Qazırgı qoǧamda körkem ädebiet oqityndar azaiyp kettı dep dabyl qaǧatynymyz ras. Äsırese, jastar arasynda kıtap oqyp, bılımın jetıldıretınder az. Tıptı osy oraida Bılım jäne ǧylym ministrlıgı orta bılım beretın mektepterde "Oquǧa qūştar mektep" jobasyn jüzege asyruda. Al maŋǧystaulyq mūnaişy Qazbek Tajbenov mūndai joba mektepterde ǧana emes, är otbasynda jüzege asyryluy kerektıgın aitady. Bügınge deiın 4 myŋǧa juyq kıtap oqyp, janyna qazaqtyŋ ädebietın, onyŋ ışınde poeziia men prozany serık etken mūnaişy qazır öz zamandastaryna ülgı bolyp otyr.
"Köşpendılerdı" jaima bazarda oqyp, aiaqtadym"
Qazbek Tajbenovtıŋ otbasy Türkmenstannan Maŋǧystau oblysyna 1991 jyly köşıp kelgen. Otbasynda ekı balanyŋ ülkenı Qazbek ata-anasyna kışkentai kezınen qolǧabys bolyp, üidıŋ jūmysyna erte aralasqan. Keiın mektepke barǧan soŋ ädebietke, kıtap oquǧa degen qyzyǧuşylyǧy artady. Mūǧalımderınıŋ baǧyt beruımen qazaq jäne şetel ädebietın oqyp bastaidy.
"Mūqaǧali men Tölegendı süiıp oqimyn"
Soŋǧy kezde Qazbek detektiv janryn oqudy qolǧa alypty. Qazır ol D.Jienbaevtyŋ "Tula mafiiasynyŋ müşesı" kıtabynyŋ ekınşı tomyn oqyp jür. Al juyrda Şoibek Orynbaidyŋ "O dünieden soǧylǧan telefon" atty şyǧarmasyn oqyp aiaqtapty.
Osylaişa ol alǧaş ret 3-synypta Iliias Esenberlinnıŋ "Köşpendıler" trilogiiasyn oqyp aiaqtaidy.— Menıŋ kıtap oquǧa degen qūştarlyǧym bala kezden bastaldy. Körkem ädebiet oqu menıŋ kündelıktı "jūmysyma" ainaldy. Qolym qalt etse, kıtaptan basymdy almai, ünsız şūqşiyp otyratynmyn. 1997-98 jyldary el ışınde joqşylyq, toqyrau bolyp, ata-anamda tūraqty jūmys bolmai, bärımız bazarǧa şyǧyp kettık. Sol kezeŋde men Aqtaudaǧy jaima bazarda anamnyŋ tıkken taqiialaryn sattym. Anam ūlttyq bas kiımder, onyŋ ışınde er adamdarǧa arnalǧan taqiia tıgıp satatyn. Sodan jaima bazarda sauda jasap jürıp, kıtap satatyn sörelerge baryp körkem ädebietter oqydym. Menıŋ osylaişa alǧaş oqyǧan tarihi romanym — "Köşpendıler" bolatyn. Kıtap satyp aluǧa aqşam bolmaǧan soŋ, satuşydan az uaqytqa sūrap, bazarda künıne sol romannyŋ 10-15 betın oqyp ketetınmın. Aqyry bırneşe aptada älgı roman-epopeiany aiaqtadym. Sodan bır künı qasynan şyqpaǧan soŋ älgı kıtap satatyn satuşy menen "Köşpendılerdıŋ" mazmūnyn aityp beruımdı sūrady. Men bar oqyǧanymdy sol küiınde baiandap berdım. Menıŋ kıtapqa degen yntam men ädebiet oquǧa degen qyzyǧuşylyǧyma süisıngen satuşy maǧan sol "Köşpendılerdı" syilaǧan edı. Mıne, sol kezden bastap men barǧan jerımnen kıtap satyp nemese sūrap aludy ädetke ainaldyrdym. Osylaişa bügınge deiın prozasy, poeziiasy bar, barlyǧy 4 myŋǧa juyq kıtap oqydym, — deidı mūnaişy.
Qazbek Tajbenov 2008 jyly Taraz memlekettık universitetın injener-qūrylysşy mamandyǧy boiynşa bıtırgen. Bügıngı künı Maŋǧystau oblysyndaǧy "Qarajanbas Mūnai" AQ-da qūrylysty qadaǧalau bölımınde aǧa injener bolyp jūmys ısteidı. Ol öndırıs ornyndaǧy ışkı aralyq joldardyŋ tegısteluın, mūnai ūŋǧymalaryn qalpyna keltıru jūmystaryn qadaǧalaidy. Özı öndırıs ornynda eŋbek etse de, qazaqtyŋ ädebietı men ruhaniiatyn erekşe baǧalaityn ol būl jerde de qoly qalt etse kıtap oqitynyn aitady.— Būl öndırıs ornynda eŋbek etkenıme 13 jyl boldy. Jūmysym özıme ūnaidy. Ärine ädebiet dese büiregım būryp tūrady. Qazaqtyŋ, şeteldıŋ talai aqyn-jazuşylarynyŋ ömırımen, şyǧarmaşylyǧymen tanystym. Mūqaǧali, Tölegen, Fariza siiaqty aqyndardyŋ şyǧarmalarynyŋ köbın jatqa aita alamyn. Būl menıŋ ädebietke degen qūştarlyǧymnyŋ bır körınısı şyǧar. Jalpy osy künge deiın talai öŋırdı aralap, tarihty, şejırenı de zerttedım. Atap aitsam, Janqoja, Eset, Aqtan batyrlar turaly mälımetter jinap, sol kısılerdıŋ jatqan jerlerıne täu ettım. Kıtap adamnyŋ oi-örısın, bılım kökjiegın keŋeitıp qana qoimai, ūlttyq ruhty köteredı. Sondyqtan özım köp jaǧdaida tanymal tūlǧalar turaly oqyp qana qoimai, olar turaly jaqynyraq bıludı jön sanaimyn. Sondyqtan tarihta bolǧan tanymal tūlǧalardyŋ jatqan jerlerın, ömır sürgen auyl-aimaqtaryn da aralaǧandy ūnatamyn, — deidı ol.
"Mūqaǧali men Tölegendı süiıp oqimyn"
Soŋǧy kezde Qazbek detektiv janryn oqudy qolǧa alypty. Qazır ol D.Jienbaevtyŋ "Tula mafiiasynyŋ müşesı" kıtabynyŋ ekınşı tomyn oqyp jür. Al juyrda Şoibek Orynbaidyŋ "O dünieden soǧylǧan telefon" atty şyǧarmasyn oqyp aiaqtapty.
Mūnaişy äŋgıme arasynda süiıktı aqyn-jazuşylary turaly da aityp qaldy. Ol qazaqtyŋ aqiyq aqyny Mūqaǧali Maqataev, syrşyl aqyn Tölegen Aibergenov jäne halyq jazuşysy Şerhan Mūrtazany süiıp oqidy eken.— Men bala kezımnen Mūqaǧalidy süiıp oqimyn. Onyŋ bırneşe öleŋın jatqa bılemın. Juyrda Almaty oblysynda aqiyq aqynǧa arnap ornatylǧan eskertkıştı körıp, qatty "qarnym aşty". Qazaqtyŋ "Hantäŋırı" atanǧan aqynnyŋ eskertkışıne osynşama nemqūrailylyqpen qarauǧa bola ma? Būl bızdıŋ ūly tūlǧalarymyzdy qūrmettep, qadırlei almai jatqanymyzdyŋ bır körınısı dep bılemın. Mūqaǧali özı aityp ketkendei: "...Toilanbasa toilanbasyn, ne eteiın? Toi körmei-aq, syi körmei-aq öteiın. Qalamymdy berşı maǧan, bäibışe, Bolaşaqqa aryz jazyp keteiın", — demekşı, bızdıŋ mūndai ısımız aqynnyŋ ruhyna degen ädıletsızdık dep tüsınemın. Jalpy menıŋ oiymşa, kez kelgen qalada, oblysta aqyn-jazuşylarǧa arnap eskertkış jasaityn müsınşılerdıŋ ädebietten habary bolǧany dūrys. Ärbır müsınşı Mūqaǧalidy, Tölegendı, taǧy basqa aqyndardy bıluge tiıs. Mıne, ädebietke degen qūrmet osydan bastalady, — deidı Qazbek.
Aita ketu kerek, bügınde Qazbek Tajbenovtıŋ jeke kıtaphanasynda 3052 kıtap bar. Juyrda jūmys saparymen Şymkent qalasyna barǧan ol 70 kıtap satyp alypty. Ärkez ädebiettıŋ janaşyry bolyp jüretın mūnaişy osylaişa öz zamandastaryna ülgı körsetıp keledı.Tıptı ol öndırıs ornynda ötetın qoǧamdyq jūmystarǧa da atsalysady. Keide ömırden körgen-tüigenın qaǧaz betıne tüsırıp, ışkı tolǧanystary men oilaryn öleŋ qylyp jazady. Bır sözben aitqanda, segız qyry, bır syrly mūnaişy osylaişa maŋǧystaulyqtardyŋ maqtanyşyna ainalyp ülgergen.
Otbasynda Aŋsar esımdı ūl ösırıp otyrǧan Qazbek Tajbenov elımızdegı barlyq ata-analar balalaryn ūltjandy, patriot etıp tärbielep, qazaqtyŋ ūlttyq qūndylyqtaryn, mädenietı men ädebietın boilaryna sıŋırıp ösırse degen tılegın jetkızdı.— Qazaqtyŋ är balasy öz ana tılın bıluı, qūrmetteuı kerek. Qazır jastar Europaǧa elıkteidı. Elıkteu kerek, bıraq qazaqy tärbienı ūmytpau kerek. Tärbie otbasynan bastalady. Sondyqtan ata-analar öz balalaryna otbasynda qazaqy tärbie berıp, öz ana tılın, dının, ädep-ǧūrpyn qūrmettep, ony saqtau, nasihattauǧa atsalysuy kerek, — deidı mūnaişy.
Danagül BAIMŪQAŞ,
"Adyrna" ūlttyq portaly.
