QASYM HANYMYZDYŊ İRAN ŞAHY İSMAİLMEN JAZǦAN HATY TABYLDY!
Tegerandaǧy Qajy Husein Malek kıtaphanasynan tabylǧan qoljazbalardyŋ bırı «Tarih-i Safavie» (Sefevidter äuletınıŋ tarihy) dep atalady. Būl qoljazbanyŋ avtory – İsmail Huseini Maraşi Tabrizi. Ol öz ortasyna Mir Mulaiim Bek degen atpen tanylǧan. Sondai-aq onyŋ «Da‘va» degen laqap aty da belgılı.Atalmyş qoljazba Sefevidter äuletınıŋ (XVI-XVIII ǧasyr) tarihy men osy äulettıŋ körşıles eldermen aradaǧy qarym-qatynasy turaly syr şertedı. Būl qoljazba – 372 paraqtan tūratyn qomaqty eŋbek. Better sany tügel emes, basynda jäne soŋynda betterı tüsıp qalǧan. Jazuy nasta‘liq ülgısınde taŋbalanǧan. Qoljazbanyŋ alǧaşqy bölımderınde Sefevidter äuletınıŋ bilıkke kelu tarihy men bilık qūruy turaly äŋgıme bolady. Al qoljazbanyŋ soŋǧy bölımınde osy äulettıŋ Ortalyq Aziia handarymen qarym-qatynasy, olardyŋ bır-bırımen aradaǧy özara diplomatiialyq qatynasy äŋgıme bolady. «Tarih-i Safavie» qoljazbasynyŋ avtory osy eŋbektı jazu üşın bırneşe tarihi eŋbekke («Rauzat as-safa», «Tarih-i alam araii Abbasi», «Habib as-siiar») süiengendıgın jäne sondai-aq şyǧarmany jazu barysynda auyzşa jetken derekter men äŋgımelerdı paidalanǧandyǧyn tılge tiek etedı. «Tarih-i Safavie» qoljazbasynyŋ bırneşe jerınde Qasym hannyŋ aty atalady. Şyǧarmanyŋ avtory Qasym handy Deştı Qypşaqtyŋ «hany» keide «patşasy» dep, bırneşe jerde atap körsetken. Atalmyş qoljazbadaǧy derekterge süiensek, İran şahtary men Ortalyq Aziia handarynyŋ arasyndaǧy şielenıske toly oqiǧalar äŋgıme bolady.Qazaq handyǧyna qatysty derek Qasym hannyŋ atymen tyǧyz bailanysty. Avtor Deştı Qypşaq hany Qasym han men Şahi bektıŋ arasyndaǧy tartysty baiandaidy. Şahi bek Būqara hany Abdollanyŋ nemere ınısı bolyp tabylady. Oqiǧa İran şahy I İsmaildıŋ Deştı Qypşaq hany Qasym hanǧa hat jazuynan bastalady. Ol Qasym hanǧa joldaǧan hatynda Şahi bektıŋ özınıŋ atyna arnaiy teŋge soqtyrǧanyn habarlap, oǧan qarsy äreket qoldanbasa, mäselenıŋ betın alu qiynǧa soǧatynyn eskertedı. Qasym han İran şahyna jazǧan jauap hatynda Şahi bektıŋ atyn öşırıp, onyŋ ornyna özınıŋ atyn jazdyrtyp, teŋge soqtyruǧa būiryq bergendıgın habarlaidy.
Hattardaǧy mälımetterge qarap, İran şahtarynyŋ Qasym hanmen qatty sanasyp, mämılege jügınıp otyrǧanyn baiqaimyz. Mūnyŋ barlyǧy Qasym hannyŋ resmi han köterılgenıne deiın bolǧan oqiǧalar ekendıgın eskergenımız abzal. Qasym hannyŋ esımı taqqa otyrǧanǧa deiın de tanymal bolǧandyǧyn jäne saiasi sahnada bedelı joǧary bolǧandyǧyn osy qoljazbadaǧy derekter däleldep beredı.
Daiyndaǧan: Madiiar MEŊDIBAI,
"Adyrna" ūlttyq portaly
