Qazaqstan jer kölemı ülken bolǧandyqtan är oblystyŋ tabiǧi erekşelıgı är türlı. Kei öŋırde jarty metr jerdı qazsaŋ su şyǧady, kei öŋırde mülde su joq. Mal ışetın sudy ışuge mäjbür bolyp otyrǧan auyldar da joq emes. Būl aluandyqty teŋestırıp, auyz su mäselesın tübegeilı şeşu maqsatynda Qazaqstan bilıgı 2011-2020 jylǧa arnalǧan "Aq būlaq" baǧdarlamasyn qabyldady. Baǧdarlamanyŋ maqsatyn elımızdegı auyz su mäselesın şeşu bolatyn.
"Aq būlaq" baǧdarlamasy ekı kezede ıske asryldy. Ol I kezeŋ - 2011 - 2015 jyldar, II kezeŋ - 2016 - 2020 jyldar aralyǧynda. Qūjattyq sipatta baǧdarlamanyŋ indikatorlyq körsetkışınde 3000-nan astam auyldyq eldı mekendı jer asty sularynyŋ qorlarymen qamtamasyz etemız, qalalar men ırı eldı mekender üşın qorlardy qaita baǧalau maqsatynda jer asty sularynyŋ 165 ken ornyn jäne toptyq su qūbyrlar üşın 15 ken ornyn tolyq barlaudy ıske asyramyz, 86 qala men 6943 auyldyq eldı mekende sumen jabdyqtau jäne su būru jobalaryn monitoring jüiesımen qamtamasyz etıp, halyqty täulıgıne 24 saǧat auyz sumen jabdyqtaudy ıske asyramyz dep jazylǧan. Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ 2011 jylǧy 24 mamyrdaǧy № 570 qaulysymen bekıtılgen "Aq būlaq" baǧdarlamasynyŋ qūjatynda däl solai körsetılgen. 3 myŋnan astam auyl jer asty suymen qamtamasyz etılıp, 24 saǧat üzdıksız su beru qanşalyqty ıske asyp jatyr?
"Aq būlaq" baǧdarlamasyn ıske asyru üşın alǧaşqy kezeŋde 335 mlrd teŋge bölıngen edı. Baǧdarlama aiaqtaldy, bıraq auyz su mäselesı şeşılgen joq. Anyǧy qūjat jüzınde şeşılıp, şynaiy tūrǧydan mäseleler qaldy. Baǧdarlamanyŋ qūjattyq jüiesı boiynşa 2020 jyly barlyq qalalarda auyz su mäselesı 100 paiyzǧa al auyldyq aimaqta 80 paiyzǧa şeşıluı tiıs bolatyn. Būl maqsatta 2011-2019 jyldary 692 milliard teŋge qarajat ta bölındı. 2020 jyly su qūbyrlaryn salu üşın taǧy 111 milliard aqşa bölıngen. Sansyz milliardtar qūjat türınde tamaşa igerılıp jatyr. Resmi statistikaǧa sensek 6321 eldı mekennıŋ 4078-ınde ortalyqtanǧan su jüiesı bar. Būl 87% degendı bıldıredı. Netken körsetkışter, tıptı sudyŋ ortasynda tūrǧan elder de mūndai körsetkışke ie emes şyǧar. Alaida tiynnyŋ ekı jaǧy bolatyndai, mäselenıŋ de resmi jäne beiresmi jaǧy bolady. Qūjattaǧy "Aq būlaq" pen ömırdegı "Aq būlaqtyŋ" aiyrmaşylyǧy qandai? Ony bılu üşın alysqa barudyŋ qajettılıgı joq. Qazır halyqtyŋ oiyn bıldırıp, pıkırın sūrastyratyn äleumettık jelı men internet atty qūdıret bar. Mıne, sol qūdıretke bızde jügınıp, "Sızdıŋ auylyŋyzda, qalaŋyz ben audanyŋyzda auyz su mäselesı şeşılgen be" dedık. Solardyŋ ışınen bırqatar jauapty osynda keltırsek.
Bijan Sadibekov esımdı azamat "Şeşılmegen. Türkıstan oblysy, Keles audany äkımdıgıne qarasty Bırlesu auyldyq okrugınde sudy tasyp ışemız" deptı. Al Manat Ümıtbai degen jelı qoldanuşysy "Şyǧys Qazaqstan oblysy, Jarma audany, Kapan būlaq auylynda auyz su mäselesı şeşılmegen" dep jauap qaldyrypty. Auyldyŋ atyna qarap, özı būlaq boiynda ornalasqan eldı meken ekenın tüsınuge bolady. Auyz sudyŋ 70% qory şoǧyrlanǧan şyǧysta osyndai jaǧdai bolsa, özge aimaqty aitudyŋ özı qiyn. Tıptı ötken jyly Zaisannyŋ janynda tūrǧan Tūǧyl auylynda auyz su mäselesı boiynşa dau bolǧany älı esımızde.
Almaty maŋynyŋ tūrǧyndary da auyz su mäselesınıŋ tolyq şeşılmegenın aituda. Mysaly Äsel Kärım esımdı azamatşa "Almatynyŋ şetı. Qarabūlaq auyly, novostroika (Panfilov, Kliuchi). Talǧar audany. 360 üi bar, su joq. Äkımşılık äne-mıne dep, ötırıktı soǧuda" deidı. Nūrsūltan Orazgeldı esımdı Feisbuk paidalanuşysy "Almaty oblysy, Qarasai audany, Dolan. Şeşılmegen" dep qysqa qaiyrypty. Jurnalist Jaras Kemeljan bolsa "Almatynyŋ tübındegı Tūzdybastau auylynda kündız su bolmaidy. Tünde ǧana syzdyqtap aǧady" deidı. Muzaffar Nasyrov esımdı azamat "Sozaq audany, Sozaq auyly. Halyq sany 10 myŋnan asady. Auyl halqy tūzdy su ışıp otyr, auyz su mäselesı şeşılmegen" degen jauabyn qaldyrǧan.
Būl jüzdegen azamattardyŋ ışındegı sanaulysy ǧana. Auyz su mäselesı şeşılmei, sudy alystan tasyp ışetın nemese ışuge jaramsyz sudy tūndyryp, erıksız qoldanatyn auyldar sany jeterlık. Ony qysqaşa saualnamamyzda baiqadyq. Qaǧaz türınde mäselenıŋ bärı "oŋtaily şeşıletın" elımızde şynaiy türde qaşan solai bolady?! Auyz su mäselesın tübegeilı şeşuge arnalǧan "Aq būlaqty" qabyldaǧan Ükımetke, ony ıske asyruǧa tiıs bolǧan qūzyrly organdarǧa qarap "auyz su qaida, bilıgım" degen saualdy qoiǧyŋ keledı.
Ashat QASENǦALİ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
