Feminizm halyq üşın, äsırese er adamdarǧa dümdı bolyp estıletın söz ekenın barşamyzǧa mälım. Degenmen, asyǧys qorytyndy jasaudyŋ qajetı joq.Men tüsınıksız närselerdıŋ barlyǧyn retke keltıruge ūsynamyn.
Feminizm degen ne? Feminizm—äielderdıŋ äielder qūqyǧy üşın qozǧalysy. Nelıkten äielder feminizmnıŋ jolyna tüsude? Sebebı bız- äielmız. Kez kelgen elde genderlık belgı boiynşa bız belgılı bır därejede diskriminasiiaǧa ūşyraimyz. Qazaqstanda äiel adamdar diskriminasiiasy aiqyn baiqalady: üidegı,seksualdyq zorlyq-zombylyq, qalyŋdyq ūrlau, tiısu, mektepte seksualdyq tärbienıŋ berılmeuı,
otbasy ışındegı ui şaruasynyŋ bölınbeuı. Būǧan dälel, jyl saiyn Qazaqstanda şamamen 500-ge juyq äiel küieuınıŋ qolynan qaza tabady. BŪŪ mälımdemesı boiynşa Qazaqstandaǧy 18-78 jas aralyǧyndaǧy äielderdıŋ 17 % fizikalyq, 21% psihologiialyq zombylyq köredı.Kez kelgen jūmysta äielderge 18% az jalaqy tölenedı.Bızdıŋ äielder bırtındep, mūny ūǧyna bastady. Tek feminizm qozǧalysy ǧana äiel adamdardyŋ qūqyǧyn qorǧai alady.
Taǧy da aita ketetın närse, būl erlerge degen öşpendılıktı nasihattau degen feminizmnıŋ müldem däldırlık stereotipınıŋ bırı. Feminizm- būl tek äielderdıŋ qozǧalysy.Adam balasy ädılettılıkke laiyq.Jynystyq teŋbe-teŋdık būl ädıldıktıŋ eŋ joǧary nüktesı emes pe?
Äiel adamdardyŋ er adamdardan eşkandai aiyrmaşylyǧy joq. Aityp ketsek, ekı jynystyŋ fizikalyq körsetkışterı arasyndaǧy aiyrmaşylyqta genderlık äleumettenu ülken röl atqarady. Eger er balany kışı kezınen bastap näzıktıkke baulyp, auyr jük tasymauǧa üiretse, olar jūqa ärı meiırımdı jan bolatyn edı. Sondai-aq, ǧalymdar alǧaşqy aŋşylar erler emes, äielder ekenın däleldedı. Bız patriarhaldy qoǧamda ömır sürgendıkten,akademikter aŋşylyq ısınıŋ basty müşesı retınde er adamdardy joǧary qoiuǧa jön kördı.
Basqalardan ülgı alu būl-jaqsy ädet ekenın bärımızge belgılı. Sondyqtan Şvesiia älemdegı teŋ qūqyqtyq elderdıŋ qataryna jatatyndyqtan, olardyŋ jynystyq teŋdıkke bailanysty özındık erejelerımen tanysuǧa şaqyramyn. Dästür boiynşa köptegen mamandyqtar "erler" jäne "äielder"bolyp bölınedı. Al äielder ortaşa eseppen erkekterge qaraǧanda az aqşa tabady. Şvesiiada direktorlar keŋesınıŋ qūramyndaǧy äielder sany Europaǧa qaraǧanda 9% - ǧa köp. Bızde dekret tek äielderge arnalǧan. Bıraq Şvesiiada äieldermen qosa erlerde dekrettık demalysty alady, sebebı äkeler balalarymen bırge otyrady.Zorlyq-zombylyqty azaitu baǧdarlamasy Şvesiianyŋ barlyq tūrǧyndaryna taratylady. Balalarǧa zorlyq-zombylyq turaly mektepte üiretedı, polisiia müşelerıne mūndai jaǧdailardy qalai qarau jäne bolaşaqta qalai aldyn-alu turaly tüsındırıledı. Bız ükımette tek er adamdar jūmys ısteitıne daǧdylanǧanbyz, bıraq Şvesiiada 24 ministrdıŋ ışınde 12 äiel bar. Onyŋ ışınde syrtqy ıster ministrlıgınıŋ töreǧasy Margo Vilstrem bar. Ol halyqaralyq kömektı äielder de, erler de bırkelkı alǧanyna köz jetkızedı. Ärine, Şvesiia älı tolyq teŋdıkten alys, bıraq būl feminizmdı özınıŋ memlekettık ideiasyna ainaldyrǧan alǧaşqy el.
Ökınıştı orai, ūldarǧa qyzdardy qūrmetteu mädenietı dūrys üiretılmeidı. Qyzdardy bastapqyda kışıpeiıldılıkke tärbieleidı: keudendı, tızendı aşpa, sen özın özgenı araŋdatasyn. Sondyqtan äiel adamdar jie alymsaqtyqtyŋ qūrbandary bolyp şyǧady.Er adamdar tuma tüisıkterın syltau retınde paidalanyp, kınänı äiel adamnyŋ moinyna jükteidı. Bırınşıden, äiel adam kiınu mädenietın özı şeşedı, sebebı bız demokratiialyq elde ömır sürıp jatyrmyz. Ekınşıden, adam balasynda tuma tüisıkter bolmaidy. Üşınşıden, psihologiialyq tūrǧydan sau adam özın ūstaumen qatar, basqara alady.
Qorytyndylai kelsek, analar ūldaryna qyzdardy qūrmetteuge jäne bärımız teŋ ekenımızdı tüsınuge üiretu kerek. “Feminizm-būl äiel adam balasy ekenın bıldıretın radikaldy pıkır.”—, dep tılşı Meri Şir aityp ketken. Otbasylyq ömırdıŋ, qoǧamnyŋ tynyştyǧy üşın ülken teŋdık qalyptasu qajet. Feminizm— būl progreske aparatyn joldyŋ basy. Feminizm— äiel ümıtı.
Aidaralieva Milana,
№ 44 mektep-gimnaziiasynyŋ
11 "A" synyp oquşysy
