Elimizdiń mereıin asyryp, abyroıyn kókke kóterip júrgen ult maqtanyshtaryna kende emespiz. Al óner salasynda mundaı jandar óte kóp. Solardyń biri de biregeıi «Alataý» dástúrli óner teatrynyń aktery Ońdasyn Besikbasov. Ol 1962 jyly Shyǵys Qazaqstan oblysy, Semeı qalasy, Aqsýat aýylynda dúnıege kelgen. Biz teatr jáne kıno akterimen óner jolyndaǵy ósýi men qalyptasýy jaıynda azdy-kemdi suhbattasqan edik.
Ońdasyn Besikbasov orta mektepti támámdap, áskerı boryshyn ótep kelgennen keıin Semeı qalasyndaǵy mal dárigerlik ınstıtýtqa oqýǵa túsedi. Bilim alyp júrip, qosymsha kórkem ónerpazdar úıirmesin uıymdastyrady. Ansambl quryp, el arasynda óner kórsetedi. Kóp uzamaı sol eldi mekennen halyq teatry ashylyp, atalmysh teatrda sabaqtan keıin áýesqoı akter bolyp, aqysyz jumys isteıdi. Sodan 1988 jyly Almatyda ónerli jastar arasynda respýblıkalyq irikteý konerti ótetinin estip, aınalasyndaǵy saıdyń tasyndaı ózi qatarlas jastardy jınaıdy. Semeı qalasy OPKOM-ynan joldamany alyp, Almatyǵa jol tartady. Irikteý nátıjesi aıaqtalyp, birge kelgen 22 jastyń ishinen tórteýi ǵana tańdalyp alynady. Osylaısha Ońdasyn Besikbasov taǵdyrdyń qalaýymen arý qala Almatyda qalyp, kásibı óner jolyn bastaıdy.
«Tańdalyp alynǵan tórteýmizdiń biri búginde elge tanymal M.Áýezov teatrynyń beldi aktrısasy Shynar Asqarova, Kenjeǵazy Qarymsaqov jáne men edim. Ádilqazylarǵa barıton daýsym unapty. Sodan meni Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatryna horǵa jumysqa aldy. Oqyp júrip, jumys istedim. Sosyn horovoı stýdııaǵa túsirdi. Oqýym bitpeı jatyp, úsh aıdan keıin jumysqa kirgizip jiberdi. 1992 jyly T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq Ulttyq Óner akademııasynda syrttan bilim alatyn akterlyq bólim ashylyp, sonda joǵarǵy bilimi joq akterlardyń bári oqýǵa túsip, «Drama jáne kıno aktery» degen mamandyq boıynsha bilim alyp shyqtym. Opera teatrynda jumys istep júrgen tusta alǵash ret «Qyz Jibek» operasynda Tólegenniń ákesi Bazarbaıdy, «Abaı» operasynda Kókbaıdy, odan ózge de kishkentaı-kishkentaı dramalyq birneshe rólderde oınadym», - dep eske alady aǵamyzdyń ózi.
- Ońdasyn aǵa, sizdiń teatr akteri ekenińizdi bilemiz. Al kınoǵa qalaı keldińiz. Kınodaǵy rólderińiz jaıynda aıtsańyz?
- Jalpy kınoǵa 1998 jyly keldim. Qazir kıno sahnasynda júrgenime 20 jyldan asty. Osy jyldar arasynda 60-tan asa kınoǵa túsippin. Onyń ishinde teleserıaldar, qysqa metrajdy fılmder, dybyssyz túsetin ıaǵnı, pantamımo derekti fılmder de bar. Tuńǵysh basty rólimdi 2003 jyly Sergeı Dvorevogonyń «Tıýlpan» atty fıliminen bastadym. Fılmdegi alǵashqy atym Sádý bolatyn. Keıin fılmde nebári 4-aq adam bolǵandyqtan, bárimiz óz attarymyzben oınadyq. Kıno búginge deıin júrip jatyr. Iýtýb kanalynda da bar. Bul fılm dúnıejúzin aralap shyqty. Kann kınofestıvaliniń 2008 jylǵy “Jastar kózqarasy” degen Gran-prıin aldyq. Sol jerde bizdi Franııa eliniń Bilim mınıstrligi qabyldap, fılmniń balalar tárbıesine qosatyn úlesi zor ekenin aıtyp, mektep baǵdarlamasyna engizetindigin jetkizdi. Biz úshin bul óte úlken jetistik edi. Halyqaralyq 53 kınofestıvalde 35 ret Gran-prı jeńip aldyq. Al, 2009 jyly Japonııada ótken kınofestıvaldiń Gran-prıin alyp, sol kúni Avstrııaǵa baryp, Orta Azııanyń “Oskar” júldesine ıe boldyq. Sol jyldary ol degeniń óte úlken sensaııa boldy. Sonymen qatar Amerıkada Gollıvýdtyń fılmine de tústim. Atalmysh fılm Amazonkada bastalǵan. Onda Saq patshasynyń rólin somdadym. Fılmde sóz joq, ıaǵnı, fılmdegi oqıǵany is-áreket arqyly ymmen jetkizdim. Sodan keıin «Súleımen taý» atty Qyrǵyz fılminde Qarabastyń ákesiniń rólin somdadym. 2014 jyly Lında Nıgmatýlınanyń «Zvezda Mıhaıla» degen fılmine tústim. Ákesi Talǵat Nıgmatýlınniń árýaǵy úshin gonorarsyz oınap berdim.
- Aǵa, sózińiz aýzyńyzda. Siz qazaqstandyq qana emes sheteldiń fılmderine de túsip júrsiz. Sheteldik fılmderge ózderi shaqyra ma álde ózińiz kastıng arqyly túsip júrsiz be?
- Árıne ózderi shaqyrady. Maǵan shaqyrtý negizinen Máskeýden keledi. Mosfılm kınostýdııasynda da birneshe fılmge tústim. Sonyń biri «Tabo» fılmi. Osy kınotýyndynyń túsirilimi kezde tórt aı boıy Tabýlskide boldym. Fılmniń rejısseri Igor Zaıev. «Nomadtyń» qyryq shaqty kaskader jigitterimen qatar 4 akter irikteýden óttik. Bul fılmde baqsynyń rólin somdadym. Qytaıdyń 19 jastaǵy boıjetkeni meniń qyzym bolyp oınady. Fılmde orys tilinde sóıledik. Ara-arasynda qamtynyń sózderin qoldandyq. Al, 2017 jyly Bollıvýdqa shaqyrdy. Indııanyń rejısserleri meniń Saq patshasy bolyp oınaǵan rólimdi Gollıvýdtyń VVS kanalynan kórip, maǵan toqtalǵan eken. Sosyn meni jan - jaqtan izdepti. Tappaı bastary qatyp otyrǵanda, Máskeýde is-saparmen júrgen Sanjar Mádıevti jolyqtyryp qalyp, sýretimdi kórsetip, «Myna akterdy tanısyń ba?»,- dep surapty. Mádı «Eı, mynaý meniń aǵam ǵoı», - dep telefonyn alyp, maǵan qońyraý shaldy. 29 jeltoqsan bolatyn. “Aǵa, qaıdasyz?” deıdi.
- Úıdemin.
- Sizdi Indııanyń rejısserleri izdep jatqanyna bir aı bolypty. Fılmge shaqyrmaq. Grafıgińiz qalaı?
- Qazir bospyn.
- Aǵylshynyńyz jaqsy ma?
- Bastapqysyn bilemin, - dedim. Jarty saǵattyń ishinde bárin sheship, bir saǵatta kelisim shart jasasyp, qol qoıyp, 4 kúnnen keıin Úndistanǵa ushyp kettim. Fılm XVI ǵasyrdaǵy úndister men aýǵandardyń arasyndaǵy qaqtyǵysty baıandaıdy. Bul fılmde aýǵan bandıtteriniń basshysy rólin somdadym. Kınonyń aty «Qyzyl kapıtan» dep atalady. Tolyq metrajdy fılm. Qazir jan-jaqta kórsetilimderi júrip jatyr. Bizde ázirge kórsetilgen joq. Al sońǵy úlken jańalyǵymnyń biri jaqynda Los-Andjelesten qazaqtyń eki jigiti kelip, 1932 jylǵy asharshylyqty túsirip ketti. Álemdik fılm. Kelisim shart boıynsha fılm ekranǵa shyqpaıynsha aqparat berýge ruqsat joq. Sondyqtan ashyp eshteńe aıta almaımyn. Ereksheligi sol, náýbetti kezeńderdiń kartınasyn ashyq túsirdi. Óte keremet kadrlar jasalyndy. Ondaı kadrlardy men Máskeýden de, ózimizden de kórgen emespin. Fılmde erkindik bar. Keremet fılm bolyp shyǵady dep senemin. Sodan keıingi kesek týyndymnyń biri rejısser Ermek Tursynovtyń «Shal» fılmi.
- Aıtqandaı osy «Shal» fılmi sizge qanshalyqty tanymaldylyq alyp keldi?
- «Shal» fılmi arqyly meni barsha qazaqstandyqtar tanydy deı alamyn. Qalaı deseńiz, basty róldegi Erbolat ekeýmizdi elder bir-birimizge uqsatady. Anyǵy shatastyryp, «siz shal bolyp oınaǵan aktersyz ǵoı»,- deıdi. Men «joq» dep kúlemin. «72 jastaǵy shaldy men qalaı oınaımyn, men ol kisiden jaspyn. Jáne boıym da uzynyraq», - desem, «grım arqyly ózgertken»,- deıdi. Fılmde basty keıipkerlerdiń rólin akter Erbolat Toǵyzaqov pen Orynbek Moldahan somdady ǵoı. Meni sol Erbolat Toǵyzaqov dep júrgender kóp. Al, men bıznesmen ańshynyń rólin oınap shyqtym. Kınonyń jelisi boıynsha janymdaǵy eki joldasymmen qasqyr atýǵa kelgenbiz. Ókinishtisi, seriktesterimniń ekeýi de qaza tabady da men jalǵyz qalamyn. Shal meni súıreıdi. Qasqyrdan qashyp, kópirden sekirip, ash qasqyrmen betpe-bet alysamyz. Sáti ońynan týatyn fılmderge tabıǵat ózi kómektesedi. Mysaly, «Qyz Jibek» fılmin túsirý barysynda aqqýlar kólge kelip qonǵan. Sol sııaqty fılimdegi eki qasqyr, ıaǵnı anasy men balasy Almatynyń tabıǵatynda júrgen dala qasqyrlary. Túsirilim barysynda tap boldy. «Joly bolar jigittiń, jeńgesi shyǵar aldynan»,- degen maqaldy osyndaıda aıtady. Al, jińishkeleý bes qasqyr Brıanskiden ákelingen. Chehoslovakııada býdandasqan qasqyrdyń túri. Dala qasqyrlarymen alysqan jeri ol kınonyń qupııasy. Jyrtqysh janýarǵa qoryqqanyńdy sezdirme deıdi. Susty kóz qarasymyz arqyly qurtqanyń kózine tik qarap, taısalmaı ses kórsettik. Bizdiń qoryqpaıtynymyzdy sezgen janýar keıin qaraı sheginip, kete berdi. Fılmdegi qasqyrmen alysý sáti dýblsiz túsirildi. Al jalpy bul «Shal» fılmi - qazaq kınotýyndylarynyń ishindegi tanymal dúnıelerdiń biri.
- Iá, ózińizdiń qatysýyńyzben qazaq kınosynan áli tamasha týyndylardy tamashalaımyz degen úmittemiz. Al endi «Alataý» dástúrli óner teatryna qashan keldińiz?
- Teatr sahnasyn saǵynǵandyqtan Almaty qalalyq Mádenıet basqarmasyna qarasty «Alataý» dástúrli óner teatryna 2018 jyly jumysqa keldim. Sodan beri osyndamyn. Qazirgi tańda rejısser Erlan Biláldiń «Abaı-Toǵjan» qoıylymynda Qunanbaıdyń rólin somdap júrmin. Eslám Nurtazınniń qoıǵan «Jyr Jolbarys» qoıylymynda Sarybaıdyń rólin, Juldyzbek Jumanbaıdyń «Muqaǵalımen syrlasýynda» beıtanys adam rólin óz deńgeıinde alyp shyqtym. Aldaǵy ýaqytta, ıaǵnı teatrymyzdyń besinshi maýsymy ashylǵan betten «Qyz Jibek», «Aıman Sholpan» syndy kesek-kesek qoıylymdar daıyndalmaq. Buıyrsa sol qoıylymdarda da ózime berilgen róldi alyp shyǵatynyma senemin. Teatr - meniń ekinshi úıim. Saǵynyp kelemin. Teatrdyń qudireti sol – qııal men shynaıylyqty qatar ushtastyra bilýiń kerek. Munda qalaı obrazǵa kirdiń, oınatyn obrazyńdy júregińe qalaı saldyń, sol sarynmen oınap shyǵasyn. Teatrda dýbl joq. Sonysymen qudiretti. Sonysymen qyzyq. Teatr aktery bolý úshin kóp daıyndyq, izdenis qajet. Somdaıtyn rólderimdi teatrǵa kele jatqanda oı elegimnen ótkizemin. Ishke kirgen soń, barlyq kúıbeń tirshilikti umytyp, sahnaǵa beıimdelemin. Oıymnyń bári kezekti somdaıtyn rólimde bolady. Teatr sahnasy óte kıeli dúnıe. Sol sebepti únemi teatr esiginen “bısımıllıamdi” aıtyp kirem. Sahnanyń qudireti, kórermenniń qabyldaýy, qoshemeti bizge qanat bitiredi.
- Aǵa, altyn ýaqytyńyzdy bólip suhbattasqanyńyz úshin kóp rahmet! Teart jáne kıno áleminde tamasha týyndylardyń ómirge kelýine qosar úlesińiz taýsylmasyn.
p/s: ıá, «Alataý» dástúrli óner teatry kúni keshe ǵana joǵary oqý ornyn támamdaǵan jastarmen qatar, olarǵa bas-kóz bolatyn, sahnany toltyryp turatyn tájirıbeli saqa akter men aktrısalarǵa baı. Al Ońdasyn Besikbasov qandaı qurmetke de laıyq! Qurmetteý basqa da, qurmetke laıyq bolý bir basqa.
«Ádebıet» bóliminiń mamany: Aqbota Toıbekqyzy
Fotosýretter avtory: Dosmalov Ánýarbek
