(Esse)
Airyqşa adal abiturient
Bız jurfaktyŋ seksen bırınşı jylǧy abiturientterı edık. Ümıtkerlerdıŋ ataǧynan at ürkedı. Tūmanbai aǧam basqaratyn «Jalynǧa» jetınşı klasynda oqyp jürgende etektei ertegı-äŋgımesı jaryq körgen jas qalamger Aimen Äbdırasova, «Qazaqstan pionerınıŋ» betın bermei tūrǧan ataqty bala tılşı Mūratbek Toqtaǧazin, jazǧan-syzǧany ekı-üş qalyŋ papkany qūraityn Änuarbek Äuelbekov, Jetısudıŋ jyrşy qyzy, jurfaktyŋ «Aqyn Sarasy» atanǧan Nūrmira Älışerova... Ony aitasyŋ, osy jas öskınderdıŋ ışınde eŋgezerdei ekı jıgıt aǧasy jür. Bıreuı öŋırıne Jurnalister odaǧy müşesınıŋ belgısın taǧyp alǧan. Ekınşısı odan da eresek. Onyŋ jasy otyz törtte. Jurfakqa kelgenderdıŋ bärınıŋ de jazǧandary jetıp artylady. Osy qaptaǧan «klassikterdıŋ» ışınde bır jıgıt eleusızdeu ǧana jürdı. Qūjat tapsyratyndardyŋ öşıretınde tūrǧanda da tärtıp saqtaidy. Kimelep alǧa ūmtylmaidy. Bır qaraǧanda momaqan körınedı. Bıraq tym juas emes eken. Şaşy ürpigen bır orys jıgıtı bärımızdıŋ basymyzdan attap, alǧa entelep bara jatyr edı, ekı auyz sözben betın qaitaryp tastady. Orysşaǧa tym jüirıktıgın baiqap qaldyq. Onyŋ orysşasynan älgı orysyŋ ıngendei qaiqaŋdap kettı. Qolyna ūstaǧan maqalalaryn tıkken papkasy jūqalau körındı. Bızdıŋ de papkımız asa qoŋdylau emes edı. Şabysymyz sırä şamalas şyǧar dep oilap, jūqalap baryp tanysyp aldyq. Aty İsaǧali eken. Qūjat tapsyrǧan soŋ bız oǧan erıp kettık. Almatynyŋ qoiyn-qonyşyn tügel bıledı. Myna tūrǧan Talǧarda tuyp-ösken bala. Är emtihan saiyn taŋerteŋ bırge kelıp, tızımdı qaraimyz. Ötsek, qala aralap qydyryp ketemız. Ötpegender ūnjyrǧasy tüsıp üiıne qaitady. Bır künı bärımız kezektı emtihannan ötkenımızdı keşke deiın toiladyq. «Endı kelesısıne äzırlenemız ǧoi», – dep qūşaqtasyp qoştasyp jatsaq, İsaǧali: «Al jıgıtter, joldaryŋ bolsyn! Men qūlap qaldym ǧoi», – deidı. Bız, öŋkei ölermen, aşköz pende, onyŋ ötpei qalǧanyn bılmeppız. Tızımnen özımızdı ǧana qarap, oǧan tıptı de zer salmappyz. Onyŋ özı bolsa, mülde sezdırmeptı. Basqa bıreu bolsa, qolyn bır-aq sıltep ketıp qalar edı. Ol bızdıŋ köŋılımızdı qimai, bırge toilap, dälırek aitqanda, bızdı toilatyp, qasymyzda künı boiy külıp jürıptı...Jurfakqa tüsken deputat
Sol jyly ol syrttai oquǧa tüstı. Būǧan bız qatty quandyq. Bärımız onyŋ aldynda bırtürlı kınälı siiaqty bolyp jürgenbız. Qatar oqityn boldyq endı. Onyŋ sessiiasyna kerek bolar dep, konspektılerımızdı jinai bastadyq. İsaǧalidy taǧy bır qyrynan tanydyq. Ol Talǧar audandyq keŋesınıŋ deputaty eken. Eŋbegımen elge baiaǧyda tanylǧan ozat jūmysşy körınedı. Bükıl auylǧa jylu beretın kädımgı qazandyqtyŋ jūmysşysy. Maitalman maman bolǧan soŋ ba, tabysy direktordyŋ ailyǧynan kem emes. Ol jurfakqa kelgen saiyn bır jyrǧap qalamyz. Bükıl kursty ashanaǧa alyp barady. Äkeden erte qalǧan soŋ şyǧar, jūrttan qamqorlyǧyn aiamaidy. Ara-tūra Mäskeude oqityn aǧasy İsahanǧa aqşa salyp tūrady. İä, sol keiın VLKSM Ortalyq Komitetınde qyzmet ıstegen, Parlament Mäjılısınıŋ deputaty bolǧan, belgılı käsıpker İsahan Älımjanov. Aǧalarynyŋ atyn ataǧanda öleŋ oqyǧandai bolasyŋ: Mūsahan, Mūsaǧali, İsahan, İsaǧali... Ony bır körgen adam qatardaǧy student dei qoimaidy. Özı soŋǧy modamen kiedı. Sol kiımınıŋ bärı keremet jarasyp tūrady. Eldıŋ qoly jete qoimaityn täuır dünienıŋ bärı sonyŋ üstınde bolady. Qymbat paltosy men bylǧary etıkterın «Toiǧa baryp keleiın» dep sūraǧan studentterge oilanbai bere salady. Ony olar özderı äkep bergenşe ızdemeidı de. Söitsek, äkeden erte qalǧan ūl aǧa-ınılerıne, äpke-qaryndastaryna kömektesu üşın kün-tünı jūmys ıstep, qomaqty tabys tabady eken. Qara jūmysqa äbden ysylǧan. Qarjysy köp qazandyqtan küieleş-küieleş bolyp şyǧyp, sebezgınıŋ astynda tūryp juynyp alǧan soŋ ony tanymai qalasyŋ. Ainadai jaltyraǧan ädemı közıldırıgı, sändı şaş qoiysy ony jurfaktyŋ syrttai oqityn aşqūrsaq studentınen görı äldebır äleuettı mekemenıŋ basşysyna ūqsatyp körsetedı. Audandyq keŋestıŋ deputaty emes, Joǧarǧy Keŋestıŋ deputaty sekıldı alşaŋ basyp jüredı. Syrtqy üilesım men syrbaz keiıptıŋ mysy basa ma, oqytuşylarymyzdyŋ özı onymen asqan ıltipatpen söilesedı. Änşeiınde bızge ekı sözge kelmei jekıre jöneletın aǧailar men apailar İsaǧaliǧa kelgende iıledı de qalady. Aty İsaǧali bolǧan soŋ şyǧar, keide batys betkeidıŋ bırqatar oqytuşylary ony emırene iıskeuge beiıl tūrady. Ondaida jetısulyq jıgıt jymyŋ-jymyŋ ete qalady. Zorlyq pen zobalaŋdy köp körıp, äbden zärezap bolyp qalǧan qart ūstazdardyŋ keibırı «anau atyşuly mekemenıŋ adamyna ūqsai ma qalai?» – dep, odan eptep ışın jiyp otyrady. Al künı boiy ministr sekıldı maŋǧazdanyp jüretın ol keşke qara küie battasqan qazandyǧyna qaita kıredı...
Tūŋǧyştar tobynyŋ taǧylymy
Toqsanynşy jyly «Ana tılı» gazetı aqparat keŋıstıgıne jarqyrap şyqty. Būl ūlttyq sananyŋ oianyp, arystardyŋ aqtalyp, halqymen qaita tabysyp jatqan kezı edı. Jiyrma jyl «Jas Alaştyŋ» mektebınen ötken Jarylqap Beisenbaiūly basqaratyn «Ana tılı» jūrttyŋ kökeiındegını tap basty. Sol jyldarda gazet ütır-nüktesıne deiın oqyldy. Az jylda aibarly basylymǧa ainaldy. Jaqaŋ taŋdaǧan «Ana tılınıŋ» tūŋǧyş kadrlary ıstı bırden döŋgelentıp äkettı. Qai-qaisysy da öz käsıbıne adal boldy. Bärı de «Ana tılınıŋ» aibarlana, ötkırlene tüsuıne üles qosty. «Ana tılınıŋ» alǧaşqy qarlyǧaştary şetınen tūlpar bolyp tanyldy. Bügınde solardyŋ bırazy bır-bır aqparat mekemesın basqarady. Basylym qabyrǧasynda tärbielengenderdıŋ arasynan bırneşe ǧylym doktory şyqty. «Ana tılı» gazetınıŋ tūŋǧyş jauapty hatşysy Ertai Aiǧalievtıŋ tūŋǧyş orynbasary bolyp İsaǧali Älımjanov qyzmet ıstedı. Jarylqap Beisenbaiūlynyŋ jurnalistikadaǧy bapkerlıgıne eşkım de kümän keltıre almaidy. Qalamgerlerdı qairai bılgenı öz aldyna sekretariattyŋ qyzmetkerlerın de şarbolattai şyŋdap şyǧardy. Jaqaŋ – talai jyl maket syzǧan, bedeldı basylymnyŋ jauapty hatşysy bolǧan adam. Sondyqtan gazettıŋ jaŋaryp-jasanyp tūruyna airyqşa män beredı. Sol jyldarda «Ana tılınıŋ» eldıŋ nazaryn audaryp, jūtynyp şyqqany barşaǧa belgılı. Mıne, İsaǧali osyndai mektepten öttı. Taǧy bır täjıribelı sekretariat serkesı Ertai Aiǧaliūly aǧasynan da köp närse üirendı. Ara-tūra özınıŋ qyzmet ıstegen alǧaşqy basylymyna tolǧandyrǧan taqyryptar turaly maqala jazyp tūruǧa da uaqyt tapty.«Ana tılınıŋ» biznestegı ökılı
«Ana tılı» el ışıne keŋ tarap, oqyrmannyŋ ainymas serıgıne ainalǧan jyldarda naryqtyŋ dauyly üdei tüstı. Qazaqtyŋ bırqatar jıgıtterı käsıpkerlıkke bet būrdy. Jasynan öz betınşe tırlık etuge üirengen İsaǧali da özın synap köruge bel bailady. Esımın elge tanytqan Jarylqap aǧasyna rahmetın aityp, ülken ıske täuekel ettı. Şaǧyn käsıporyn aşyp, ony ırgelendırdı. Qazaqstannyŋ mekemelerın kompiutermen qamtamasyz etumen ainalysty. Ruhaniiatqa paidaly jobalardy ıske asyrdy. Bılım salasyndaǧy tehnologiiany damytuǧa üles qosty. Qysqasy, ol şaǧyn tırşılıgı bar qatardaǧy käsıpkerden ataǧy jer jarǧan «Alsi» jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgı direktorlar keŋesınıŋ töraǧalyǧyna deiıngı joldan öttı. Ūlttyq müddenı közdeitın şaralardy ötkızuge demeuşı boldy. Qazaq qalamgerlerınıŋ kıtaptaryn şyǧaruǧa qarajat böldı. Söitıp, jüregınde jyluy bar mesenattardyŋ qatarynan tabyldy. «Ana tılı» gazetınıŋ redaksiiasyna kelgende otyzǧa da tola qoimaǧan jas jıgıt edı. Endı mıne, oiy ornyqty, sözı salmaqty, abyroily azamatqa ainaldy. Gazettı älı künge deiın jazdyryp alyp oqidy. «Ana tılınıŋ» sonau Jarylqap Beisenbaiūlynan bastap bügıngı Qali Särsenbaiǧa deiın jalǧasyp kele jatqan dästürlı jolyn üzbei qadaǧalap otyrady. Özın «Ana tılınıŋ» biznestegı ökılımın dep esepteidı.
Aldaǧy josparlary da aitarlyqtai. Qyzmet jolyn «Ana tılı» siiaqty qasiettı qara şaŋyraqtan bastaǧan jurnalist-käsıpker endı BAQ töŋıregındegı bizneske qarai oiyspaq. Būl jobalary jüzege assa, ūlt jurnalistikasy üşın ülken jaŋalyq bolar edı. Känıgı jurnalisterdıŋ bärı bırdei käsıpkerlıktıŋ qyr-syryn bıle bermeidı. Al syralǧy käsıpkerlerdıŋ denı jurnalistikanyŋ oi-şūqyrynan habardar emes. Osy ekı salany da jetık bıletın İsaǧali Älımjanovtyŋ ūlt pen jūrtqa paidasy köp bolmaq.
Käsıpkerdıŋ tek käsıbın ǧana emes, ūlttyŋ besıgın de oilap jürgenı qandai jaqsy!
* * *
Bügın sol İsaǧali dosymyz alpystyŋ altyn qaqpasyn qaǧyp tūr!Bauyrjan OMARŪLY
