(Alaqandai esse)
Oralhan Bökeidıŋ «Tortai mıner aqboz at» degen äigılı äŋgımesı esterıŋızde bolar... Bızdıŋ de bır Tortaiymyz bolyp edı. Bır klasta oqydyq. Partorgtyŋ balasy. Äke-şeşesı naǧyz ziialy adamdar. Äsırese, anasy öte meiırımdı. Syrttan kelgen qonaqtyŋ bärı sol üige tüsedı. Bır künı barşaǧa belgılı "Menıŋ atym - Qojanyŋ" avtory Berdıbek Soqpaqbaevtyŋ özın osy şaŋyraqtan kördık. Auylǧa arnaiy kelgen ataqty jazuşyny kütıp-baptap jatqan üidıŋ bosaǧasynan syǧalap tūrdyq. Bereket bar edı būl otbasynda. Üidıŋ aulasynda kese şöp jatpaidy. Sol tap-taza aulada mūntazdai bolyp osy bala jüredı. Üstı-basyna şaŋ jūqtyrmaidy. İyǧyna asyp alatyn bauy bar ala şalbardy bükıl auylda sol ǧana kiedı. Auyq-auyq tor köz matadan tıgılgen şalbardyŋ aspaly rezeŋke bauyn bas barmaǧymen yrǧap-yrǧap, tartyp-tartyp qoiady. Boiy bır-aq tūtam, sonysyna qaramai mınezı şaqar. Basynan söz asyrmaidy. Al endı qabıletı degenıŋ ǧajap! Kez-kelgen eseptı şemışkıdei şaǧady. Sabaq aitsa, imamǧa ūiyǧandai eltisıŋ de otyrasyŋ. Surettı de kelıstırıp salady. Endı keremet! Mūǧalımderdıŋ özı taŋ qalady. Törtınşı klasta-aq közıldırık kidı. Közı – minus «bes». Bıraq sabaqtan ylǧi da plius «bes» alady. Bır künı apaiymyz köktem taqyrybyna mazmūndama jazdyrdy. Erteŋıne mūǧalım onyŋ jazǧanyn jatyp kep maqtady. Maqtaityndai bar, mamyr aiyndaǧy Qaratereŋnıŋ oiy men qyryn, jazyǧy men qyratyn körkemdep tūryp kestelegen. Madaq estıgımız kelıp tanauymyz deldiıp otyrǧan bır top bala lezde şaŋ qauyp qaldyq. Bır jaǧynan quandym. Öitkenı Oralhan aǧamyz aitqandai, ol menıŋ «appaq qardan aqqala jasap oinaǧan bala küngı dosym» edı. Bärıbır onyŋ esıl-dertı ädebiet emes, esep-qisap bolatyn. Tehnikanyŋ syryn bıluge qūmarlyǧy bırden-aq baiqalyp tūratyn. Bız keleşekte onyŋ düiım jūrtty auzyna qaratqan maitalman maman bolatynyna tittei de kümändanbaityn edık.
Söitıp, menıŋ dosym, bızdıŋ klastyŋ alǧaşqy «ochkarigı» Qairoş, Qaiyrjan Äipeşov sol törtınşı klasty bıtırgen jazda qūm qoinauyndaǧy Qaratereŋnen audan ortalyǧy – Aralǧa köşıp kettı. Äkesınıŋ jūmysy auysypty. Ara-tūra auylǧa kelıp tūrdy. Bır-ekı jylda yzdiǧan qala balasy boldy da şyqty. Mektep bıtırdı. Äskerge bardy. Reseidıŋ eŋ bedeldı oqu ornyna tüstı. Türlı sebepke bailanysty oquyn aiaqtamady. Eskı dosymyzdyŋ eskı jarasyn tyrnamau üşın qai oqu orny ekenın aitpai-aq qoiaiyq. Eger ony bıtırgende energetika salasyndaǧy teŋdessız maman bolatynyna dau joq-ty.
Bız arman quyp, arman bızdı quyp, Almatyǧa attandyq. Ol ataqty Aral balyq kombinatynda jūmys ıstedı. Kädımgı qarapaiym jūmysşy. Eŋbek ozaty. Öitkenı ol qai şaruany da jürdım-bardym atqaryp körgen emes. Odan Almatyǧa kettı. Qiynnan qiystyryp türlı būiymdar jasaityn zauyttarda, ǧylymi-zertteu instituttarynda tynbai ter töktı. Mūnda jürgende tehnika salasyndaǧy bolaşaq ǧylym kandidattary men ǧylym doktorlarynyŋ dissertasiiasyna qajettı san aluan eksperimentterdı äzırleuge ölşeusız üles qosty. Qysqasy, olardyŋ jūmysyn jasap berdı. Aqysyz-pūlsyz. Jaqsylap bır qolyn qyssa, jetıp jatyr. Bıreuge jaqsylyq jasaǧannan läzzat alady. «Mäskeu köz jasyŋa senbeidı» degen filmde bır ǧylym doktory «Dissertasiiamnyŋ materialdaryn daiyndap bergenı üşın Goşaǧa qaryzdarmyn» demeuşı me edı... Būl da sol bır instituttyŋ altyn qoldy Goşasy bolatyn.
Oqu tüs dep qanşa qolqalasaq ta, könbedı. «Bızdıŋ maŋdaiǧa ekı qolymyzben adal eŋbek etu jazylǧan siiaqty» deitın de qoiatyn. Bır künı keldı. Men oqyǧysy keletının aitar dep quanǧanmyn. Söitsem, «Däuır» baspasynyŋ gazet basuşysy bolǧym keledı, kömektesıŋderşı» degenı... Taiaq tastam jerdegı «Däuırdıŋ» basşylary beitanys jıgıtten ärı-berı syr tartyp kördı de, tiianaqtylyǧyn baiqap, bırden jūmysqa aldy. Sodan talai jyl alpauyt baspahananyŋ otymen kırıp, külımen şyqty.
Keiın kün säulelı, kök maisaly Şymkentke qonys audardy. Qazır jiyrma jylǧa juyqtady, aqparat naryǧynda özındık orny bar «Aiǧaq» gazetınıŋ bas mamany. Mamany ǧana emes, altyn qoldy alyby. Baspahanany da basqarady, gazettı de basady, elektr jelısın de ıske qosady, tetıkterın de jöndeidı. Bır sözben aitqanda, bır özı – bır baspahana. Oŋtüstık öŋırdıŋ ardaqty azamaty, bılıktı basşy, myqty mediamaitalman Dulat Äbıştıŋ egeulı naizasy, qairauly qylyşy.
Sol baiaǧy armanşyl Tortaidy taǧy da eske alar bolsaq, Qairoş mıner aqbozat älı iesın tapqan joq. Qazaqtyŋ boz dalasynda qūryq ūstaǧan jylqyşydan jaltaryp älı künge deiın şauyp jür desedı...
Tabylar senıŋ ieŋ, aqbozat! Bälkım, saǧan Qairoş dosymnyŋ ne ūlynyŋ, ne bır nemeresınıŋ taqymy tier. Laiym, soǧan jazsyn!
* * *
Bügın sol Qairoştyŋ tuǧan künı! Aqyryn-aqyryn jyljyp otyryp alpysqa keldı...Bauyrjan OMARŪLY
