Bızdıŋ ejelgı babalarymyz osy dalada ömır sürıp, kökke tabynǧan deseŋ, äsıre islamşyldar öre şulaidy: «Täŋır – Allanyŋ bır aty» dep. Al anyǧynda ejelgı qazaq dalasyna islam dını kelmei tūryp, köşpendı el Täŋırge tabynǧanyn qaida qoiamyz?
İä, bız köktegı Täŋırge siynǧan elmız. Bügıngı Qazaqstan jalauynyŋ ortasynda künnıŋ jarqyrap tūruy da täŋırşıldıktıŋ kielı belgısı. Eltaŋbamyzda da täŋırşıldık belgısınıŋ nanym-senımı beinelengen. Bügınde «Mäŋgılık el bolamyz» degen ideianyŋ tüp-tamyry da täŋırşıldıkten taraǧan. Qorqyt babanyŋ ölımnen qaşyp, mäŋgılık ömırdı ızdeuı de sol mäŋgılık el ideiasymen ündesedı.
Al osy kezge deiın qalyŋ qazaq salt-dästürınde üzdıksız qoldanyp kele jatqan: otqa mai qūiu, jaŋa aiǧa bata qaiyru, aruaqqa tabynyp, jetısın, qyrqyn, jylyn beru, tūsau kesu, qyrqynan şyǧaru, sälem salu, t. s. s. yrymnyŋ bärı täŋırşıldıktıŋ nanym-senımderı. Al köpşılık arab halqy aruaqqa senbeidı, oǧan qūran baǧyştamaidy. Olar qazaqy yrym-senımnıŋ barlyǧyn «Allaǧa serık qosu» dep sanaidy. Söite tūra özderı Mekkedegı qara tasqa siynady. Ol qara tas islamǧa deiıngı arabtardyŋ eskı dınınıŋ qaldyǧy…
Qoja Ahmet Iаssaui qazaqtyŋ Täŋır dını men arabtyŋ islam dının bırıktırıp, qazırgı bızdegı sinkrettı (aralas), qazaqqa yŋǧaily islam dının jasady. Sondyqtan qazırgı qazaq ūstanyp otyrǧan dın jartylai täŋır, jartylai islam dını bolyp tabylady.
Men özım jasym 50-den asqan soŋ ǧana meşıtke baryp, namazǧa jyǧyldym. Sonda oqyǧan-toqyǧany bar sauatty adamnyŋ kez kelgenınıŋ aldynan şyǧatyn köptegen sūraqqa tap boldym. Mysaly, bız nege qūdaiǧa arab tılıne tüsınbei qūlşylyq etuımız kerek? Täŋırım bızge qazaq tılın ne üşın berdı, eger ol tılde mınäjat ete almasaq? Jaratqan bızge tıl berdı: özı men pendesıne tüsınıktı tılde söilessın dep. Al bızdıŋ özımız tüsınbeitın tıldegı, jürekten şyqpaǧan söz qūdaiǧa jete me?
Künıne bes uaqyt namaz oqu – adamdy gipnozdaudyŋ tehnologiiasy ekenın köp qarapaiym adamdar bıle bermeidı. Gipnozdalǧan adam özın jaruǧa daiyn tūratyny sodan. Gipnozdalǧan adam ǧana öz Otanyna qarsy qaru alyp (Aqtöbedegı oqiǧany esıŋızge alyŋyz), beibıt, kınäsız adamdardy öltıredı.
Mümkın, sodan şyǧar, bız bügınde qatty dındar bolsaq ta, Täŋır bızdı ūmytyp ketkenı. Ol bızdı orysqa nege bodan ettı, nege ötken ǧasyrdyŋ 30-jyldary aştan qyrdy? Qai jerde bız Täŋırge baratyn jolda qatelestık? Nege ol bızdı būlai jazalady? Qūdai süiıktı pendesın jarylqauy kerek emes pe edı?! Mümkın, bız qazaqtyŋ Täŋır qūdaiyn ūmytyp, arabtyŋ Allah qūdaiyna «satylyp» ketkennen şyǧar osynyŋ bärı…
Rasynda, qazırgı islam dını bızdı qanaǧattandyra ala ma? Bır kezderı islam älemı halyqty ǧylym, bılım, joǧary mädenietke bastaǧan «jaryqtyŋ» otany bolǧan. Al qazır islam älemı soǧystan köz aşpaǧan, damudan artta qalǧan, ǧylym men tehnika jaŋalyqtaryn oilap tappaityn, älemnıŋ nadan bölıgıne ainalyp otyr. Osynyŋ özı islam dını qate jolmen jürıp kele jatqanyn körsetpei me?
Bır künı bır mūsylman ortada men bızge Bibliiany (Injıl) oquǧa bola ma dep sūradym «oqyǧan» mūsylman bılımpazdardan. Olar bır auyzdan joq, oquǧa bolmaidy dedı. Sonda men: «Qūrandaǧy Maida süresınde 68-aiatta «kımde-kım Injıldı, Tauratty jäne basqa kielı kıtaptardy oqymasa, özın dın taptym demesın» – dep jazylǧan ǧoi. Sonda sender Qūranǧa qarsysyŋdar ma?» – dedım. Sasqan üirek artymen süŋgidı degendei, älgı dın taratuşy nadan: «Ol talap qazır özgergen» dep soqty. «Ol qalaişa özgeredı?» desem, qazır basqa kıtaptar bar demesı bar ma… İslam dının būzyp, qūbyjyq etıp, qazırgı islamnyŋ adasyp jürgenı osyndai nadandardyŋ kesırınen emes pe?
Bırde bır dümşe molda: «Arabşa qūlşylyq etu qazaqşaǧa qaraǧanda on ese sauapty» dep soqty. Sonda ol qazaqtyŋ tılın, özın özge halyqtan on ese tömen dep, qorlap tūrǧan joq pa? Bız osy basyn qūmǧa tyqqan tüieqūs siiaqty bolyp jürgen joqpyz ba? Bızdıŋ – qazaqtyŋ dünietanymy täŋırşıldıkten taraitynyn nege jasyramyz? İslam uaǧyzynyŋ saldarynan şynaiy qazaqy qūndylyqtardan bezıp jürgen joqpyz ba? «Qyryqtyŋ bırı qydyr», «qyzǧa qyryq üiden tyiym», «qūdaiy qonaq», taǧy solai tolyp jatqan täŋırşıldıkten alynǧan nanym-senımnıŋ nesı jaman?
Qazaq adamdy öldı demegen, qaitys boldy degen, iaǧni qaitty deidı. «Adam ömırge qonaq» dep sodan aitqan. Būnyŋ nesı jaman? Iаǧni, täŋırşıldık tüisık boiynşa, ölım joq, adam ömırge keledı, ömırden ketedı, qaitady.
Kez kelgen dın – halyqty baǧyttap, basqaryp otyratyn äleumettık tehnologiia, qauymdy basqaru qūraly. Sony paidalanǧan keibır basqynşy imperiialar öz müddesı üşın özge aŋqau halyqtardy dın arqyly ör mınezın, tanymyn özgertken, özıne qyzmet etkızuge paidalanǧan. Dın – bar bolǧany tobyrdy memleketke baǧyndyrǧan qaru ǧana.
Ras, qazır elımızde dın erkındıgı bar. Qalasaŋyz – taŋdaǧan dınıŋızge tabynuǧa memlekettık tūrǧyda qarsylyq joq. Būl negızınen öte dūrys jäne halyqtyŋ täuelsız senımın qalyptastyratyn jaqsy ürdıs. Tarihty qarap otyrsaŋyz, tek hristian dınınde 6 myŋ baǧyt bar eken, al mūsylmannyŋ özınde 73 mazhab bar.
Mıne, islamdaǧy sol köp taralymnyŋ bırı – uahabilık-salaftyq senım bızdegı arabtandyru saiasatyn Allahtyŋ atymen jürgızude. Bügınde düniege kelgen jaŋa ūrpaqqa arab-evrei attaryn qoiu dästürge ainaldy.
Äiel adamnyŋ kiımı – hidjab, sözımız arab tılıne almasyp barady. Tanym-tüsınıgımız – qūlşylyq boldy. Arǧy jaǧynda qūl bolu jaqyn qaldy. Sodan bırte-bırte qūldyq sana qalyptasuda. Sonda şeteldık ämırlerı bergen aqşasyn aqtau üşın, olardyŋ būiryǧymen qandasyŋdy öltıru, öz elıŋe qarsy qaru alyp soǧysu – dınnıŋ, Allahtyŋ joly ma?
Būl dındı paidalanyp, esınen adasqan sauatsyz qandastaryŋnyŋ qolymen senıŋ elıŋdı jaulap alu, senıŋ bauyrlaryŋdy «qūldyqqa» salu emes pe, bodandyq qamytyn kigızu emes pe? Bızge osy kerek pe?! Bızde bostandyq pen bodandyqty aşyp aityp tüsındırıp beretın ǧalym joq. Onyŋ qūndylyǧyn jastarǧa tüsındıretın aqyly anyq, sözı jandy adam qalmaǧan ba? Barynyŋ özı basqa bos närsenı aitady. Bılım sıŋbegen adam köp. Bärı de bılımdıge ūqsaǧysy keledı. Bıraq şyn bılımdı adam joq.
İslam dını – qazırgı tılmen aitsaq, polittehnologiialyq qūralǧa, jaulap aludyŋ ämbebap ädısıne ainalyp barady. Qazaqtyŋ sanasyn dınmen jaulaudyŋ nätijesı memlekettılıkke, täuelsızdıkke qauıp töndere bastady. Sondyqtan bızdıŋ elge syrttan kelgen islamnyŋ jat ılımderı qazaqtyŋ tanymyndaǧy täŋırşıldık taŋbalaryn öşıru üstınde. «Allaǧa serık qosu» tehnologiiasy qazaqtyŋ qalybyn būzuǧa arnalǧan. Mysaly, qazaqtyŋ köne jazulary qazırgı Monǧoliia jerınen tabylǧany belgılı. Sol tasqa jazylǧan runikalyq ärıpter nege Monǧoliiada saqtalǧan? Olar bügıngı Qazaqstanda nege qalmaǧan? Sebebı – syrttan kelgen ılım olardy qiratyp tastaǧan. Qazaqtyŋ ejelgı tek-taŋbasyn saqtaǧan runikalyq jazulardyŋ mūsylmandyq pen islam jetpegen Monǧoliiada saqtalu sebebı sodan. Būl – dıni basqynşylyqtyŋ būrynnan qalyptasqan adamnyŋ jady-zerdesın öşıru üşın ısteletın äreket. Arabi qūndylyqtardy sıŋıru üşın qazaqi tüisıktı tüp-tamyrymen öşıru qajet bolǧan.
Mıne, sol dıni basqynşylyq saiasat öz «jemısın» bere bastady. Qazır qazaqtardyŋ ışınde (olar negızınen jastar jäne olardyŋ sauatsyz, nadan toby) islamnyŋ qazaqqa jat aǧymyna tüskender köbeiıp kettı. Ol ūlttyq obyrǧa ainaldy.
Onyŋ tüpkı maqsaty – Qazaq ūlttyq memleketın qūrtyp, onyŋ ornyna «İslam halifatyn» qūru. Bız būǧan deiın 300 jylǧa juyq orys imperiiasynyŋ bodany boldyq, endı arab imperiiasynyŋ bodany boluymyz kerek pe?
Bızge dın jolynda körşı Özbekstannan üirener köp. Ondaǧy qyşlaqtarda terıs aǧymdaǧy meşıtter jabylǧan. Radiodan azan şaqyru mülde joq. Iаǧni, dındı aiǧailap, küştep sıŋıru äreketıne tyiym salynǧan. Onyŋ ornyna qyşlaqtarda sportzal, türlı öner üiırmelerı, käsıpkerlık, zaŋdy tüsındıru baǧytyndaǧy jūmystar qolǧa alynǧan. Patriottyq tärbie, sport, bılım, käsıp keŋ etek jaiyp keledı. 60 jasqa deiıngı adamdarǧa betımen saqal qoiuǧa da tyiym salynǧan.
Qoryta kelgende, dın degen ne, dästür degen ne? Bızdegı dın degen – islam dını. Al islam dını degen ne? Ol arab halqynyŋ qūndylyqtary.
Al dästür degen ne? Ol qazaq halqynyŋ qūndylyqtary, basqaşa aitsaq, qazaqtyŋ ǧasyrlar boiy jinaǧan danalyǧy. Bızge qaisysy jaqyn? Älbette, ömır synynan ötken qazaqtyŋ öz qūndylyǧy jaqyn. Al ol qūndylyqtar Täŋır tanymynan taraidy.
Tabiǧat – Täŋırdıŋ jazyp qoiǧan kıtaby. Al täŋırşıldıktıŋ kıtaby – tabiǧat. Ol islamnyŋ şariǧatynan taraityn qatyp qalǧan dogma emes. Tabiǧat tolǧan, şeksız mümkındıktıŋ, ösudıŋ, örkendeudıŋ ortasy. Ejelgı qazaq – sol tabiǧatty Täŋırdıŋ syiy retınde tanyǧan halyq. Sondyqtan bız islamnyŋ dästürlı jolynda jürsek te, tamyrymyz Täŋırden taraǧanyn tanym ete bıluımız kerek.
Al osy kezge deiın qalyŋ qazaq salt-dästürınde üzdıksız qoldanyp kele jatqan: otqa mai qūiu, jaŋa aiǧa bata qaiyru, aruaqqa tabynyp, jetısın, qyrqyn, jylyn beru, tūsau kesu, qyrqynan şyǧaru, sälem salu, t. s. s. yrymnyŋ bärı täŋırşıldıktıŋ nanym-senımderı. Al köpşılık arab halqy aruaqqa senbeidı, oǧan qūran baǧyştamaidy. Olar qazaqy yrym-senımnıŋ barlyǧyn «Allaǧa serık qosu» dep sanaidy. Söite tūra özderı Mekkedegı qara tasqa siynady. Ol qara tas islamǧa deiıngı arabtardyŋ eskı dınınıŋ qaldyǧy…
Qoja Ahmet Iаssaui qazaqtyŋ Täŋır dını men arabtyŋ islam dının bırıktırıp, qazırgı bızdegı sinkrettı (aralas), qazaqqa yŋǧaily islam dının jasady. Sondyqtan qazırgı qazaq ūstanyp otyrǧan dın jartylai täŋır, jartylai islam dını bolyp tabylady.
Men özım jasym 50-den asqan soŋ ǧana meşıtke baryp, namazǧa jyǧyldym. Sonda oqyǧan-toqyǧany bar sauatty adamnyŋ kez kelgenınıŋ aldynan şyǧatyn köptegen sūraqqa tap boldym. Mysaly, bız nege qūdaiǧa arab tılıne tüsınbei qūlşylyq etuımız kerek? Täŋırım bızge qazaq tılın ne üşın berdı, eger ol tılde mınäjat ete almasaq? Jaratqan bızge tıl berdı: özı men pendesıne tüsınıktı tılde söilessın dep. Al bızdıŋ özımız tüsınbeitın tıldegı, jürekten şyqpaǧan söz qūdaiǧa jete me?
Künıne bes uaqyt namaz oqu – adamdy gipnozdaudyŋ tehnologiiasy ekenın köp qarapaiym adamdar bıle bermeidı. Gipnozdalǧan adam özın jaruǧa daiyn tūratyny sodan. Gipnozdalǧan adam ǧana öz Otanyna qarsy qaru alyp (Aqtöbedegı oqiǧany esıŋızge alyŋyz), beibıt, kınäsız adamdardy öltıredı.
Mümkın, sodan şyǧar, bız bügınde qatty dındar bolsaq ta, Täŋır bızdı ūmytyp ketkenı. Ol bızdı orysqa nege bodan ettı, nege ötken ǧasyrdyŋ 30-jyldary aştan qyrdy? Qai jerde bız Täŋırge baratyn jolda qatelestık? Nege ol bızdı būlai jazalady? Qūdai süiıktı pendesın jarylqauy kerek emes pe edı?! Mümkın, bız qazaqtyŋ Täŋır qūdaiyn ūmytyp, arabtyŋ Allah qūdaiyna «satylyp» ketkennen şyǧar osynyŋ bärı…
Rasynda, qazırgı islam dını bızdı qanaǧattandyra ala ma? Bır kezderı islam älemı halyqty ǧylym, bılım, joǧary mädenietke bastaǧan «jaryqtyŋ» otany bolǧan. Al qazır islam älemı soǧystan köz aşpaǧan, damudan artta qalǧan, ǧylym men tehnika jaŋalyqtaryn oilap tappaityn, älemnıŋ nadan bölıgıne ainalyp otyr. Osynyŋ özı islam dını qate jolmen jürıp kele jatqanyn körsetpei me?
Bır künı bır mūsylman ortada men bızge Bibliiany (Injıl) oquǧa bola ma dep sūradym «oqyǧan» mūsylman bılımpazdardan. Olar bır auyzdan joq, oquǧa bolmaidy dedı. Sonda men: «Qūrandaǧy Maida süresınde 68-aiatta «kımde-kım Injıldı, Tauratty jäne basqa kielı kıtaptardy oqymasa, özın dın taptym demesın» – dep jazylǧan ǧoi. Sonda sender Qūranǧa qarsysyŋdar ma?» – dedım. Sasqan üirek artymen süŋgidı degendei, älgı dın taratuşy nadan: «Ol talap qazır özgergen» dep soqty. «Ol qalaişa özgeredı?» desem, qazır basqa kıtaptar bar demesı bar ma… İslam dının būzyp, qūbyjyq etıp, qazırgı islamnyŋ adasyp jürgenı osyndai nadandardyŋ kesırınen emes pe?
Bırde bır dümşe molda: «Arabşa qūlşylyq etu qazaqşaǧa qaraǧanda on ese sauapty» dep soqty. Sonda ol qazaqtyŋ tılın, özın özge halyqtan on ese tömen dep, qorlap tūrǧan joq pa? Bız osy basyn qūmǧa tyqqan tüieqūs siiaqty bolyp jürgen joqpyz ba? Bızdıŋ – qazaqtyŋ dünietanymy täŋırşıldıkten taraitynyn nege jasyramyz? İslam uaǧyzynyŋ saldarynan şynaiy qazaqy qūndylyqtardan bezıp jürgen joqpyz ba? «Qyryqtyŋ bırı qydyr», «qyzǧa qyryq üiden tyiym», «qūdaiy qonaq», taǧy solai tolyp jatqan täŋırşıldıkten alynǧan nanym-senımnıŋ nesı jaman?
Qazaq adamdy öldı demegen, qaitys boldy degen, iaǧni qaitty deidı. «Adam ömırge qonaq» dep sodan aitqan. Būnyŋ nesı jaman? Iаǧni, täŋırşıldık tüisık boiynşa, ölım joq, adam ömırge keledı, ömırden ketedı, qaitady.
Kez kelgen dın – halyqty baǧyttap, basqaryp otyratyn äleumettık tehnologiia, qauymdy basqaru qūraly. Sony paidalanǧan keibır basqynşy imperiialar öz müddesı üşın özge aŋqau halyqtardy dın arqyly ör mınezın, tanymyn özgertken, özıne qyzmet etkızuge paidalanǧan. Dın – bar bolǧany tobyrdy memleketke baǧyndyrǧan qaru ǧana.
Ras, qazır elımızde dın erkındıgı bar. Qalasaŋyz – taŋdaǧan dınıŋızge tabynuǧa memlekettık tūrǧyda qarsylyq joq. Būl negızınen öte dūrys jäne halyqtyŋ täuelsız senımın qalyptastyratyn jaqsy ürdıs. Tarihty qarap otyrsaŋyz, tek hristian dınınde 6 myŋ baǧyt bar eken, al mūsylmannyŋ özınde 73 mazhab bar.
Mıne, islamdaǧy sol köp taralymnyŋ bırı – uahabilık-salaftyq senım bızdegı arabtandyru saiasatyn Allahtyŋ atymen jürgızude. Bügınde düniege kelgen jaŋa ūrpaqqa arab-evrei attaryn qoiu dästürge ainaldy.
Äiel adamnyŋ kiımı – hidjab, sözımız arab tılıne almasyp barady. Tanym-tüsınıgımız – qūlşylyq boldy. Arǧy jaǧynda qūl bolu jaqyn qaldy. Sodan bırte-bırte qūldyq sana qalyptasuda. Sonda şeteldık ämırlerı bergen aqşasyn aqtau üşın, olardyŋ būiryǧymen qandasyŋdy öltıru, öz elıŋe qarsy qaru alyp soǧysu – dınnıŋ, Allahtyŋ joly ma?
Būl dındı paidalanyp, esınen adasqan sauatsyz qandastaryŋnyŋ qolymen senıŋ elıŋdı jaulap alu, senıŋ bauyrlaryŋdy «qūldyqqa» salu emes pe, bodandyq qamytyn kigızu emes pe? Bızge osy kerek pe?! Bızde bostandyq pen bodandyqty aşyp aityp tüsındırıp beretın ǧalym joq. Onyŋ qūndylyǧyn jastarǧa tüsındıretın aqyly anyq, sözı jandy adam qalmaǧan ba? Barynyŋ özı basqa bos närsenı aitady. Bılım sıŋbegen adam köp. Bärı de bılımdıge ūqsaǧysy keledı. Bıraq şyn bılımdı adam joq.
İslam dını – qazırgı tılmen aitsaq, polittehnologiialyq qūralǧa, jaulap aludyŋ ämbebap ädısıne ainalyp barady. Qazaqtyŋ sanasyn dınmen jaulaudyŋ nätijesı memlekettılıkke, täuelsızdıkke qauıp töndere bastady. Sondyqtan bızdıŋ elge syrttan kelgen islamnyŋ jat ılımderı qazaqtyŋ tanymyndaǧy täŋırşıldık taŋbalaryn öşıru üstınde. «Allaǧa serık qosu» tehnologiiasy qazaqtyŋ qalybyn būzuǧa arnalǧan. Mysaly, qazaqtyŋ köne jazulary qazırgı Monǧoliia jerınen tabylǧany belgılı. Sol tasqa jazylǧan runikalyq ärıpter nege Monǧoliiada saqtalǧan? Olar bügıngı Qazaqstanda nege qalmaǧan? Sebebı – syrttan kelgen ılım olardy qiratyp tastaǧan. Qazaqtyŋ ejelgı tek-taŋbasyn saqtaǧan runikalyq jazulardyŋ mūsylmandyq pen islam jetpegen Monǧoliiada saqtalu sebebı sodan. Būl – dıni basqynşylyqtyŋ būrynnan qalyptasqan adamnyŋ jady-zerdesın öşıru üşın ısteletın äreket. Arabi qūndylyqtardy sıŋıru üşın qazaqi tüisıktı tüp-tamyrymen öşıru qajet bolǧan.
Mıne, sol dıni basqynşylyq saiasat öz «jemısın» bere bastady. Qazır qazaqtardyŋ ışınde (olar negızınen jastar jäne olardyŋ sauatsyz, nadan toby) islamnyŋ qazaqqa jat aǧymyna tüskender köbeiıp kettı. Ol ūlttyq obyrǧa ainaldy.
Onyŋ tüpkı maqsaty – Qazaq ūlttyq memleketın qūrtyp, onyŋ ornyna «İslam halifatyn» qūru. Bız būǧan deiın 300 jylǧa juyq orys imperiiasynyŋ bodany boldyq, endı arab imperiiasynyŋ bodany boluymyz kerek pe?
Bızge dın jolynda körşı Özbekstannan üirener köp. Ondaǧy qyşlaqtarda terıs aǧymdaǧy meşıtter jabylǧan. Radiodan azan şaqyru mülde joq. Iаǧni, dındı aiǧailap, küştep sıŋıru äreketıne tyiym salynǧan. Onyŋ ornyna qyşlaqtarda sportzal, türlı öner üiırmelerı, käsıpkerlık, zaŋdy tüsındıru baǧytyndaǧy jūmystar qolǧa alynǧan. Patriottyq tärbie, sport, bılım, käsıp keŋ etek jaiyp keledı. 60 jasqa deiıngı adamdarǧa betımen saqal qoiuǧa da tyiym salynǧan.
Qoryta kelgende, dın degen ne, dästür degen ne? Bızdegı dın degen – islam dını. Al islam dını degen ne? Ol arab halqynyŋ qūndylyqtary.
Al dästür degen ne? Ol qazaq halqynyŋ qūndylyqtary, basqaşa aitsaq, qazaqtyŋ ǧasyrlar boiy jinaǧan danalyǧy. Bızge qaisysy jaqyn? Älbette, ömır synynan ötken qazaqtyŋ öz qūndylyǧy jaqyn. Al ol qūndylyqtar Täŋır tanymynan taraidy.
Tabiǧat – Täŋırdıŋ jazyp qoiǧan kıtaby. Al täŋırşıldıktıŋ kıtaby – tabiǧat. Ol islamnyŋ şariǧatynan taraityn qatyp qalǧan dogma emes. Tabiǧat tolǧan, şeksız mümkındıktıŋ, ösudıŋ, örkendeudıŋ ortasy. Ejelgı qazaq – sol tabiǧatty Täŋırdıŋ syiy retınde tanyǧan halyq. Sondyqtan bız islamnyŋ dästürlı jolynda jürsek te, tamyrymyz Täŋırden taraǧanyn tanym ete bıluımız kerek.
Esmūrat BİTEMIROV, dın zertteuşısı, Saryaǧaş qalasy
