Älemdı näzık jüregımen terbetetın äielderdıŋ sol näzıktıgınen zardap şegıp jatatyny jaqsylyqqa jasalǧan jamandyq, gül ösırgen baǧbannyŋ gülzaryna soqqan būrşaqty qara dauyl sekıldı körınedı. Äiel analardyŋ «Ardaqty» degen atauyn tek söz küiınde qaldyryp kele jatqany janyŋa batady. Anasyna, apa-qaryndasyna, qyzyna şaŋ juytpaityn er adamdar keide şolaq oilap, äiel teŋdıgı dese terıs qaraityny bar. Onyŋ dälelın äielderge qatysty zorlyq-zombylyqtyŋ azaimai otyrǧanynan bıluge bolady. Ötken jyldyŋ küz aiynda osyndai näzık jandylardyŋ bırın zorlamaq bolǧan oqiǧa bızdıŋ audan ortalyǧynda da oryn alǧan edı. Taksi toqtatyp jūmysynan üiıne jetpek bolǧan sol küngı hidjabtaǧy qyz mūndai jaǧdaiǧa tap bolarmyn dep müldem oilamasy anyq. Dese de būl oqiǧany jasyryp qalmai zäbır köruşı qyz der kezınde polisiiaǧa şaǧymdanǧan. Elımızdegı zaŋnyŋ naqtylyǧy men ädıl sottyŋ törelıgınıŋ arqasynda biyl tamyz aiynyŋ basynda sol qylmystyq oqiǧaǧa bailanysty sottyŋ şeşımı şyǧyp, aiyptaluşy azamat 9 jylǧa qamauǧa alyndy. Mıne, osy Qazaqstan Respublikasynda erler men äielderdıŋ qūqyqtary teŋ jaǧdaida qorǧalatynyŋ taǧy bır dälelı dep aituǧa bolar. Degen köptegen näzık jandylar özderınıŋ qūqyqtaryn dūrys bılmeuı nemese jasyryp qalu saldarynan tūrmystaǧy zorlyq-zombylyqtyŋ qūrbandaryna ainalyp jatady. İä rasymen el ömırındegı özektı mäselelerdıŋ bırıne qatysty qūqyq qorǧau organdarynda oǧan qarsy küres jürgızetın arnaiy bölımder jūmys ısteidı. Qalypty ömır yrǧaǧyn būzatyn jaǧymsyz äreketterge zaŋmen tosqauyl qoiylatynyn ärkımnıŋ bıluı maŋyzdy. Osyǧan orai bız audandyq polisiia basqarmasynyŋ äiel qūqyǧyn qorǧau bölımınıŋ basşysy, polisiia maiory Elmira Esenbaevamen sūhbattasqan edık.
– Tūrmystyq zorlyq-zombylyq zaŋsyz äreket. Bızdıŋ eldıŋ zaŋymyzda ol jönınde arnaiy baptar da qarastyrylǧan. Oqyrmanǧa tüsınıktı boluy üşın osy zaŋǧa keŋırek toqtalyp ötseŋız?
– Dūrys aitasyz, elımızde tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa tap bolǧan adamdar arnaiy zaŋmen qorǧalady. Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ 17-babyna säikes adamnyŋ qadır-qasietıne qol sūǧylmaidy. Är adam özınıŋ ar-namysy men abyroi ataǧyn qorǧauǧa qūqyǧy bar. Bızdıŋ sot kürdelı mındetı men ülken maqsaty bar jauapty sala. Elımızdegı örkenietke ūmtylǧan köş basyndaǧy basqa salalarmen qatar sot jüiesınıŋ de aldyna qoiylǧan maqsattary ūşan-teŋız. Aitalyq, onyŋ BŪŪ-nyŋ aiasynda atqaratyn mındettı jüktemelerı san aluan. Solardyŋ bırı de bıregeiı älemdegı tūrmystyq zorlyq-zombylyq körıp jürgen äielder mäselesı. Būl küllı ǧalamşardaǧy eŋ özektı taqyrypqa ainalyp otyr. Osyǧan orai bızdıŋ elımız de qūzyrettı ūiym talabyna säikes genderlık teŋdıktı nyǧaityp, tūrmystaǧy zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn alu qaǧidattaryna sai auqymdy şaralardy jıtı baqylauǧa alady. Bızdıŋ aimaqta da audandyq polisiia basqarmasynyŋ basşysy Bolat Totybaevtyŋ bastamasymen jäne qadaǧaluymen äielderdı zorlyq-zombylyqtan qorǧau toby öz ısın ūiymdastyruda qoǧamdyq ūiymdar, ükımettık emes ūiymdar, memlekettık mekemelermen özara üilesımdı jūmys jasaidy. Sondai-aq, audandaǧy bılım beru, densaulyq saqtau, «Nur Otan» partiiasy, prokuratura qyzmetkerlerı, BAQ ökılderı jäne ««Jastar» resurstyq ortalyǧymen tyǧyz bailanysta. 2020 jylǧy statistikaǧa säikes Qarasai audanynyŋ halqy 270 673 adamdy qūrasa, onyŋ ışınde– 137 897 äielder, iaǧni, audan tūrǧyndarynyŋ 50,94%-y. Sol näzık jandardy zorlyq-zombylyqtan qorǧau tobynda bır aǧa inspektor qyzmet etedı.
– Otbasyndaǧy tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ negızgı sebebın ajyratyp aita alasyz ba?
– Otbasyndaǧy tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ basty sebebı maskünemdık pen jūmyssyzdyq saldary bolyp tabylady. Osyndai jaǧdailarda jiı tuyndaityn bır mäsele bar. Ol tūrmysta zorlyq körgen äielder özıne qol jūmsaǧan adammen bır şaŋyraqtyŋ astynda tūrǧylary kelmeitındıgı. Äielderdıŋ denı qorqynyştan, bolmasa baspanasyz qalmauy üşın köbıne körsetılgen zorlyqqa amalsyz şydauǧa bel bailaidy. Zorlyqtan zardap şeguşılerdıŋ köbısı türlı sebepterge bailanysty polisiiaǧa habarlasuǧa asyqpaidy. Bırı otbasy jaǧdaiynyŋ tömendıgın oilasa, endı bırı būl qadamy onsyz da berekesı ketken şaŋyraǧyn odan ärı şaiqaltyp keter dep qauıptenedı. Zorlyq-zombylyq, eger ol: jūbailar; būrynǧy jūbailar; bırge tūratyn nemese tūrǧan adamdar; jaqyn tuystar; ortaq balasy (balalary) bar adamdar arasynda otbasylyq- tūrmystyq qatynastar aiasynda jasalsa, «tūrmystyq» retınde saralanady.
– Jäbırlenuşılerge qandai kömek körsetıledı? Bızdıŋ audanda zorlyq-zombylyq qūrbandaryna arnalǧan daǧdarys ortalyqtary bar ma?
– Otbasy-tūrmystyq qatynastar aiasyndaǧy qūqyqqa qarsy ıster boiynşa 90 paiyzynda zardap şeguşı äiel adamdar. Polisiia basqarmasynda otbasylyq-tūrmystyq qatynastar salasyndaǧy mäseleler boiynşa «jedel jelı» jūmys jasaidy. Kömekke jügıngen azamatşalardy qajet bolǧan jaǧdaida daǧdarys ortalyqtaryna ornalastyru mümkındıgı de bar. Jyl basyna berı audan boiynşa otbasylyq-tūrmystyq qatynastar salasyndaǧy mäseleler boiynşa senım telefonyndaǧy «jedel jelıge» 87 äiel habarlasqan. Bızdıŋ audanda qazır daǧdarys ortalyqtary joq. Sondyqtan kömekke jügıngen 41 tūlǧa (11 äiel, 30 bala) Almaty jäne Taldyqorǧan qalalaryndaǧy «Tūrmystyq zorlyq-zombylyq qūrbandaryna arnalǧan daǧdarys ortalyǧyna» ornalastyrylyp, otbasylyq zorlyq-zombylyqtyŋ 39 qūrbanyna psihologiialyq kömek berıldı. Onyŋ bır dälelı, audandyq polisiia basqarmasyndaǧy äielderdı zorlyq-zombylyqtan qorǧau tobynyŋ «senım telefonyna» 1987 jylǧy G. esımdı azamatşa özınıŋ zaŋdy nekedegı joldasymen aralaryndaǧy otbasylyq janjalǧa bailanysty aryzdandy. Qūqyq būzuşy azamatqa QR ÄQBtK 73-baby boiynşa äkımşılık hattama toltyrylyp, jäbırlenuşı üş balasymen Almaty qalasyndaǧy daǧdarys ortalyqtarynyŋ bırıne jetkızıldı.Sonymen qatar, uchaskelık polisiia jäne äielderdı zorlyq-zombylyqtan qorǧau tobynyŋ aǧa inspektorymen 368 otbasy-tūrmystyq sipattaǧy äkımşılık qūqyq būzuşyǧa Qazaqstan Respublikasy ÄQBtK-nıŋ 73-baby boiynşa qorǧau nūsqamalary şyǧarylyp, 37 tūlǧanyŋ mınez-qūlqyna sot arqyly airyqşa talap qoiyldy. Jalpy aitqanda, Qarasai audany boiynşa ötken jylmen salystyrǧanda äielderge qatysty menşıkke qarsy jasalǧan qylmystardyŋ sany 486-dan 468-ge tömendedı.
– Kez kelgen qylmystyŋ aldyn alu üşın naqty bır ıs-şaralar ūiymdastyrylatyny belgılı. Onyŋ sızderdıŋ ūiymdastyrularyŋyzben qandai ıster atqaryluda?
– Qarasai audany äkımınıŋ orynbasary Düisenova Güljan Ädılhanqyzynyŋ töraǧalyǧymen «Äielder ısterı jäne otbasy-demografiialyq saiasat jönındegı komissiianyŋ» qūramy qaita jasaqtalyp, bekıtıldı. Onyŋ aiasynda, äielder men balalardy qorǧau mäselelerımen ainalysatyn «Zorlyq-zombylyqqa «joq!»-de» ükımettık emes ūiymynyŋ psihology T. Matveevamen bırlesıp zorlyq-zombylyq qūrbandaryn qabyldap, psihologiialyq keŋester berıp, qoldau men kömek körsetıluıne yqpal jasaluda. Jūmys josparyna säikes, audan kölemınde respublikalyq, oblystyq deŋgeidegı «Profilaktika», «Qūqyqtyq tärtıp», «Tūrmys» atty aldyn alu şaralary men «Sızdıŋ qūqyǧyŋyz qorǧalady!», «Äiel – otbasy şyraǧy», «Otbasyndaǧy zorlyq-zombylyqqa jol joq!», «Baqytty otbasy», «Bız zorlyq-zombylyqqa qarsymyz!», «Äielderge qatysty zorlyq-zombylyqsyz 16 kün» aksiialary ötedı. Is-şaralardy ūiymdastyrudyŋ maqsaty – audan tūrǧyndary arasynda äielderge qatysty zorlyq-zombylyq saldarlaryn eskertu, olardyŋ aldyn alu, ana men balany qorǧau, qoǧamdaǧy otbasynyŋ rölın küşeitu. Taǧy bır erekşe aityp öter jait, Qarasai audandyq polisiia basqarmasymen «Tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn aludaǧy» jürgızılıp jatqan ıs-şaralar turaly «Almaty» telekanaly arqyly arnaiy reportaj daiyndalyp, tūrmystyq zorlyq-zombylyq profilaktikasy boiynşa äleumettık eksperiment jürgızıldı.
– Zorlyq zombylyqqa tap bolǧan näzık jandarǧa qandai keŋes beresız?
– Özge jandardyŋ jeke ömırıne aralasyp, aqyl aitu bızdıŋ qūzyretımızge jatpaidy. Adamnyŋ ärbır äreketıne tolyq jauap beretın memlekettık zaŋ bar. Eger Sız tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa ūşyrasaŋyz būl turaly ışkı ıster organdaryna jügınuıŋızge äbden bolady. Zaŋdyq tūrǧyda zorlyqtyŋ şarttary men sebepterın eskere otyryp olardyŋ aldyn alu şaralary bar. Otbasy-tūrmystyq qarym-qatynastardaǧy kez-kelgen köleŋkelı sūraqtaryŋyz boiynşa Qarasai audany polisiia basqarmasynyŋ «102» telefonyna nemese Äielderdı zorlyq-zombylyqtan qorǧau tobynyŋ 8(727 71)23206 senım telefonyna habarlasuǧa, ÄZZQT aǧa inspektorynyŋ 87477745453 /WhatsApp/ nömırıne jazuǧa bolatyndyǧyn esterıŋızge salamyz.Qai uaqytta da täuelsız memleketımızdı meken etuşı kez-kelgen näzık jandylar, jasöspırımder men balalar eşqandai qorlyqqa, qiianatqa duşar boluy tiıs emes. Elımız aman, jūrtymyz tynyş bolsyn!
