RESEI jáne QYTAI
Qazaqstannyń soltústigin Reseı basyp almaıdy. Bul ertegi! Reseıge ondaı qajettilik týyp turǵan joq, Reseı Qyrymdy tartyp alsa, ol batys Eýropaǵa, AQShqa eregesip alǵany. NATO-ny jyljytpas úshin jasaǵan bir amaly, tal qarmaýy, typyrlaýy! Ol saıası maqsaty bar shara.
Al, Qazaqstannyń soltústigin ne maqsatta alýy múmkin? Halqy syımaı jatyr ma? Reseı adamǵa tolyp, jer jetpeı jatyr ma? Nemese Qazaqtarmen áldebir saıası teketires kúıinde me? Ne úshin qazaqpen jaýlasýy kerek? ---- Esh negiz joq!
Reseıdiń keıbir ottaǵan shovınıst, ımperııashyl qutyryqtarynyń bytpyraǵynda esh dálel-dáıek joq ekeni barshaǵa belgili, onyń Reseı úshin naqty bir qajettiligi de kórinip turǵan joq, sondyqtan ony Reseı halqy da, Reseı bıligi de qoldamaıtyny anyq! Reseıdiń mıyn ara shaǵyp alǵan joq! Degenmen, qý bıligi solardy sál saıratyp qoıyp, qazaqtardy úreıde ustaǵysy kelýi múmkin.
Tek soltústiktiń keıbir orystary ózderi bále shyǵarýy múmkin, keıbir separatıster qutyrýy múmkin, "qazaqqa baǵynbaımyz" dep, onda da Reseı olardy qoldaı qoımaıdy. Óıtkeni Reseıge qajetsiz bas aýrý qajet emes ekenin bizden jaqsy túsinedi, Qyrymdy alǵany úshin áli "taıaq jep" keledi. Kezinde Pýtın Qazaqstanǵa kelgende qazaqstandyq orystar Qazaqtardyń qysym jasap jatqanyn aıtyp, orys tili kúırep jatqanyn aıtyp Pýtınge shaǵymdanǵan. Sonda Pýtın olarǵa: "Endeshe Reseıge kóship kelińder, óz otandaryń, turmys járdem aqshasyn beremiz, úı beremiz" degen bolatyn.
Sondyqtan Soltústikke qazaqtardy kóshirý sonshalyqty áketip bara jatqan aktýaldy, sheshýshi mánge ıe másele emes. Iá, áldekim soltústikke kóshse qoldaý kerek. Memleket te laıyqty kómektesý kerek. Ásirese jumys izdegenderge túrli shart-jaǵdaı jasap, kóshýge yntalandyrý kerek, biraq qurǵaq zarlaýdyń máni joq.
Odan da Qytaımen shekara jaqqa, Shyǵys Qazaqstan, Taldyqorǵan óńirleriniń qytaı jaq jıekterindegi jasyl shuraıly aımaqtarǵa "jer jetpeı jatyr", "úı jetpeı jatyr", "jumys jetpeı jatyr" degen qazaqtardy kóshirý kerek!
Óıtkeni qytaı Qytaıǵa syımaı bara jatqanyn álem biledi. (Mysaly, 2016 jyly Qytaıda 18 mıllıon bala týylǵan. Dál bir Qazaqstannyń adamy bir jylda týylǵan.) Olar Shekaranyń ar jaǵynda byqyp júrgenin Qytaıǵa baryp kórgender biledi. Qytaı tym kóp bolǵandyqtan jeri salystyrmaly túrde óte tar, adamdary keń keńdikke qaraı keńeıgisi kelip turady! Sondaı psıhologııa olardyń memleketi kúsheıip, ekonomıkasy jaqsarǵan saıyn tipti de kúsheıe túsedi. Olar aınalasyna suqtana qarap tur! Ózderin kúshti, myqty, kóp sezinýde! Sál múmkindik bolsa kez kelgen elge qaraı lap qoıǵaly tur! Qaptaǵan Qytaıdy tosý degen jıegi jyrylǵan Sý qoımasyn tosýdan álde neshe ese qıyn!
Qytaıdyń aqyldylary batysqa ketýge tyrysady, balasyn batystan oqytýǵa baryn salady! Al aqshaly, biraq aqylsyzdaýy aınalasyndaǵy elderge baryp, múmkin bolsa sonda ómir súrýge peıildi! Qytaıdyń aqshalylary Qytaıdyń ekologııalyq ýly aýasyn ıiskegisi kelmeıdi, qunarsyz azyq-túligin jegisi kelmeıdi! Qytaıda azyq-túlik mol bolǵanymen, kóp sandysy óte sapasyz.
Qazaqstannyń Qytaı shekarasy jaǵynda halyqtyń tym sırektigi osy el bolashaǵy úshin óte qaýipti qubylys. Qytaı birdeńe bolyp, bir kúni lap qoısa qarsy turatyn bizde mandyǵan ásker de joq, keremet qarýymyz da shamaly, ıen jatqan jerge tipti ne aıtaryńdy bilmeı qalýyń da múmkin! Kúshpen qytaıdy toıtaramyn degen bos sóz, bul Qabanbaı, Bógenbeı zamany emes!!
Sondyqtan Qazaq bıligi oılanyp is kórgeni durys. Qazaqtar da keshke deıin Reseılikterdiń aýzyn ańdyp, Reseıdiń bir qotyr saıası saldaqasy birdeńe aıtyp qalsa, soǵan jatta kep ashýlanyp, tap bir solardan bar bále tónip kele jatqandaı alasurýdyń qajeti joq! Iá, Reseı tarıhta qazaqtardyń júregine aýyr jara saldy, halqymyzdy aıaýsyz qyrdy! Biraq endi bul kek alatyn zaman emes, Reseıdi jaý kórýden qazaqtardyń utary da shamaly! Sýyqqandy sergek oılanǵan durys.
Qytaılar da qazaqtar týraly óz ishinde ne bir sumdyq sózderdi aıtyp jatyr! Olardyń keıbireýniń ózara áńgimesi Jırınovskıılerdi jolda qaldyrady! Biraq olardyń tili Qazaqstanǵa túsinksiz bolǵandyqtan, oǵan eshkim mán bere almaıdy. Ony qoıyp aǵaıyn degen Ózbek, Qyrǵyz, Túrikterdiń ishinde de biz týraly jaman pikirdegi kisiler bar. Sondyqtan bir ultty onyń sózi boıynsha baǵalaýǵa bolmaıdy, qaıta naqty jaǵdaıy boıynsha, naqty nıeti boıynsha baǵalaý kerek! Reseıdiń nıeti qandaı? Qytaıdyń nıeti qandaı? Mine, osy sekildi.
Qytaı qalaı Tynyq Muhıtqa keńeıip, talaı memlekettiń jaǵalaý shekrasyn ózine syzyp alǵany málim! Qytaı Úndistanmen jerge talasyp keledi, bir taýlar úshin Qytaı Tájikstannyń jerin ıelene bastaǵany shyndyq! Árıne, elimizge olar kire qoıǵan joq, beti aýlaq, biraq elimiz ekonomıkasynda yqpaly artyp barady. Qytaıǵa úmittene qaraıtyn, qytaıǵa entelegen kisiler elimizde kóp. Bılik te qytaıshyl sekildi uqsap turady. Bul qaýipti jaǵdaı! Mysaly, Qytaıdy kezinde Kóshpeliler talaı ret basyp alǵan, jaýlap alǵan. Biraq solardyń bári Qytaı bolyp ketti! Qytaıdyń kóp bolatyn sebebi, bul ult talaı halyqty, eldi, jerdi ózine qosyp qana emes, ózine aınaldyryp jibere alatyn ımmýnıtetke ıe! Tipti jaýynger Kóktúrikterge Bilge qaǵan "Tabyǵashshyl bolyp kettińder" dep ashýlanǵany belgili. Qazir de qytaı burynǵy ımperııalyq dámesin esh tastaǵan joq. Qytaıdaǵy Uıǵyr, Qazaq, Qyrǵyz, Tıbet, Mońǵol sekildi az halyqtarǵa dál qazir qytaı etý úshin zulymdyq jasap jatyr!
Demek, keıin urpaǵymyz "Aı, qap!" dep qalmas úshin, qazirden bastap shekaranyń bergi jaǵynda halyqtyq qalqan jasaý kerek! Halyq, adam eń úlken qalqan. Eldi qorǵaıtyn nárse damyǵan ekonomıka, ǵylym-tehnıka, jańa áskerı qarý-jaraq, árıne, biraq eń bastysy jaýynger uıymshyl halyq! Al, eshkim joq, sý ıen aǵyp jatyr, shóp ıen ósip tur, adamdar jerin tastap birneshe iri qalaǵa qaraı jumys izdep ketken, tipti kóship ketken, mundaı jaǵdaıda ar jaǵynda ańdyp otyrǵan qytaılar bıik ǵımarattardan suqtana qarap, tábeti ashylyp, enteleı túsetini anyq!! Al eldi mekenderde adam kóp bolsa, qalypty tirshilik qyzyp jatsa, qytaılar qalaıda ımenedi!
"Adyrna" ulttyq portaly
