"Aq jol" partııasynyń depýtaty Danııa Espaeva tómendegideı depýtattyq saýal joldap, másele kóterdi dep habarlaıdy "Adyrna" ulttyq portaly.
"Kóptegen elderdiń ekonomıkasynda zergerlik buıymdardyń óndirisi men aınalymy halyqty jumyspen qamtýda jáne bıýdjet kiristerin qalyptastyrýda mańyzdy oryn alady. "Aq jol" demokratııalyq partııasyna Qazaqstan zergerler lıgasy qaýymdastyǵynyń músheleri, otandyq zergerlik buıym óndirýshileri júginýde. Olardyń málimetterine sáıkes, bul saladaǵy kóleńkeli aınalymnyń úlesi 90%-ǵa jetedi, onyń ishinde ónimderdiń ózi ǵana emes, sonymen qatar baǵaly metaldar men asyl tastardyń ilespe aınalymy da bar.
Máselen, 2017-2018 jyldary Qazaqstanǵa 81,5 mıllıon AQSh dollaryna teń zergerlik buıymdar resmı túrde ımporttalsa, Túrik zergerlik ımporttaýshylar qaýymdastyǵynyń málimeti boıynsha tek 2017 jyly ǵana Túrkııadan Qazaqstanǵa 267 mıllıon AQSh dollaryna teń taýar jetkizilgen.
Resmı derek boıynsha, 2018 jyly Túrkııadan 380 myń AQSh dollaryna zergerlik buıymdar ákelingen, al sarapshylardyń baǵalaýy boıynsha elge ımporttalǵan zergerlik buıymdar quny 40 mıllıon AQSh dollarynan asyp jyǵylady. Iaǵnı, osy jyldar aralyǵyndaǵy tek Túrkııamen aradaǵy saýda nátıjesindegi naqty aınalym kórsetkishti kemi 100 ese tómendetilgen.
Qazaqstandaǵy jasandy zergerlik buıymdardyń óndirisi de kóleńkeli naryqtyń ósýine yqpal etýde. Zergerler lıgasynyń málimeti boıynsha, mundaı sheberhanalar aıyna 1 tonnadan astam zergerlik buıymdar shyǵaryp, oǵan reseılik jáne basqa óndirýshilerdiń jalǵan brendteri qoıylady. Al ónimniń 1-2 paıyzyn ǵana adal, zańdy kásipkerler shyǵarýda.
Kóleńkeli naryqtyń aýqymyn zergerlik buıymdar óndirisiniń naqty kólemimen baǵalaýǵa bolady. Tek Almaty, Nur-Sultan jáne Shymkent qalalarynyń 3 iri bazarlarynda zergerlik buıymdardy satatyn úsh myńnan astam núkte bar. Olardyń boljamdy satý kólemi aıyna shamamen 780 kg quraıdy, bul shamamen 32 mıllıon AQSh dollaryna teń.
Jáne bul Qazaqstannyń barlyq basqa aımaqtarynyń taýar aınalymyn esepke almaǵandaǵy kórsetkish. Zergerler lıgasynyń aqparaty boıynsha, búkil qazaqstandyq zergerlik buıymdar naryǵy jylyna shamamen 300 mlrd teńgeni quraıdy.
Ekonomıkanyń bul sektorynan túsetin salyq túsimderi saǵattar men zergerlik buıymdardy satýmen qatar esepteledi, bul onyń rólin baǵalaýdy qıyndatady. Biraq, saǵattar men zergerlik buıymdarmen birge 2019 jyly zergerlik buıymdar aınalymynan bıýdjetke túsimder 3,1 mlrd teńgeni qurady, ıaǵnı, tek 1% deńgeıinde.
Bul faktilerdiń barlyǵy Qazaqstandaǵy baǵaly metaldar men asyl tastardan jasalǵan buıymdardyń aınalymyn baqylaý múldem joq ekendigin kórsetedi. Nátıjesinde kóleńkeli naryq memlekettiń joǵalǵan kiristerin kórsetip qana qoımaıdy, sonymen qatar zańdy zergerlik kásiporyndar úshin josyqsyz básekelestikti týdyrady. Osy qysym nátıjesinde olardyń kópshiligi kóleńkeli aınalymǵa ótý múmkindigin qarastyra bastaıdy.
Kóleńkeli zergerlik buıymdar naryǵynyń bir sebebi – 2018 jyldan bastap affınırlengen altyndy satyp alýǵa QQS engizilýi. Bul shara salyq salynatyn bazany ulǵaıtyp qana qoımaı, zańdy aınalymnyń qysqarýyna jáne baǵaly metaldardyń kóleńkeli aınalymyna kóshýge ákeldi.
Eger 2017 jyly zergerler «Taý Ken Altyn» JShS-nen 30 kg. Altyn satyp alsa, 2020 jyly qazaqstandyq zergerler bul mekemeden tek 12,5 kg altyn ǵana satyp alǵan.
Búginde Qazaqstanda jasalǵan zergerlik buıymdardyń negizgi bóligi lombardtardan nemese bazardan QQS-syz alynǵan altynnan jasalǵan. Tek osy jaǵdaıda olar ımporttyq ónimdermen salystyrǵanda básekege qabiletti bolyp qalady.
Zergerlik buıymdar óndirisi damyǵan barlyq elderde altyndy satyp alýǵa QQS salynbaıdy, ol tek ónim óndirýge jáne olardy satýǵa qosylady. Al bul óndiristiń ósýine jáne kóleńkeli naryqtyń qysqarýyna oń áser etedi.
Joǵaryda atap ótken Túrkııanyń ózi baǵaly metaldar óndiretin jeke ken oryndary bolmasa da zergelik ónim óndirý boıynsha álemde ekinshi orynda tur, 2018 jyly ǵana 4,5 mıllıard AQSh dollaryna teń zergerlik buıymdardy eksporttaǵan.
Dál mundaı metaldy altyndy satatyn zergerlik mekemelerdi QQS-tan bosatý túrindegi jeńildik Ózbekstanda da qarastyrylǵan.
Bizdiń elde mundaı shara pılottyq jobadan keıin orynsyz dep tanylyp, kúshin joıdy.
Nátıjesinde qazirgi biz aıtyp otyrǵan jaǵdaı qalyptasty, biz mundaı tyıym salý jáne shekteý sharalarymen ǵana emes, sonymen qatar ekonomıkalyq yntalandyrýmen de kúresýdi qajet dep sanaımyz.
Osy oraıda "Aq jol" frakııasy myna máselelerge nazar aýdarýdy suraıdy:
- Zergerlik buıymdar ónimderin óńdeý úshin tazartylǵan altyndy satyp alatyn mekemelerge QQS-ty alyp tastaýdy qarastyrýdy;
- Zergerlik buıymdar naryǵynyń kólemin anyqtaý úshin «baǵaly metaldar men asyl tastardan jasalǵan zergerlik buıymdardy óndirý men satý» OKED-in (Ekonomıkalyq qyzmettiń jalpy klassıfıkatory) jeke pozıııaǵa bólý.
- Kóleńkeli saýdaǵa jáne kontrabandaǵa qarsy is-qımyl sheńberinde, Taldaý palatasyna zergerlik buıymdar men olardyń óndirisinde qoldanylatyn shıkizat (baǵaly metaldar men asyl tastar) zańdylyǵyn tekserý quzyretin berý".
"Adyrna" ulttyq portaly.
