Qazır bükıl älem koronavirus ındetınen japa şegude. Jer şaryn ındet şarpyǧaly köp elge baryp-qaitudyŋ jönı bolmai tūr. Karantin kesırınen bıraz eldıŋ turizmı tūralap qalǧany ras. Äsırese, būl ärbır eldıŋ ekonomikasyna ülken soqqy bolyp otyr.
Turizm kez kelgen el üşın JIÖ-dı arttyryp, qosymşa sauda men jūmys oryndaryn aşuǧa kömektesedı. Sondyqtan, elımız üşın turizm- öte qajettı sala. Bügınde būl salanyŋ damuy üşın memleketten az qarjy bölınıp jatqan joq. Karantin şaralaryna deiın endı-endı etek alyp, damyp kele jatqan el turizmınıŋ bügıngı künde jaiy qandai?
El turizmın endı ǧana qarqyn aluda deitın sebebımız, 2019 jyly būl salanyŋ el ekonomikasyna qosqan ülesı- 5,6 paiyzdy qūraǧan. Jospar boiynşa būl körsetkıştı 2025 jyldarǧa deiın 8 paiyzǧa köteru belgılengen. Olai bolsa, şetten adam şektelgen qazırgı jaǧdaida eldegı turizmdı özımız köteruımız qajet sekıldı.
2017 jyly ötkızılgen «EHRO-2017» älemdık körmesınıŋ arqasynda Qazaqstanǧa keiıngı jyldary keletın şetel azamattarynyŋ sany 6 mln-ǧa jetken. Öitkenı, 2019 jyldyŋ alǧaşqy on aiynda elımızge 6,4 mln şetel azamaty kelgen. Būl aitarlyqtai ülken körsetkış. Qazaqstanǧa qydyryp keletın köbınese Resei, Ukraina, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Täjıkstan, Qytai, Türkiia, Ündıstan elınıŋ azamattary. Onyŋ ışınde alǧaşqy üştıktı qūraityn elder – Özbekstan, Qyrǧyzstan, Resei. Elımızge keletın şetel turisterınıŋ denı-TMD elderı bolsa, Europa elderınen keletın İtaliia, Germaniia, Fransiia, Türkiia turisterınıŋ mölşerı 1 paiyzdan aspaidy. Amerika qūrlyǧynan arnaiy keletın saiahatşylardyŋ sany da köp emes. Iаǧni, būdan Qazaqstan tek ırgeles körşı elderge ǧana qyzyqty ärı qolaily el bolǧany ma degen qorytyndy şyǧady. Qazaq halqy özındık köne tarih pen tūrmys-tırşılıkke, erekşe salt-dästürge öte bai. Elımızde at basyn būryp arnaiylap baratyn tarihi ölkeler men qasiettı oryndardyŋ sany köp. Şet eldegıdei köz toimaityn erekşe tūmsa tabiǧat bızde de bar. Mūnyŋ barlyǧy bızdıŋ örkenietımızdı qūraidy. Al, şetel azamattaryn ünemı özge halyqtyŋ örkenietı qyzyqtyrady. Irgeles özbek bauyrlarymyz osy ürdıstı ūtymdy paidalanǧan. Myŋdaǧan ǧasyrlyq säuletı men tarihy ūştasqan Samarqan, Būhara, Hiua jäne Qoqan sekıldı köne qalalardy qazır turizm oryndaryna ainaldyrdy. Qyrǧyzstan men Özbekstanǧa keletın turister sany bızdıŋ elımızden ekı ese köp. Sondyqtan, endıgı kezekte zamanaui Nūr-Sūltan men Almaty emes, örkeniet pen mädenietten habar beretın Saraişyq, Otyrar, Türkıstan sekıldı köne eskertkış qala oryndarynyŋ jūldyzyn jaǧuymyz qajet.
«Covid -19» ındetı bastalǧaly älemdık turizmnıŋ 70-80 paiyzy şyǧynǧa ūşyrady. Būl salanyŋ qaitadan qalpyna keluı üşın sarapşylar ekı jyl kölemınde uaqyt kerek ekenın aitady. Būl jaǧdai bügınderı qarqyn alyp jatqan el turizmıne de öz äserın tigızdı. Bıraq, edäuır japa şekken köbınese turistık agenttıkter men kompaniialar. Elımızde 450-500 kölemınde turistık kompaniialar bolsa, olardyŋ 80-90 paiyzy şet elge jūmys jasap kelgen. Alpauyt memleketter keluşılerge şekteu qoiǧan alǧaşqy karantin kezeŋderınde turistık agenttıkterdıŋ bırazy şyǧyn bolyp, salyq töleude qiyndyqtarǧa ūşyrap, memleketten kömek sūraǧan edı. Turistık kompaniialar ökılderınıŋ aituy boiynşa, qazır ışkı turizmdı paidalana otyryp, halyqtyŋ qaltasy köteretındei tur paketter jasalynyp ūsynuda. Saiyp kelgende, köp sarapşylar qazırgı ahual ışkı turizmdı damytuǧa qolaily uaqyt ekenın aitady. Bastapqy karantin şaralary kezınde elımızdegı barlyq kurorttyq demalys oryndary epidemiologiialyq jaǧdaiǧa säikes sanitarlyq algoritmdı saqtauǧa mäjbür boldy. 700 myŋ kölemınde tūraqty keluşısı bar tek Alaköl byltyr jaz mezgılınde ŞQO-daǧy aurudyŋ küşeiuıne bailanysty keluşılerden PTR testtı talap ettı. Irgeles Aqmola maŋyndaǧy 300-ge juyq demalys oryndary da ötken jyly bıraz keluşılerınen aiyrylǧan edı. Adamdardyŋ azaiuy būl bükıl öŋırdegı demalys oryndaryna qiyndyqtar äkeldı. Bıraq, turizm ökılderınıŋ sözınşe, qandai jaǧdaiǧa qaramastan, eldegı turizm öz jūmysyn toqtatpauǧa tyrysuda. Öitkenı, jylyna şetel asatyn 4,5 million jarym qazaqstandyqtardyŋ endıgı kezekte demalys baǧyty öz elımızde boluy qajet.
Turistık kompaniialardyŋ ışkı demalys oryndaryna arnalǧan tur paketterı qanşa tūrady? Qazaqstanǧa qaraǧanda, şetelge qydyryp qaitu tiımdı ärı arzan degen sözder bar. Būl qanşalyqty ras?
Türkiia, Egipet, Gruziia, Dubai memleketterıne är türlı turistık kompaniialardyŋ tur paketterı 150 myŋ teŋgeden bastap, qonaq üilerdıŋ jūldyzyna qarai 400-500 myŋ teŋgege deiın barady. Al, byltyr köktemde naǧyz epidemiologiialyq ahual örşıp tūrǧan şaqta aşylǧan Aqtaudaǧy «Rixos Water World» bes jūldyzdy qonaq üiıne 3 tünge qonu üşın ekı eresek adamǧa 459 myŋ teŋge dep körsetken. Qazır Almaty maŋy, Burabai, Qaton-Qaraǧai jerlerınıŋ tabiǧatyn köruge jäne Alaköl, Balqaş kölderıne saparlap qaitu üşın bır-ekı kündık tur paketter köbeigen. Mysaly, Almatydaǧy Kölsai, Qaiyŋdy, Şaryn şatqalyna 2 kündık sapar 35 myŋ teŋge bolady eken. Sapar ışınde baryp-qaitu transporty, qonaq üi -3 mezgıl tamaǧymen jäne gid. Alakölge de 2 kündık sapar däl osyndai tur jiyntyǧymen 20-25 myŋ teŋge şamasynda bolsa, Balqaşqa ekı kündık sapar 30-35 myŋ teŋgege juyqtaidy. Al, Qaton-Qaraǧai jerıne bır apta bolyp qaitamyn deseŋız, 100 myŋdai aqşaŋyz daiyn bolsyn. Būl turistık agenttıkterdıŋ ūsynyp otyrǧan arnaiy jasaqtalǧan paketterı. Özıŋız erkın jürıp-tūramyn deseŋız, Qazaqstannyŋ qai-qai demalys ornyna baryp-qaitu turistık kompaniialar ūsynyp jatqan bır şetelge barudyŋ aqşasyna jetıp qalady.
Eldegı qyzmet körsetu deŋgeiın söz qylatyndar köp. Qazaqstannyŋ är aumaǧynda qyzmet körsetu är türlı. Baǧasy ortaşa nemese tömen demalys oryndarynda servis tömen bolady. Al, baǧasy joǧary demalys oryndarynda säikesınşe, servis te köŋılden şyǧady. Qazır äleumettık jelılerde türlı trevel-blog jürgızetınder köbeidı. Olardyŋ aituynşa, joǧary deŋgeidegı qyzmet körsetu Burabaidaǧy «Rixos Borovoe» qonaq üiı, ŞQO-daǧy şipajailar men Almatydaǧy Kölsai maŋyndaǧy demalys oryndary Europa elderınen kem tüspeitının aitady. Bıraq, elde qyzmet körsetude bıryŋǧai standart joq. Ony qalyptastyru üşın bırneşe jyldar qajet. Qyzmet körsetuı joǧary jerlerge baruǧa halyqtyŋ 60-70 paiyzynyŋ jaǧdaiy tarta bermeidı.
Karantin şaralary küşeiıp tūrǧan şaqta ışkı turizm üşın ülken jaŋalyq bolǧan būl Türkıstanda Ortalyq Aziiadaǧy eŋ ırı «Keruen –Sarai» turistık keşenınıŋ aşyluy. Turistık keşennıŋ investisiiasyna 87 milliard teŋge qūiylǧan. Bır uaqytta 10 myŋ turistı qabyldai alatyn keşennıŋ qūrylysy 2019 jyldyŋ soŋynda bastalǧan bolatyn. Köpfunksiianaldy keşenge «Jıbek Joly» däuırındegı saudagerler men qolönerşıler köşesı, at şouyn ötkızetın amfiteatr, Şyǧys bazary men sauda oryndary, meiramhanalar men qonaq üiler, SPA-oryndary men fitnes ortalyqtary, kinoteatr, otbasylyq oiyn-sauyq ortalyǧy kıredı. Aqparattar boiynşa keşende 4 myŋnan asa tūraqty jūmys orny qūrylǧan. Barlyq qūrylymdar su arnasy arqyly bailanysady. Sudaǧy «qaiyq şeruı» teatrlandyrǧan şouy köp keluşınıŋ köŋılınen şyǧyp jatyr. «Qazaqstannyŋ Venesiiasy» atanǧan jaŋaşa Türkıstannyŋ kelbetın tamaşalau üşın osy künı elımızdıŋ tükpır-tükpırınen aǧylyp jatqan adamdar köp. Mamandardyŋ aituynşa, bolaşaqta keşenge jylyna 300-400 myŋdai adamnyŋ keluıne jaǧdai jasalmaq. Būl jaŋa keşenge jolyŋyz tüse qalsa, qyzmet körsetuı joǧarǧy qonaq üide bır künıŋızge 25-50 myŋ teŋge arasynda oryn taba alasyz.
Älemdı auru dendep tūrǧanymen, elımızdegı turizmnıŋ jaiy jaqsy. Tek qaltaŋyzda aqşaŋyz bolsa bolǧany. Keibır demalys oryndaryn qymbat desek te, älı de ışkı turizmde bäsekelestık artpai otyr. Sūranys köbeise, sözsız bäsekelestık te artady. Bıraq, älı de otandastarymyz elden görı şet elde qydyrudy jön köredı. Ötken jyly BAÄ-ne äue joly aşylyp, qazaqstandyqtar bilettıŋ bırın qaldyrmai satyp alǧany turaly jaŋalyq şyqqan edı.
Qazaqstandaǧy turizmdı arttyru üşın öz örkenietımız ben mädenietımızdı tiımdı qoldanu kerek bolyp tūr. Turizm jaiynda mäsele köterıp jürgen professor Ordenbek Mazbaev BAQ-taǧy bergen öz sözınde turizmnıŋ industriia salasyn damytu qajet ekenın aityp jür. Onyŋ bırı -kiız üi şyǧaratyn zauyt. Körşı qyrǧyz bauyrlarymyzdyŋ kiız üidı ışkı turizmde qalai tiımdı paidalanyp jatqanyn körıp jürmız. Şetelden keletınder köp bolsyn desek, eldıŋ örkenietın turizmmen bıte qainatu kerek. Qoryta kelgende, elımızde turizm salasyndaǧy bıraz mäselelerdı şeşu üşın halyq aitpaqşy, öz aldyna jeke ministrlık qajet sekıldı.
Süikım Aiapbergenqyzy
