"Aq jol" partiiasynyŋ deputaty Daniia Espaeva tömendegıdei deputattyq saual joldap, mäsele köterdı dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly.
"Köptegen elderdıŋ ekonomikasynda zergerlık būiymdardyŋ öndırısı men ainalymy halyqty jūmyspen qamtuda jäne biudjet kırısterın qalyptastyruda maŋyzdy oryn alady. "Aq jol" demokratiialyq partiiasyna Qazaqstan zergerler ligasy qauymdastyǧynyŋ müşelerı, otandyq zergerlık būiym öndıruşılerı jügınude. Olardyŋ mälımetterıne säikes, būl saladaǧy köleŋkelı ainalymnyŋ ülesı 90%-ǧa jetedı, onyŋ ışınde önımderdıŋ özı ǧana emes, sonymen qatar baǧaly metaldar men asyl tastardyŋ ılespe ainalymy da bar.
Mäselen, 2017-2018 jyldary Qazaqstanǧa 81,5 million AQŞ dollaryna teŋ zergerlık būiymdar resmi türde importtalsa, Türık zergerlık importtauşylar qauymdastyǧynyŋ mälımetı boiynşa tek 2017 jyly ǧana Türkiiadan Qazaqstanǧa 267 million AQŞ dollaryna teŋ tauar jetkızılgen.Resmi derek boiynşa, 2018 jyly Türkiiadan 380 myŋ AQŞ dollaryna zergerlık būiymdar äkelıngen, al sarapşylardyŋ baǧalauy boiynşa elge importtalǧan zergerlık būiymdar qūny 40 million AQŞ dollarynan asyp jyǧylady. Iаǧni, osy jyldar aralyǧyndaǧy tek Türkiiamen aradaǧy sauda nätijesındegı naqty ainalym körsetkıştı kemı 100 ese tömendetılgen. Qazaqstandaǧy jasandy zergerlık būiymdardyŋ öndırısı de köleŋkelı naryqtyŋ ösuıne yqpal etude. Zergerler ligasynyŋ mälımetı boiynşa, mūndai şeberhanalar aiyna 1 tonnadan astam zergerlık būiymdar şyǧaryp, oǧan reseilık jäne basqa öndıruşılerdıŋ jalǧan brendterı qoiylady. Al önımnıŋ 1-2 paiyzyn ǧana adal, zaŋdy käsıpkerler şyǧaruda.
Köleŋkelı naryqtyŋ auqymyn zergerlık būiymdar öndırısınıŋ naqty kölemımen baǧalauǧa bolady. Tek Almaty, Nūr-Sūltan jäne Şymkent qalalarynyŋ 3 ırı bazarlarynda zergerlık būiymdardy satatyn üş myŋnan astam nükte bar. Olardyŋ boljamdy satu kölemı aiyna şamamen 780 kg qūraidy, būl şamamen 32 million AQŞ dollaryna teŋ.Jäne būl Qazaqstannyŋ barlyq basqa aimaqtarynyŋ tauar ainalymyn esepke almaǧandaǧy körsetkış. Zergerler ligasynyŋ aqparaty boiynşa, bükıl qazaqstandyq zergerlık būiymdar naryǧy jylyna şamamen 300 mlrd teŋgenı qūraidy.
Ekonomikanyŋ būl sektorynan tüsetın salyq tüsımderı saǧattar men zergerlık būiymdardy satumen qatar esepteledı, būl onyŋ rölın baǧalaudy qiyndatady. Bıraq, saǧattar men zergerlık būiymdarmen bırge 2019 jyly zergerlık būiymdar ainalymynan biudjetke tüsımder 3,1 mlrd teŋgenı qūrady, iaǧni, tek 1% deŋgeiınde.Būl faktılerdıŋ barlyǧy Qazaqstandaǧy baǧaly metaldar men asyl tastardan jasalǧan būiymdardyŋ ainalymyn baqylau müldem joq ekendıgın körsetedı. Nätijesınde köleŋkelı naryq memlekettıŋ joǧalǧan kırısterın körsetıp qana qoimaidy, sonymen qatar zaŋdy zergerlık käsıporyndar üşın josyqsyz bäsekelestıktı tudyrady. Osy qysym nätijesınde olardyŋ köpşılıgı köleŋkelı ainalymǧa ötu mümkındıgın qarastyra bastaidy.
Köleŋkelı zergerlık būiymdar naryǧynyŋ bır sebebı – 2018 jyldan bastap affinirlengen altyndy satyp aluǧa QQS engızıluı. Būl şara salyq salynatyn bazany ūlǧaityp qana qoimai, zaŋdy ainalymnyŋ qysqaruyna jäne baǧaly metaldardyŋ köleŋkelı ainalymyna köşuge äkeldı.Eger 2017 jyly zergerler «Tau Ken Altyn» JŞS-nen 30 kg. Altyn satyp alsa, 2020 jyly qazaqstandyq zergerler būl mekemeden tek 12,5 kg altyn ǧana satyp alǧan. Bügınde Qazaqstanda jasalǧan zergerlık būiymdardyŋ negızgı bölıgı lombardtardan nemese bazardan QQS-syz alynǧan altynnan jasalǧan. Tek osy jaǧdaida olar importtyq önımdermen salystyrǧanda bäsekege qabılettı bolyp qalady. Zergerlık būiymdar öndırısı damyǧan barlyq elderde altyndy satyp aluǧa QQS salynbaidy, ol tek önım öndıruge jäne olardy satuǧa qosylady. Al būl öndırıstıŋ ösuıne jäne köleŋkelı naryqtyŋ qysqaruyna oŋ äser etedı.
Joǧaryda atap ötken Türkiianyŋ özı baǧaly metaldar öndıretın jeke ken oryndary bolmasa da zergelık önım öndıru boiynşa älemde ekınşı orynda tūr, 2018 jyly ǧana 4,5 milliard AQŞ dollaryna teŋ zergerlık būiymdardy eksporttaǧan.Däl mūndai metaldy altyndy satatyn zergerlık mekemelerdı QQS-tan bosatu türındegı jeŋıldık Özbekstanda da qarastyrylǧan. Bızdıŋ elde mūndai şara pilottyq jobadan keiın orynsyz dep tanylyp, küşın joidy. Nätijesınde qazırgı bız aityp otyrǧan jaǧdai qalyptasty, bız mūndai tyiym salu jäne şekteu şaralarymen ǧana emes, sonymen qatar ekonomikalyq yntalandyrumen de küresudı qajet dep sanaimyz. Osy oraida "Aq jol" fraksiiasy myna mäselelerge nazar audarudy sūraidy:
- Zergerlık būiymdar önımderın öŋdeu üşın tazartylǧan altyndy satyp alatyn mekemelerge QQS-ty alyp tastaudy qarastyrudy;
- Zergerlık būiymdar naryǧynyŋ kölemın anyqtau üşın «baǧaly metaldar men asyl tastardan jasalǧan zergerlık būiymdardy öndıru men satu» OKED-ın (Ekonomikalyq qyzmettıŋ jalpy klassifikatory) jeke pozisiiaǧa bölu.
- Köleŋkelı saudaǧa jäne kontrabandaǧa qarsy ıs-qimyl şeŋberınde, Taldau palatasyna zergerlık būiymdar men olardyŋ öndırısınde qoldanylatyn şikızat (baǧaly metaldar men asyl tastar) zaŋdylyǧyn tekseru qūzyretın beru".
"Adyrna" ūlttyq portaly.
