋ qūndylyǧy men artyqşylyǧyn eskerıŋız.

Köşbasşy bolu özındık tanymnan bastalady

Köşbasşylyqtyŋ būljymas alǧyşarty [25]– būl özın tanyp-bılu. [26] Kemel köşbasşylar özderınıŋ kım ekenın jaqsy bıledı. Olar öz qarym-qabıletın tarazylap, soǧan qarai äreket etedı.[27] Sondai-aq özderınıŋ osal tūstaryn moiyndap, sony tüzetuge tyrysady.[28] Adam özın tanyp-bıluı üşın ışkı tüisıgıne qūlaq türıp, «men osy şyn mänınde kımmın» degen sūraq töŋıregınde tolǧanyp, köbırek oqyp-üirenıp, ömır jolyn oi elegınen ötkızıp otyrǧany ǧanibet. Özın-özı tanyp-bılu men sol tanymdy tereŋdete tüsu – ömırlık prosess.[29]

Özıŋdı tanyp-bılu batyldyq pen şeşımtaldyqty [30] qajet etedı. Sız kımsız jäne kım bolǧyŋyz keledı? Al ainalaŋyz sızdı kım dep jäne kım bolady dep oilaidy? Eŋ aldymen, osy ekı sūraqtyŋ arajıgın ajyratyp aluǧa tiıssız. Baliǧat jasqa tolǧanǧa [31] deiın jaqyndar, dostar, mekteptegı ūstazdar, jalpy qoǧam sözben de, ıspen de bızge kım bolatynymyzdy qūlaqqa qūiady. Al, şyndyǧynda, adamdar kım bolatynyn özderı şeşken sätten bastap, köşbasşy bola bastaidy.

Bazbıreuler özıne-özı jaqpaǧan soŋ nemese ıstep jürgen şarualary köŋılderınen şyqpaǧan soŋ ǧana özın-özı tanuǧa talpynyp, özın-özı ızdeuge kırısedı. Özındık tanymǧa ne sebep bolsa da, özındık tanym adamnyŋ özın de, ısın de özgertedı. Al ısıŋız özgermese, nätije de özgermeidı. Özın-özı tanuda myqty liderler mynadai tört taǧylymdy basşylyqqa alady eken:

1. Işkı tüisıgıŋızdı tyŋdaŋyz. [32] Işkı tüisıgıŋızge qūlaq türmeu – öz qabıletıŋız joǧary bola tūra azǧa qanaǧat etumen teŋ. Zerek qyzmetkerler öz qabıletın tolyq paidalanbai jürgenın tez aŋǧarady. Olar jaŋany bılmektıŋ tyǧyryqtan şyǧar jol ekenın bıledı.
2. Öz bolmysyŋyzdyŋ jauapkerşılıgın öz qolyŋyzǧa alyŋyz.[33] Özıŋızdı tanyp-bıludegı basty kedergıler – terıske şyǧaru[34] men kınälau.[35] Sondyqtan eşkımge kınä taqpaŋyz. Öz ömırıŋızdıŋ jauapkerşılıgın öz qolyŋyzǧa alu degen – jetıstıkter men sätsızdıkterıŋız üşın de özıŋız jauapty bolu. Al eger bır mäselege qatysty bılımıŋız jetpei jatsa, baryŋyz da oqyp alyŋyz. Al eger täjıribeŋız jetpei jatsa, ızdenıp, üirenıp alu öz qolyŋyzda.
3. Köpşılıkke qaraǧanda tereŋırek bılım alyŋyz.[36] Özın tanyp-bıludıŋ būl qaǧidasy qūr oqi beru men bır pändı jete meŋgeruden auqymdy. Būl – älemnıŋ qandai ekenın jäne qandai boluy mümkın ekenın köre bılu, körgendı tüsınıp, sol tüsınıkke süienıp äreket etu. Sondyqtan oqyǧanda qūrǧaq aqparatty este saqtaumen şektelmegen jön.
4. Dūrys tüsınık täjıribenı saralaǧannan tuady. Akademiialyq ereje boiynşa tüsınu üş deŋgeiden tūrady. Bırınşı deŋgeide – özıŋız üirenesız. Kelesı deŋgeide – özgege üiretesız. Soŋǧy ärı joǧarǧy deŋgeide pän jaiynda özıŋızşe oi qorytyp, eŋbek jazasyz. Är qadam saiyn tüsınu de tereŋdei tüsedı.

Köşbasşy özın qalai tanysa, myna älemdı de solai tanuy tiıs

Qazırgı taŋda küllı älem uystan şyǧyp ketkendei. Bügıngı ūrpaq bastan keşıp  jatqan  tübegeilı  özgerıster  barlyq  salany  da şarpyp ötken. Oiyn erejesı ǧana emes, oiynnyŋ özı de tübırımen özgerıp sala berdı. Sondyqtan köşbasşylyq syryna qanyqpas būryn äuelı özımız ömır sürıp otyrǧan osynau jaŋa da «tosyn» älemdı tolyq tanyp aluǧa tiıspız. Öitpegen jaǧdaida, basşylyq jasau bylai tūrsyn, sonyŋ yqpalyna tüsıp, yrqynan şyǧa almai qaluymyz äbden yqtimal. Sondyqtan naǧyz köşbasşylar özderın tanuǧa qanşalyqty qūştar bolsa, älemdı tanuǧa da sonşalyq jan-tänımen qūmartady.[37] Dünie turaly ılım [38] ömırlık täjıribemen keledı. Saparlarǧa şyǧu arqyly, baiandy ömır arqyly, ūstazdarmen jäne öz ortaŋyzben tyǧyz bailanys ornatu arqyly, sondai-aq üzdıksız bılım alu arqyly älemdı tani alasyz. Älem tanuda oqu oryndary beretın bılımmen şektelmegen jön. Köptegen universitet adam boludy emes, aqşa tabudy köbırek küitteitın «tarmaŋdai» mamandar [39] tobyryn tületuden ärı asa almai jatyr. Olarǧa ne ısteu kerek ekenın oqytady, al qandai adam bolu qajettıgın üiretpeidı. Sondyqtan buhgalterlık esep, marketing nemese kompiuterlık baǧdarlamalau kurstaryna qaraǧanda, filosofiia, tarih pen ädebiet därısterı – damu men şabyttanudyŋ qainar közı.

Älem tanuǧa degen talpynys – tırşılıktı är qyrynan köruge degen ızdenıs. Alaida memlekettık ūiymdar men jekemenşık kompaniialar, jalpy, tūtas qoǧam halyqtyŋ ädepkı tūrmysta, saiasat pen ideologiiada da belgılengen şeŋberden şyqpaǧanyn qalaidy. Ärine, būl jaŋalyq emes. Jetıstıkke jetken adamdardyŋ qatarynda aǧysqa qarsy jüzgender emes, beiımdelgış jolbikelerdıŋ köp ekenın özıŋız de körıp jürgen bolarsyz. Älemdı tanuǧa belgılı bır deŋgeide täuekel de kerek. Naǧyz köşbasşy qatelıktı damu men progrestıŋ balamasy sanaidy. Olar qatelıkke sirek ūrynatyn adamdardyŋ köp jaǧdaida täuekelge barmaitynyn, öz betınşe şeşım qabyldamaitynyn jaqsy bıledı. Ögızdı de öltırmeitın, arbany da syndyrmaityn ondai saq qyzmetkerlerdıŋ jūmysy da ortaŋqol bolmaq.

Şirli Hafstedler degen belgılı zaŋger: «Eger älı künge deiın sätsızdıkke ūşyrap körmeseŋız, demek, jūmysqa älı baryŋyzdy salmaǧansyz», – degen eken. Qatelespeitın jan joq, degenmen qatelıkter de sızdıŋ ösıp-örkendeuıŋız ben damuyŋyzǧa septıgın tigızedı.

Köşbasşylar tüisıkke jügınedı

Ömırdı qarapaiym etemız dep jürıp, onyŋ köpqyrlylyǧyn bırer sözden tūratyn taq-tūq qaǧida deŋgeiıne tüsırıp, qarabailandyryp jıberuge tynymsyz tyrysamyz.  [40] Qarapaiymdylyqty [41] jaqtauşylar şyndyqty [42] qūddy bır syr-jūmbaqsyz, bölşektenetın, qolǧa ūstaityn zat sekıldı köredı. Al şyn mänınde, şyndyq degenımız – tabiǧi, tūtas ärı qalypqa syimaityn qūbylys.

Körnektı köşbasşylar logikalyq häm analitikalyq qabıletpen qatar, tüisık pen konseptualdy daǧdylarǧa da arqa süieidı. Basşylarǧa basqaruşylyq qabıletke qosa, şyǧarmaşylyq qarym da qajet. Ökınışke qarai, kompaniia basşylarynyŋ ılude bırı ǧana qabılettı menedjerden naǧyz köşbasşyǧa ainala alady. Sebebı korporativtık mädeniet, tıptı tūtas qoǧam, tek sandyq, dästürlı tabystardy, iaǧni midyŋ sol jaq jarty şaryna tän jetıstıkterdı [43] ǧana baiqaidy, solardy ǧana baǧalaidy. Osyndai jetıstıkterge qol jetkızgen adamdar ǧana qyzmette ösedı. [44] Al jaŋa dünieler midyŋ oŋ jaq jarty şaryna tän jetıstıkter, [45] olar ädette eleusız qalady. Sondyqtan da kreativke, şyǧarmaşylyqqa bır taban jaqyn jandar qyzmetkerdı ösırerde eskerusız qalady.

Jazuşy, prodiuser, bas direktor Norman Lir bolaşaq köşbasşylarǧa ışkı tüisıkke qūlaq asu kerektıgın aitady. «... Bız öz oi-pıkırımızden bas tartsaq, sol oilar bıraz uaqyt ötken soŋ basqa bır adamdardyŋ auzymen aitylyp jatqanyn estimız. Sondyqtan babymda tūrǧan kezımde ışkı tüisıgımnıŋ aitqanyna erdım», – deidı ol. Sondyqtan «Jūrt mynanyŋ esı dūrys emes şyǧar dep aitady ǧoi» dep oiyŋyzdy bügıp qalmaŋyz. «Qoǧam qabyldamaidy-au» dep ünsız qalmaŋyz.

Köşbasşylar jaryqqa şyǧarda jasar tört qadam

Endı ǧana körınıp kele jatqan köşbasşylar aldaryna naqty ärı aiqyn maqsat qoiuy tiıs. Naqtylanbaǧan maqsattan paida joq. Köşbasşylardyŋ jaŋa tolqyn ökılı bolsaŋyz, jaryqqa şyǧu üşın, öz-özıŋızdı körsetu üşın mynadai tört qadam jasauǧa tiıssız.

1. Ne qalaitynyŋyzdy jäne qolyŋyzdan ne keletının anyqtap alyŋyz. Qalauyŋyz ben qabıletıŋızdıŋ arasynda qandai aiyrmaşylyq bar? Mūny tarazylap alu asa qiyn emes. Bärımız de  ömır  boiy  öz qalauymyz ben qabıletımızdı ūştastyruǧa [46] tiıspız, keide belgılı bır deŋgeide ymyraǧa keluge tura keledı. Mäselen, alasa boily sportşylar trener boluǧa könedı, dauysy şamaly änşıler än jazyp ketedı degendei.
2. Qandai jūmystan raqat alatynyŋyzdy anyqtap alyŋyz. Qalaida jetıstıkke jetudı [47] közdegen basşylardyŋ köbı – ömırden öz ornyn tappaǧan, şekteulı jandar. [48] Abyroidy bäigege tıkpei-aq, jetıstıkke jetıp, raqatqa bölenuge äbden bolady. Bıraq ol üşın ne qalaitynyŋyzdy jäne sol qalauyŋyzdyŋ tek maŋdai termen keletının tarazylaityndai boiyŋyzda danalyq pen adaldyq boluy tiıs.
3. Jeke basyŋyz ben özıŋız ısteitın mekeme üşın ne qūndy, ne maŋyzdy ekenın anyqtap alyp, olardy salystyryŋyz. Qūndylyqtar arasynda aiyrmaşylyq bar ma? Būl sūraqqa jauap bermes būryn, aldymen özıŋız de, mekemeŋız de qanşalyqty ikemdı, sol jaǧyn mūqiiat zerdelep alyŋyz. Korporativtık mädenietı qataŋ keibır mekemeler kompaniianyŋ ūstanymyna sözsız boisūnudy talap etedı, [49] al keibır mekemeler erkın jäne beiımdelgış. [50] Özıŋız ben mekemenıŋ qanşalyqty ikemdı ekenın zerdelep alǧan soŋ, özıŋızdı körsetkıŋız kelıp jürgen orta qolaily ma, sızdı qabyldai ma, joq pa, älde qūndylyǧy men prioritetterı janyŋyzǧa jaqyn basqa mekemeden jūmys tabu kerek pe, sony şeşıp alǧanyŋyz jön.
4. Alǧaşqy üş qadamnan soŋ, özıŋızge sūraq qoiyŋyz: Aldyŋyzdan şyǧar kedergılerge tötep bere alasyz ba, jalpy, soǧan daiynsyz ba? Būl tūsta öz mümkındıgıŋızdı qarqyndy tekseru [51] men saralaudy qajet etedı. Özıŋızdı körsetu jolyndaǧy kedergılerdı eŋseruge [52]daiynsyz ba, osyny tüsıngen jön. Būl şeşım qazırgı baǧytyŋyzben jüre beresız be, älde basqa salaǧa nemese basqa mekemege auysasyz ba, soǧan äser etedı.

Köşbasşylar üşın alasapyran arasyndaǧy arpalys qalypty jaǧdai

Kreativ köşbasşylyq ortalyǧynyŋ mınez-qūlyqty zertteitın ǧalymdary Maikl Lombardo men Morgan MakKolldyŋ aituynşa, köşbasşynyŋ ömırınde baq ta, sor da kezdeisoq ärı jiı kezdesıp tūrady. Sebebı märtebe men lauazym köşbasşylardy tartymdy «nysanaǧa» ainaldyrady. Ūjym ışınde de, syrtynda da köşbasşylyqqa ūmtylǧandardyŋ sanyn köbeitedı. Oǧan qosa, dünienıŋ tūtqasyn ūstap tūrǧan kezde eldıŋ bärı sızge qaruyn kezenıp jürgendei körınedı.

Qyzmette ösudıŋ, basşy boludyŋ qalyptasqan belgılı bır tärtıbı joq. Qyzmet baspaldaǧynda top-menedjerler sätsızdıkter, qyzmetten tömendep qalu, mekemelerdı mäjbürlep bırıktıru men jūtylu, qaita qūru jäne keŋse oiyndary siiaqty nebır qitūrqy qiyndyqtarmen betpe-bet keledı. Mūndai kedergıler köşbasşy ömırınıŋ ajyramas bölıgı sanalady. Sız mūndai ötkelden ötıp qana qoimai, är kedergıden sabaq alyp, jaŋany üirenıp, tülep otyruǧa tiıssız.

Köşbasşylarǧa alasapyrannyŋ ortasynda, boljap bolmaityn jaǧdaida [53]jūmys ısteuge tura keledı. Sondyqtan köşbasşylar ünemı özgerıs üstınde bolǧany jön. Sebebı köşbasşylyq ömırdegı eşqaşan özgermeitın bır qūbylys – būl üzdıksız özgerıs.[54] Özgerıssız köşbasşynyŋ eŋbegı eş, tūzy sor, iaǧni künı qaraŋ degen söz. Sol sebeptı damylsyz qozǧalys pen üzdıksız özgerıske toly ortaǧa beiımdelu men kezdeisoq jaǧdailarǧa ikemdeluge [55] tura keledı. Osyndai qarbalastarda qabıletıŋız şyŋdalady, qiyn synaqtardan neǧūrlym köbırek ötseŋız, soǧūrlym jaqsy basşy bolasyz. Kez kelgen prosestıŋ ajyramas bölıgı sanalatyn sätsızdıkterdıŋ [56]özı adamdy eseitetın syndarly täjıribe bolyp esepteledı. Özgerıske beiımdelu üşın köşbasşylar jūmys üstınde arpalysyp jürıp üirenuge tiıs. Ony qalypty jaǧdai dep qabyldau qajet. Naqtyraq aitqanda, olar tosyn synaqtan, jüielenbegen jūmystan, būryn-soŋdy ıstep körmegen ısten üirenedı. Naǧyz köşbasşylardyŋ köbı mıne osyndai nebır kürdelı synaqtardy bastan ötkergen. Bastan ötken är synaq jaqsy köşbasşy boluǧa bırtaban jaqyndata tüsuı yqtimal.

Ernest Heminguei aitqandai, älem bızdı talqandap tastaidy, al bız üiındılerdıŋ arasynan küşeiıp qaita tūramyz. Būl söz köşbasşylarǧa da qatysty. Qūlasa da sılkınıp, qaita tūra alatyn adamdar ǧana öz baǧdaryna berık bolyp, öz mūratyna jetedı.

 

Senımge ie bolu üşın köşbasşyǧa tört qasiet qajet

Basşylardyŋ jetıstıgı qaramaǧyndaǧylardyŋ [57] jetıstıgımen ölşenedı. Maqsatqa berık bolyp, adaldyq tanytyp, jūrt arqa süieitın azamat bolǧanda ǧana sız qaramaǧyŋyzdaǧylardyŋ senımıne ie bolasyz. [58] Al baz bıreuler senım tudyru üşın harizma kerek dep oilaidy. Şyn mänınde, köşbasşy bolu üşın boiyŋyzda harizmanyŋ boluy mındet emes. Köşbasşylardyŋ köbınıŋ harizmasy joq bolǧanyna qaramastan, özgelerdıŋ senımıne ie bolyp, ainalasyndaǧylardyŋ yqylasyna bölenıp, sol arqyly maqsattaryna jetıp jür. Sonymen qatar, senım tudyru üşın keibır köşbasşylar empatiiaǧa [59]köp köŋıl böledı. Köptegen lider būl qasiettıŋ joqtyǧyna qaramastan jetıstıkke jetedı. Ärine, ondai qasietke ie adamdar töŋıregınen köbırek qoldau körmek. Empatiiamen qatar ısker köşbasşylar özı bet alǧan baǧyt-baǧdardy betke ūstaudy nasihattap, jūrt qoldaǧan jaǧdaida barlyǧy da oljaly bolatynyna ūjymdy sendıredı.

Lucky  Stores-dyŋ  basşysy  Don  Richi  bylai  oi  tüiedı: «Köşbasşy eŋ bastysy, adamdardy şamadan tys jūmys ısteuge mäjbürlei almaityndyǧyn eskergenı jön. Olar özderı qūlşynuǧa tiıs. Dese de, menıŋ oiymşa, köp jaǧdaida adamdar öz basşysyn qūrmettese ärı onyŋ kompaniiany örkendetetındei mümkındıgı bar dep sense ǧana ūjymda qūlşynys paida bolady».

Demek, öz yntasymen köşbasşyǧa ılesuşıler oǧan senuı tiıs, alaida senımge būiryq jürmeidı.[60] Eger sız köşbasşy retınde kelesı tört qasiettı boiyŋyzǧa ūialata alsaŋyz, qaramaǧyŋyzdaǧylardyŋ senımıne ie bolasyz: Bırınşı qasiet – tūraqtylyq.[61] Baǧytyŋyzdan auytqymai, baǧdaryŋyzǧa berık bolyŋyz; Ekınşı qasiet – säikestık.[62] Qūndylyqtaryŋyz, teoriialaryŋyz ben nanymdaryŋyz är sözıŋızden körınıs tauyp, olardy ıs-äreketıŋızben däleldep otyryŋyz; Üşınşı qasiet – senımdılık.[63] Qyzmettes adamdardy qajettı sätte qoldai bılıŋız. Maŋyzdy sätterde qasynan tabylyŋyz; Törtınşı qasiet – adaldyq.[64] Moinyŋyzǧa alǧan mındetter men bergen uädenı oryndaŋyz. Sözıŋız ısıŋızge kepıl bolsyn.

Tüptep kelgende, qyzmettesterıŋızdıŋ qoldauy men qūrmetıne ie bolu-bolmauyŋyz – öz bolmysyŋyzdy qanşalyqty jaqsy bıletınıŋızge, qasyŋyzdaǧy adamdardyŋ mūqtajdyǧyn qanşalyq jaqsy tüsınetınıŋızge jäne joǧaryda jazylǧan qaǧidaly tört qasiet arqyly olardyŋ senımıne ie boluyŋyzǧa tıkelei bailanysty.

Köşbasşylardy qalyptastyru mekemeler mındetı

Tehnologiialar, ǧalamdyq özara täueldılık, [65] bırıgu men jūtylu, [66] naryqty yryqtandyru, demografiialyq körsetkışter men qūndylyqtardyŋ özgeruı bügınde biznestı jürgızu täsılın tübegeilı özgertıp jıberdı. Tek özgeru arqyly ǧana mekemeler ǧalamdyq bäsekelestık ortada [67] dūrys jolǧa tüse almaq. Al özgerıstıŋ basy adamdardy baǧalaudan bastalmaq. Qyzmetkerler – mekemenıŋ basty qūndylyǧy, degenmen basşylar olardy köbıne aktiv retınde emes, mındetteme [68]retınde qabyldaidy. Mūndai eskı közqaras mekemenıŋ basty resursyn – mekemenı özgertu üşın qoldanuǧa kedergı jasaidy. Tek sanauly ǧana mekemeler «adam küşın» [69] baǧalai bastady. Köbı kerı baǧytty ūstanyp, qyzmetkerlerdıŋ mekemege degen nietıne nemqūraidy qarap, qamqor boludyŋ ornyna qysqartyp, [70] bar küşterın tek nätijege jūmyldyrady. Sondyqtan mekeme basşylary qyzmetkerlerdıŋ bılım alyp, köşbasşy bolarlyqtai täjıribe jinaqtauyna jaǧdai jasauy tiıs. Sebebı menedjerlerdı jūmysta alǧan täjıribesı köşbasşy etedı. Qyzmetkerlerge jūmys ısteu arqyly üirenuge mümkındık bergen [71] jön. Ol üşın qalypty jaǧdaida özgerıske jol aşatyn, şarasyz qatelıkterge tözetın [72]orta kerek. Üirenu men ösu kezınde adamdar, ädette, öz şeŋberınen şyǧyp ketıp otyrady.

«Mümkındık beru» degenımız qyzmetkerlerge basşylyq etuge, basşylyq qyzmette öz-özın synap köruge jol aşu degen söz. Mūndai mümkındıkterge mynalar jatady: departamentter men bölımşeler arasyndaǧy kadr almasu, qyzmetkerlerdıŋ jelılık almasuy, arnaiy jobalarǧa jūmsau, nysanaly toptardyŋ mındetterı men aqaulardy anyqtap, tüzetu jauapkerşılıgın jükteu, sondai-aq filialdarǧa qyzmetke joldau.

Köptegen kompaniia osyndai standartty täsılderdı sättı qoldanyp jürse, özgelerı şeŋberden şyǧyp, jas basşylarǧa venchur kapital negızınde jaŋa kompaniialar qūruǧa, tiımdılıgı tömen şaǧyn enşıles käsıporyndy basqaruǧa, [73] qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan bölımşelerdı satudyŋ ornyna, jas basşylardy tyǧyryqtan şyǧar jol ızdeuge mümkındık beredı.

Köşbasşynyŋ joly qiqalaŋ

Köşbasşynyŋ qalyptasuy – ömır boiǧy qym-qiǧaş ızdenıs sapary. [74] Bennistıŋ sözıne süiensek, naǧyz köşbasşy bolu üşın basşylyq jasaityn ortanyŋ jai-japsaryn egjei-tegjeilı meŋgerıp, köşbasşylyqtyŋ negızgı qaǧidalaryn üirenıp, ony ıste qoldanyp, özıŋızdıŋ şynaiy bolmysyŋyzǧa etene jaqyndap, aituly ömırlık oqiǧalardy oi elegınen ötkızıp saralap, ömır sürıp jürgen älemınıŋ şekarasyn belgıleu kerek. Köşbasşylar ışkı tüisıgı men daǧdylaryna jiı süienedı, būl degenımız – öz tüisıgıŋızge senu häm sol senımdı türlı jūmys jaǧdaiynda eskerıp otyrudy daǧdyǧa ainaldyru degen söz. Ondaida taptauryn jolmen jüre bermei, jaŋa soqpaqtardy ızdegenıŋız jön.

Qatardaǧy qyzmetkerdıŋ köşbasşyǧa ainaluy – airyqşa qūbylys. Öz qalauyŋyzdy, qabıletıŋızdı, ambisiiaŋyzdy, oŋ täjıribeŋızdı, sondai-aq jeke jäne korporativtık qūndylyqtar men prioritetterıŋızdı aiqyndau arqyly şynaiy bolmysyŋyzdy barynşa jarqyratyp körsete alasyz. Osyndai bılık-bılımmen qarulanǧan şyn parasat iesı ǧana özın de, ainalasyndaǧy jaǧdaidy da tübegeilı özgertuge qauqarly. Al eger korporativtık mädeniet olardyŋ ūstanymyna qaişy kelıp jatsa, köşbasşylar eŋbek ornyn, tıptı özınıŋ käsıbi salasyn özgertuden taisalmaidy.

Osydan az uaqyt būryn kısı sözı būljymas şart [75]bolyp sanalatyn. Ol kezde dınıne berık adamdar sözdı sert dep ūstap, aitqanynan taimaityn. Eger joǧary lauazymdaǧylar ötırık aitsa, alaiaqtyq jasasa, olar qyzmetımen qoştasyp, tırı ölıkke ainalatyn. Al bügınderı, ökınışke qarai, adamdar ötırık aitudan ūialmaidy. Kerısınşe, ötırıgım men alaiaqtyǧym äşkere bolyp qalmasa eken dep alaŋdaidy. Aiǧaǧyŋyz qanşa jerden däleldı bolsa da, örkökırektık pen arsyzdyq [76] ar men ūiatty [77] belden basa salady. Aşközdık, [78] jaltaqtyq pen oi-örıstıŋ tarlyǧy siiaqty jaǧymsyz qasietter – qazırgı qaptaǧan sūrqai basşysymaqtarǧa, psevdoliderler tobyna tän qūbylys. Bızge mūndai pasyq ölşemderden joǧary bolatyn liderler asa qajet. Eger köşbasşy boludy armandaǧan bolsaŋyz, kıtap avtorynyŋ aituynşa, däl qazır sol armandy aqiqatqa ainaldyruǧa [79] talpynys jasaityn sät tudy dep esepteŋız.  Sebebı adamnyŋ ömır sapasy [80] köşbasşylar sapasyna tıkelei bailanysty. Bolaşaq  bügıngı köşbasşylar qaldyrar mūraǧa [81] zäru, alaida būl synaqqa tötep berer adamdardyŋ sany tym az. Sonyŋ bırı sız boluyŋyz mümkın. Köşbasşylyqqa ūmtylyp, baǧyŋyzdy synap körıŋız.

Bızdıŋ ömır sapamyz köşbasşylarymyzdyŋ sapasyna tıkelei bailanysty.

 

Aǧylşyn tılındegı sözdık: 

[1] enjarlyqtyŋ tūtqyny – prisoners of their own inertia – zalojniki sobstvennoi inertnosti [2] erık-jıgerdıŋ naq körınıs berer tūsy – ultimate act of free will – vysşee proiavlenie svobodnoi voli [3] qajettılık – need – potrebnost [4] täuekelge bel bailau – take risks – riskovat [5] qatelık jasau – make mistakes – soverşat oşibki [6] alda tūrǧan mındettı meŋgeru – master the task at hand – reşat voznikaiuşie zadachi [7] adam kım bolǧysy kelse, sol bolady – people become what they seek to be – liudi stanoviatsia temi, kem oni stremiatsia stat [8] jol nūsqar baǧyt-baǧdar – guiding vision – strategicheskoe videnie [9] qūştarlyq – passion – strast [10] adaldyq – integrity – chestnost [11] turaşyldyq – candor – otkrovennost [12] jetılu – maturity – zrelost [13] senım – trust – doverie [14] qyzyǧuşylyq pen batyldyq – curiosity and daring – liubopytstvo i otvaga [15] öz armanyŋyzdy basqara bılu – manage the dream – upravliat mechtoi [16] qatelıkten qaşpau – embrace error – privetstvovat oşibki [17] baiypty syndy baǧalau – encourage reflective back talk – pooşriat konstruktivnuiu kritiku [18] pıkırı qaişy adamdy qoldau – encourage dissent – pooşriat inakomyslie [19] ainalaǧa senım men ümıttıŋ şuaǧyn şaşyp jüru, optimist bolu – display optimism, faith, and hope – demonstrirovat optimizm, veru i nadejdu [20] öz adamdaryŋyzdan üzdık nätije kütu – expect the best from your people – ojidat luchşego ot svoih liudei [21] sezım tüisıgın damytu – develop a sense of «touch» – razvivat chuvstvo «osiazaniia» [22] alysqa köz tastau – take the long view – proiavliat dalnovidnost [23] müddelı taraptardy teŋ ūstau – maintain stakeholder symmetry – sohraniat balans zainteresovannyh storon [24] strategiialyq odaqtastar men serıktestıkter qalyptastyru – create strategic alliances and partnerships – sozdavat strategicheskie aliansy i partnerstva [25] alǧyşart – prerequisite – predvaritelnoe uslovie [26] özın tanyp-bılu – self-knowledge – samopoznanie [27] qarym-qabıletın tarazylap, soǧan qarai äreket etu – recognize and exercise their strengths– uchityvat i ispolzovat svoi slabye storony [28] özderınıŋ osal tūstaryn moiyndap, sony tüzetuge tyrysu – acknowledge and com-pensate for their weaknesses – osoznavat i kompensirovat svoi slabye storony [29] ömırlık prosess – lifetime process – prosess dlinoiu v jizn [30] batyldyq pen şeşımtaldyq – courage and determination – mujestvo i reşitelnost [31] baliǧat jasqa tolu – reach puberty – dostijenie polovoi zrelosti [32] ışkı tüisıgıŋızdı tyŋdau – listen to your inner self – prisluşivaites k vnutrennemu ia [33] öz bolmysyŋyzdyŋ jauapkerşılıgın öz qolyŋyzǧa alu – accept responsibility for what you are – vozmite na sebia otvetstvennost za to, kem vy iavliaetes [34] terıske şyǧaru – denial – otrisanie [35] kınälau – blame – obvinenie [36] tereŋırek bılım alu – learn at a deeper level – izuchat na bolee glubokom urovne [37] jan-tänımen qūmartu – be obsessed with – byt chem to oderjimym [38] dünie turaly ılım – world-knowledge – znaniia o mire [39] «tarmaŋdai» mamandar – narrow-minded specialists – uzkolobye spesialisty [40] tynymsyz tyrysu – doggedly attempt – nastoichivo pytatsia [41] qarapaiymdylyq – simplicity – uproşenie, prostota [42] şyndyq – reality – realnost [43] midyŋ sol jaq jarty şaryna tän jetıstık – left-brain achievements – dostijeniia, svoistvennye levomu poluşariiu mozga [44] qyzmette ösu – get the promotions – prodvigatsia po slujbe [45] midyŋ oŋ jaq jarty şaryna tän jetıstık – right-brain accomplishments – dostijeniia, svoistvennye pravomu poluşariiu mozga [46] qalauymyz ben qabıletımızdı ūştastyru – reconcile wants with capabilities – soglasovyvat potrebnosti s vozmojnostiami [47] qalaida jetıstıkke jetu – succeed at all costs – dobitsia uspeha liuboi senoi [48] ömırden öz ornyn tappaǧan, şekteulı jandar – unfulfilled, one-dimensional people – ogranichennye liudi [49] sözsız boisūnudy talap etu – demand absolute obedience – trebovat absoliutnogo podchineniia [50] erkın jäne beiımdelgış – laid-back and adaptable – neprinujdennyi i adaptivnyi [51] öz mümkındıgıŋdı qarqyndy tekseru – intense introspection – intensivnyi samoanaliz [52] kedergılerdı eŋseru – tackle the obstacles – preodolevat prepiatstviia [53] boljap bolmaityn jaǧdai – unpredictable environments – nepredskazuemaia obstanovka [54] özgerıs – change – izmenenie, peremena [55] kezdeisoq jaǧdailarǧa ikemdelu – adjusting to serendipity – prisposoblivanie k neojidannoi sluchainosti [56] sätsızdıkter – adversity – neudachi [57] qaramaǧyndaǧylar – subordinates – podchinennye [58] senımge ie bolu – earn the trust of – zaslujit doverie [59] empatiia – empathy – empatiia [60] senımge būiryq jürmeidı – trust cannot be mandated – doverie ne mojet byt predpisannym [61] tūraqtylyq – constancy – postoianstvo [62] säikestık – congruity – posledovatelnost [63] senımdılık – reliability – nadejnost [64] adaldyq – integrity – chestnost [65] ǧalamdyq özara täueldılık – global interdependence – globalnaia vzaimozavisimost [66] bırıgu men jūtylu – mergers and acquisitions – sliianiia i pogloşeniia [67] ǧalamdyq bäsekelestık orta – globally competitive environment – usloviia globalnoi konkurensii [68] mındetteme – liabilities – obiazatelstva [69] adam küşı – people power – chelovecheskii resurs [70] qamqor boludyŋ ornyna qysqartu – pruning rather than nurturing – sokraşaia, a ne zabotias [71] mümkındık beru – offer opportunities – predlojenie vozmojnostei [72] şarasyz qatelıkterge tözu – tolerate the inevitable mistakes – dopuskat neizbejnye oşibki [73] tiımdılıgı tömen şaǧyn enşıles käsıporyndy basqaru – operate smaller, low-margin subsidiaries – upravliat nebolşimi nizkorentabelnymi dochernimi kompaniiami [74] ömır boiǧy qym-qiǧaş ızdenıs sapary – lifelong adventure of discovery – doroga dlinoiu v jizn, polnaia prikliuchenii i otkrytii [75] būljymas şart – binding contract – dogovor, obladaiuşii obiazatelnoi siloi [76] örkökırektık pen arsyzdyq – arrogance and bald-faced denials – vysokomerie i nagloe otrisanie [77] ar men ūiat – shame and embarrassment – styd i smuşenie [78] aşközdık – greed – jadnost [79] armandy aqiqatqa ainaldyru – make dreams reality – voplotit mechty v realnost [80] ömır sapasy – quality of life – kachestvo jizni [81] mūra – legacy – nasledie

 Kıtaptyŋ aǧylşyn tılındegı atauy:

On becoming a leader

Warren Bennis

Avtor turaly derek: 

Uorren Bennis köşbasşylyq turaly zamanaui zertteulerdıŋ negızın saluşy ǧalym retınde keŋınen tanymal. Wall Street Journal ony menedjment maitalmandarynyŋ ozyq ondyǧyna qosty. Al Forbes jurnaly ony «köşbasşylyqtyŋ bas ūstazy» atasa, Financial Times baspasy Uorren Bennistı «köşbasşylyq teoriiasyn tolyqqandy ǧylymi sala därejesıne kötergen ǧalym» dep baǧalady.  

"Mazmūndama" jobasynyŋ avtory jäne ruhani jetekşısı -

Şyŋǧys MŪQAN.

"Mazmūndama" jobasy şyǧarǧan kıtaptardy Kaspi gold mobildık qosymşasy arqyly satyp aluǧa bolady:    "Mazmūndama" kıtaptary endı Kaspi.kz dükenınde qoljetımdı! Ol üşın sıltemenı basyŋyz:  https://kaspi.kz/shop/search/?q=%3AallMerchants%3AMazmyndama&at=2 Qazaqstannyŋ kez-kelgen jerınen tapsyrys beruge bolady! Kıtaptardy bölıp te tölei alasyz! Egerde 5 000 teŋgege tapsyrys berseŋız, kıtapty jetkızu tegın! #Mazmundama #Qazaqsha100Bestseller #Oquǧatiıs10kıtap