Dıni fanatizm qandai jaǧdaida da bolmasyn barşa adamzat üşın öte qaterlı dert bolyp esepteledı. Fanatizmnıŋ qauıptılıgınıŋ bırı – özımdıkı ǧana dūrys, basqalardykı būrys dep sanaityndyǧynda ǧana emes, özgelerge degen jekkörınışınde jäne basqa közqarastaǧylarǧa tözımsızdıkpen qarauynda bolyp tabylady.
Al fanatizm men terrorizm arasy bır-bırınen qaşyq emes. Dıni fanattar-būl bır närsege soqyr senetın belgılı bır aǧymdardyŋ jaqtauşylary. Atap aitqanda: adam özınıŋ ädıldıgıne nemese ony osy jolǧa baǧyttaityn köşbasşynyŋ dūrystyǧyna ǧana senımdı. Sebebı eşqandai destruktivtı ūiym köşbasşysyz jasai almaidy. Bırınşıden, fanatik özınıŋ syni oilaudan aiyrylǧanyn anyqtaidy, öitkenı ol tüsınbeidı, alynǧan aqparatqa syni közqaraspen qaramaidy, bıraq şyndyqty tek bıreuınde körıp, ony tolyǧymen sıŋıredı. Basqaşa oilaityndardyŋ bärı oǧan jaular. Dıni sektalarǧa kırgen adamdar ärdaiym sol jerde qoldau, özara tüsınıstık ızdeidı, öitkenı olar otbasynda osynyŋ bärın ala almady. Būl problema bala kezınen keledı, sondyqtan bız balalarymyzben ärtürlı taqyryptar boiynşa köbırek söilesuımız kerek.
Dıni fanattar toptarynyŋ müşelerı täueldı tūlǧalar bolyp tabylady, olardyŋ ömırı üşın jauapkerşılıktı öz moinyna almaidy jäne küştı köşbasşy basqaratyn topta ǧana senımdı sezınedı. Olar özderınıŋ jeke basyn joǧaltqan saiyn, qūdırettı sezınu üşın köşbasşymen jäne toppen säikestendırudı qajet etedı. Mūndai adamdar jappai treningter ötkızetın psihologiialyq köşbasşynyŋ qūrbanyna ainaluy mümkın. Fanatizm – ol qandai da bır qūndylyqtardy, tıptı, etikalyq, adamgerşılık, dıni mūrattardy bolsyn, Qūdaidy tanu men süiuden bölek qarap, jeke maqsat etıp alǧanda bolatyn qūbylys. Dıni tözımsızdık, eŋ aldymen, oǧan beiım adam özınıŋ dūrystyǧyna ǧana senımdı bola otyryp, basqalardy esti almaityndyǧynda körınedı. Ol, ädette, özınıŋ agressiiasyn naqty "qate" adamdarǧa Tögedı. Dıni fanatizm mädeniettı, dındı, qūndylyqtar jüiesın joiuǧa baǧyttalǧan. Köbınese dıni fanatizm-būl jasöspırım auruy. Jasöspırım kezınde adam būrynǧy pūttar men bilıkterden bas tarta bastaidy. Endı ata-analar da, mūǧalımder de onyŋ ruhani jäne moraldyq ūmtylystaryn qanaǧattandyrmaidy. Olar özderın toptyŋ bır bölıgı retınde sezınuı kerek bol bastaidy. Dıni fanatizm-būl adastyru, aqylsyzdyq, basqalardy estu jäne tüsınu qabıletsızdıgı arqyly qaiǧy men qasırettı tudyratyn auru. Olar būl aurudy är adamda belgılı bır därejede damyǧan adamnyŋ qūmarlyqtary arqyly jūqtyrady.Sondyqtan özıŋızdı qūmarlyqqa baulu, olarmen küresu, qatal özın - özı synǧa alu-būl özıŋızdı dıni fanatizmnen qorǧaudyŋ täsılı. Dıni ekstremizm men terrorizm – mädeniet pen örkeniettıŋ qūldyrauyna äkep soǧady. Bügıngı ekstremizm men terrorizm dıni fanatizmnen tuyndap otyrǧany belgılı. Dıni fanat – memlekettık saiasatqa, jalpy zaiyrly qoǧamdyq pıkırge ırgelı türde qarsy kelıp otyrady. Sonymen qatar, ūlttyq qūndylyqtardy tübegeilı moiyndamaidy, tıptı qarsy şyǧyp, «joiyp» jıberuge de daiyn tūrady. Qazırgı uaqytta dıni fanatizmnıŋ mysaldaryn barlyq jappai dınderden tabuǧa bolady. Köptegen jyldar boiy ondaǧan elder dür sılkındırgen terroristık aktılerdıŋ köptıgıne bailanysty eŋ agressivtı dınnıŋ beinesı mūsylmandyqqa ie boldy. Dıni fanattyŋ özı üşın eşqandai qyzyǧuşylyq tudyrmaidy. Dıni fanatizm adamdy adam retınde naşarlatady. Dıni fanatikterdı basqaru oŋai. Dıni fanatizm neǧūrlym küştı bolsa, adam ne bolyp jatqanyn köbırek tartady. Keibır beitanys energiia ony toltyra bastaidy. Būl taŋǧalarlyq jaǧdaida ol özın öşıredı, barlyǧymen bırge şyn jürekten quanady, qaiǧyrady, ǧajaiypty kütedı. Dıni fanatizmge boi aldyrǧan azamattardyŋ közqaracy memlekettıŋ müddecıne, ūlttyq cana-cezımge qarama-qaişy keledı. Olar öz ömırlerınen patriotizmdı, caiaci belcendılıktı ycyryp, destruktivtı dıni ideialardy negızgı qūndylyqqa ainaldyrady. Fanattyŋ maqcaty ainalasyndaǧy qorşaǧan ortany özınıŋ utopiialyq idealdaryna negızdep, özgertu. Dıni aǧymdardaǧy canany baqylau ädıcterı dıni fanat tūlǧacyn öcırıp şyǧaratyn alǧyşart bolyp tabylady. Öitkenı adam balacy ömırge beiımdele bactaǧan cätınde bırden fanat bolyp ketpeidı. Onyŋ ūranşyl, tözımcız cenuşı bolyp ketuıne harizmatikalyq liderlerdıŋ jalyndy cözderı, olardyŋ bergen baǧyt-baǧdary, kıtaptary t.b. äser etedı Dıni fanatizmge elıkken jandardyŋ boiynda psihologiialyq jaǧynan özgeşılıkter bolady. Naqtyraq aitqanda ol tūlǧalarǧa mınez aksentuasiiacy qūbylysy tän. Mınez aksentuasiiacy degenımız – adam boiyndaǧy mınez-qūlyqtyŋ qandai da bır cipatynyŋ bacym türde körınıc beruı jäne belgılı bır adamnyŋ daralyq erekşelıgı retınde baiqaluy.Dilnaz ESJAN,
“Dıntanu”mamandyǧynyŋ 3-kurs studentı,
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU;
Ǧylymi jetekşı: Mūqan N.,
PhD doktor, aǧa oqytuşy,
Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU
