Men – alys-jaqyn şetelderde 18 jyl jūmys ıstep, sonan keiın Qazaqstanǧa qaita oralǧan qazaqpyn. Sondaǧy aitpaǧym – bızdegı keibır «mäseleler» turaly.
Şetelde bärı aşyq, bärı jariia ısteledı ǧoi. Mäselen, üidegı bır balamyz öte qorqaq delık. «Balamyz tym qorqaq…» deimız de, özımız jaibaraqat jüre beremız. Al şetelde älgı balany psihologqa, därıger-ǧalymǧa alyp barady. Öitkenı, qorqaqtyq – auru. Auyr dert.
Şetelde jürgenımde osy şeteldıkterdıŋ elgezektıgıne talai ret taŋǧaldym. Eger Japoniiada japon balalary japon tılın bılmei, özge tılde söilei bastasa (ärine, Japoniia būǧan eşuaqytta jol bermeidı! Men mūny tılge tiek retınde alyp otyrmyn), sol künı-aq bükıl Japoniiada dabyl qaǧylady. Būl ne? Būl qandai qūbylys? Būl neden şyqqan? Japon balasynyŋ japon tılın bılmeuı degen ne sūmdyq? Memleket qaida qarap otyr? Ükımet şe? Ne kerek, būl mäsele büge-şıgesıne deiın tekserılıp, memleket tarapynan tiıstı şara qoldanylady. Al bızde şe? Otbasyn bylai qoiyŋyz, tūtas auyl, tūtas audan, tūtas oblys qazaqşa söilemese de eşteŋe demeimız.
Germaniiada däl qazır 8 millionǧa juyq türık tūrady. Būlardyŋ denı – qara jūmysşylar. Bıraq, Germaniia ükımetı «Bızde 8 million türık tūrady ǧoi, būlarǧa öz tılındegı mektep, gazet-jurnal, mädeni ortalyq aşyp bereiık» degen emes. Degenıŋız ne, sol 8 million türık tarapynan osyndai ūsynystar bolǧan kezde, oǧan qataŋ tyiym salyp, türıkterdı endıgärı auzyn aşpaityndai etıp tastaidy. Al endı bız türlı ūlttardyŋ mädeni ortalyqtaryn, mektepterın aşyp tastadyq. Būl qai myrzasynu?
Şetelde jürgenımde, äsırese, «orys tılınde jazatyn qazaq jazuşysy» degendı şeteldık ärıptesterıme tüsındıre almai-aq qoidym ǧoi. Sonan keiın olar män-jaidy sūraidy. Men tügel aityp şyǧam. Sodan soŋ olar «E,e, ondai jazuşyny orys jazuşysy» dep atasaŋdar da bolady ǧoi. Jazuşynyŋ ūltyn anyqtaityn ne? Tılı. Tıl – jazuşynyŋ qai ūlttan ekendıgın bıldıretın bırden-bır şart. Kımde-kım qai ūlttyŋ, eldıŋ mädenietın oiy men boiyna köbırek sıŋırse, ol sol tılde jazady. Orys tılınde jaza ma, ol – orys jazuşysy. Jäne de ol sol jazǧanymen, az da bolsa orys ädebietınıŋ, orys tılınıŋ, orys mädenietınıŋ aiasyn keŋeittı. Soǧan üles qosty. Demek, ol – orys jazuşysy. Ony «qazaq jazuşysy» dep nege özderıŋdı özderıŋ aldaisyŋdar?» deitın. Qazır qarap otyrsam, solardıkı dūrys eken.
Al bız älı künge deiın orys tılın, orys ädebietın, orys mädenietın, orys önerın damytyp jürgen qazaqtardy «qazaq jazuşysy», «qazaq mädeniettanuşysy» jäne t.b. dep özımızdı de, özgenı de aldap jürıppız.
Balany orys mektebıne berdıŋ be, bıttı, ol bala qaityp qazaq bolmaidy. Öle-ölgenşe orys tılınıŋ, orys mädenietınıŋ müddesın közdep ötetın bolady. Bız baiǧūs eŋ bolmasa osyny da aita almaimyz ǧoi. Al şetelde mūnyŋ bärı aşyq, jariia aitylady. Bız de osyndai aşyqtyqqa, jariialylyqqa qaşan qol jetkızer ekenbız?
Saǧadat SYRYMŪLYNYŊ
feisbuk paraqşasynan
Ūqsas jaŋalyqtar
