Kúz mezgili túrli vırýstardyń aǵzamyzǵa ornyǵatyn, tumaýratatyn, ımmýnıtet tómendeıtin bir sýyq ýaqyt. Bul aýrýlardyń aldyn alý úshin ne isteý qajet? “Adyrna” ulttyq portalynyń kezekti suhbaty otbasylyq dáriger, ımmýnolog Gaýhar JUMATQYZY hanymmen boldy.
-Kún sýytty. Adamdardyń jıi tumaýratyp qalatyn ýaqyty ǵoı. Osy jerde ımmýnıtet myqty bolý kerek dep jatamyz. Jalpy ımmýnıtet qalaı qalyptasady?
-Jalpy ımmýnıtet degenimiz qorǵanys qabileti. Bizdi ınfekııalardan, bakterııalardan,vırýstardan, sańyraýqulaq, parazıtterden, sonymen qatar onkologııalyq aýrýlardan qorǵaıdy.
Jalpy ımmýnıtettiń qalyptasýy uryqtyń qursaqta jatqan kezinen bastalady. Iaǵnı júktiliktiń segizinshi aptasynan bastaý alady. Immýnıtet organdary ishte jatqanda qalyptasady. Odan keıin anasynyń balasyna qan aınalymdary arqyly antıdeneler beriledi. Antıdeneler bala dúnıege kelgennen keıin birneshe aı boıy saqtalady. Keıin kúshi joıylady.
Iaǵnı ımmýnıtet ekige bólinedi:
•týa paıda bolǵan
•júre paıda bolǵan
Týa paıda bolǵan ımmýnıtet sol anasynan berilgen antıdeneler, al júre paıda bolǵan - bala dúnıege kelgennen keıin ınfekııamen tanysqan soń, soǵan baılanysty qalyptasqan ımmýnıtet. Demek, ımmýnıtettiń qalyptasýy qursaqtyq deńgeıden bastaý alady da ómir boıy júredi. Eń mańyzdy kezeń ol balanyń 5-6 jasqa deıingi shaǵy. Osy ýaqyt aralyǵynda bala túrli ınfekııalarmen tanys bolady.
-Adamdar aýyrǵanda birden dárige júgiredi. Antıbıotıkterdi qabyldaıdy. Antıbıotık dáriler ımmýnıtettiń ózara qalyptasýyna zııanyn tıgize me?
-Iá, qazir antıbıotıkterge birden júgiretinder qatary kóp. Mysaly, adam tumaýrap qalsa, onyń 95%-y vırýstyq ınfekııa.
Osyndaı kezde antıbıotıkter ókinishke qaraı kómektespeıdi. Bizdiń organızm antıbıotık dárilerge úırenip ketýi múmkin. Únemi organızm osy antıbıotıkterdi qoldansa, vırýs mýtaııaǵa ushyrap, aýrýdy emdeýge paıdasyz bop qalady.
Sondyqtan ony ońdy soldy iship qajet emes. Dárigerdiń taǵaıyndaýymen qabyldaǵan jón.
Taǵy aıta ketetin jaıt, antıbıotık bizdiń aǵzamyzdaǵy qajetti, paıdaly mıkroflora, bakterııalardy óltiredi.
Bul bakterııalar bizdiń ári qaraı ómir súrýimiz úshin, ımmýnıtetimizdiń bir qalypta bolýy úshin mańyzdy.
-Kúz jáne qys mezgilinde qandaı dárýmenderdi qabyldaý qajet?
-Jalpy dárýmenderdiń negizgi kózi - tamaq Kókónisterde, jemisterde, et ónimderinde, sút ónimderinde kezdesedi. Árqashan vıtamın men tamaqty salystyrǵanda tamaq bir saty joǵary turady.
Sebebine mysal keltirsek:
S vıtamıni jáne apelsın
Apelsınniń quramynda da S vıtamıni bar. Biz neni tańdaımyz? Árıne, daıyn S vıtamınin emes, apelsındi tańdaýymyz kerek.
Sonymen qatar, apelsınniń quramynda tek S vıtamıni ǵana emes, odan bólek túrli dárýmender kezdesedi. Al biz daıyn turǵan kapsýlaǵa júgirer bolsaq, ol tek qana bir-aq vıtamınnen turady.
Taǵamnan alynǵan dárýmen sińimdirek bolady, jáne doza joq. Al dárýmenderdiń dozasy mólsherden tys kóp bolsa, ol organızmdi ýlaıdy.
Kúz jáne qych mezgilderinen bólek, balalarǵa bolsyn eresekterge bolsyn D, D3 vıtamıniniń profılaktıkalyq dozasyn berý qajet. Al qalǵan dárýmender dárigerdiń taǵaıyndaýymen, organızmde jetkiliksiz bolýy, analızderdiń durys shyqpaýy syndy másele týyndaǵan kezde ǵana ishiledi.
-Qazirgi ýaqytta balalardyń ish ketýi kóbeıip, eresekterge qaraǵanda jıi aýyryp jatyr. Balanyń ımmýnıtetin qalaı kóterýge bolady?
-Immýnıtetti kóterý degen túsinik múlde durys emes. Mundaı túsinik tipti medıınada joq.
Immýnıtet ózdiginen jumys isteıdi. Mysaly, ókpe men júrek. Júrek soǵysyn jyldamdatý úshin biz oǵan aýyrmasaq áreket jasamaımyz. Sol sekildi ımmýnıtet kóteoý úshin, ımmýnıtet jaqsartý úshin dep kez-kelgen nárseni tyqpalaı bergen durys emes.
Immýnıtet óziniń jumysyn bizsiz-aq atqaryp jatyr. Biz kerisinshe onyń jumysyna kedergi keltirmeýimiz qajet.
Al endi suraq: biz onyń jumysyna qalaı kedergi keltiremiz?
Biz ony salqynnan qorǵaımyz, dalaǵa shyǵarmaımyz, antıseptıkalyq quraldardy paıdalanamyz, antıseptıkalyq sabyndardy paıdalanamyz. Munyń barlyǵy ımmýnıtettiń jumys isteýine úlken kedergi.
Odae keıin balanyń uıqysy durys bolmaıdy, balaǵa táttini kóp beremiz. Egerde osy aıtylǵan nárselerdiń barlyǵy óz retimen, normasymen oryn alsa ımmýnıtet ózine berilgen qyzmetti minsiz atqara alady.
Sondyqtan, balanyń ımmýnıteti úshin ony shynyqtyrý, taza aýaǵa shyǵarý, salqynǵa úıretý kerek. Ish qatýy bolsa, anımııa bolsa ony belgili em-domymen emdeý kerek.
Bastysy-durys tamaqtandyrý. Sondaı-aq, stressten aýlaq ustaý qajet. Stress - ımmýnıtke qatty áser etedi.
-Balalarǵa túrli aýrýlarǵa qarsy prıvıvka salynyp jatyr. Ata-analar úreýlenýde. Jalpy ekpe balany aýrýdan saqtaı ma?
-Men ekpelerdi qoldaımyn.
Jalpy ekpeler asqynýy qaýipti, tez damıtyn, múgedektikke soqtyratyn aýrýlarǵa jasalady.
Qazaqstannyń ulttyq kúntizbesi boıynsha balalarǵa týberkýlez,V gepatıti,kókjótel,sirespe,dıfterııa,polıomıelıt,pnevmonııa,qyzylsha,qyzamyq, parotıtke qarsy ekpe salynady.
Mysaly V gepatıtiniń vırýsy baýyr qaterli isigin týdyrýy múmkin; jelsheshek– pnevmonııa; polıomıelıt sal aýrýy, qyzylshanyń asqynýy mı isinýine ákelýi múmkin.
Vakına arqyly ımmýnıtet qalyptasady.
Adam bakterııalar men vırýstardy tabıǵı túrde juqtyrǵanda olardyń dozasy óte joǵary bolady.
Tıisinshe, ımmýndyq jaýap reakııasy men belgileri de kúshti bolady.
Vakınalardy ázirleý kezinde qorǵanysh ımmýndyq jaýap úshin qajetti bakterııalar men vırýstardyń eń az mólsheri eskeriledi, osylaısha jaǵymsyz belgilerdiń aldyn alady, aýrý týdyrmaıdy jáne sol aýrýǵa qarsy ımmýnıtet qalyptasady...
-Al kovıdke qarsy vakınanyń balaǵa salynǵany qanshalyqty durys?
-Qaýipti jańa shtamdar paıda bolyp jatqan kezde ekpe alǵan durys.
Biraq mindetti túrde bala deni saý bolýy kerek,tolyq tekseristen ótken jón.
Vakına úsh fazalyq klınıkalyq synaqtan ótip tıimdiligi jáne qaýipsizligi dáleldený kerek.
-Maman retinde densaýlyqty nyǵaıtýǵa taǵy qandaı keńes aıtasyz?
-Taza aýa, qunarly tamaq, fızıkalyq belsendilik,sapaly uıqy – osy tórteýi bolsa densaýlyq myǵym bolady, aýrýlarǵa qarsy tura alady.
Áńgimeleskenińizge kóp raqmet!
Injý ÓMIRZAQ,
"Adyrna" ulttyq portaly
