Japoniia Taivandy Qytaidyŋ yqtimal şabuylynan qorǧauda Amerikamen bırge jūmys ısteitının mälımdedı jäne mūndai şabuyldy öz territoriiasyna şabuyl jasauǧa äkeluı mümkın «ekzistensialdy qauıp» dep sanaidy.
Premer-ministrdıŋ orynbasary Taro Asonyŋ mälımdemesı Tokionyŋ Pekinge degen közqarasynyŋ özgergendıgın körsetedı. «Eger Taivanda tötenşe jaǧdai oryn alsa, būl Japoniianyŋ ömır süruıne qauıp töndıruı mümkın desek, artyq aitqandyq emes», - dedı ol. «Būl jaǧdaida Japoniia men AQŞ Taivandy qorǧau üşın bırlesıp jūmys ısteuge mäjbür bolady». Jäne ol: «Bız baisaldy oilanuymyz kerek, öitkenı bızdıŋ Okinava prefekturasyndaǧy araldar Taivannan keiıngı boluy mümkın», - dep qosty.
Taivandy özınıŋ territoriiasy dep sanaityn Beijıŋnen jauap keldı. Ötken aptada prezident Si aralmen «qaita qosyludy» aiaqtauǧa uäde berdı.
Qytai Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ ökılı Chjao Liszian Asonyŋ mälımdemelerın «tübegeilı qate jäne qauıptı» dep atap, Japoniiaǧa qataŋ diplomatiialyq narazylyq keldı dep mälımdedı. Ol Japoniia özınıŋ «Qytaiǧa qarsy sansyz qylmystarynan» eşqaşan tarihtan sabaq almaǧanyn atap öttı.
Chjao qosty: «Qytai mūndai şabuyldarǧa üzıldı-kesıldı qarsylyq bıldıredı jäne oǧan qatty qarsy. Qytai bügınde būrynǧy Qytai emes. Bız Taivan mäselesıne eşkımnıŋ aralasuyna jol bermeimız. Qytai halqynyŋ myqty şeşımın, temırdei erık-jıgerın, quatyn jäne ūlttyq egemendıktı qoldau qabılettılıgın eşkım baǧalai almaidy».
Japoniia ondaǧan jyldar boiy Beijıŋmen qarsylasudan aulaq boldy, bıraq qazır onyŋ konservativtı ükımetı Qytaidyŋ talapşyldyǧyna barǧan saiyn jauap berıp, soǧystan keiıngı pasifistık konstitusiiasynyŋ şekaralaryn küşeitıp jatyr. Aso - Qytaidyŋ Taivanǧa degen nietterıne alaŋdauşylyq bıldırgen jäne QHR-nyŋ araldy küşpen «bırıktıru» kez-kelgen äreketıne qarsy tūruǧa bel buǧan japondyq köşbasşylar qataryndaǧy eŋ soŋǧy adam. Taivan - damyp kele jatqan demokratiia jäne Qytaidyŋ ūltşyl küşterı 1949 jyly kommunisterden jeŋılıp, qaşyp ketkennen berı özın-özı basqaryp keledı.
Amerika Qūrama Ştattarynyŋ Taivanmen qauıpsızdık şarty bar, bıraq diplomatiialyq tūrǧydan ol aiaqtalmaǧan bolyp qalady. Pakt AQŞ Taivanǧa şabuyl jasalsa, ony qorǧaidy degen kepıldık bermeidı, bıraq ıs jüzınde ol qorǧaidy dep senedı. Ūlybritaniia da qytai ekspansionizmıne alaŋdauly, al keşe Ūlybritaniianyŋ jaŋa äue kemesı - Elizaveta patşaiymmen Ündı-Tynyq mūhityna «yqpal etu» üşın Sues kanaly arqyly öttı.
Şeteldık ükımetterdıŋ köpşılıgı, sonyŋ ışınde Japoniia Taivandy Qytaidyŋ egemendı bölıgı retınde tanidy. Alaida, Batys ükımetterı «bır Qytai» saiasaty boiynşa qaita bırıgu küş qoldanbai ötuı kerek dep talap etedı, al Pekin būǧan kepıldık beruden bas tartty.
Ötken aptada Qytai Kommunistık partiiasynyŋ jüz jyldyǧynda söilegen sözınde Töraǧa Si Szinpin: «Bız şeşımdı äreket etıp, «täuelsız Taivanǧa»jetu jolyndaǧy barlyq äreketterdı joqqa şyǧaryp, ūlttyq jaŋǧyrudyŋ jarqyn bolaşaǧy üşın bırlesıp jūmys ısteuımız kerek» dedı.
Būǧan deiın Japoniianyŋ bileuşı liberaldy-demokratiialyq partiiasynyŋ yqpaldy saiasatkerlerı Qytaimen özara ärekettesıp otyrdy. Alaida soŋǧy jyldary olar Beijıŋnıŋ qazırgı Japoniia basqaryp otyrǧan şalǧaidaǧy Senkaku araldaryna degen talaptaryna aşulanǧan konservativtı sūŋqarlardyŋ köleŋkesınde qaldy.
Qytaidyŋ jaǧalau küzetı kemelerı men äskeri aviasiiasy jyl saiyn Beijıŋ Diaoiu dep ataityn Senkaku arhipelagyna jaqyndaidy. Bırneşe jyldan berı Japoniia Qytaidyŋ qauıp-qaterıne qarsy tūru üşın özınıŋ äskeri küşterın Okinava araldaryna ornalastyryp keledı.
Nauryzda AQŞ pen Japoniianyŋ qorǧanys ministrlerı Tokioda osyndai joǧary deŋgeidegı bırınşı kelısım - Taivanǧa qatysty janjal tuyndaǧan jaǧdaida «tyǧyz jūmys ısteuge» kelıstı. Ötken aida Japoniia qorǧanys ministrınıŋ orynbasary Iаsuhide Nakaiama «bır Qytai» saiasatyna kümän keltırıp, Japoniia men Amerikanyŋ Taivandy «qorǧauy» kerektıgın basa aitty.
Amerikanyŋ Japoniiaǧa salǧan soǧystan keiıngı konstitusiiasy eldıŋ soǧysuyna tyiym salady. Özın-özı qorǧau küşterı dep atalatyn qorqynyşty küş bolǧanymen, bıraq olardyŋ resmi rölı tek Japoniia araldaryn qorǧaumen ǧana şekteledı. Asonyŋ «ekzistensialdy qauıp» sözı 2015 jyly Japoniianyŋ basqa elge qaruly şabuylǧa, eger onyŋ ömırıne qauıp töndırse, oǧan jauap qaitaruyna mümkındık beretın zaŋnyŋ özgeruıne sılteme jasaidy.
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
