"Qasiettı Qazaqstan" kartasyna engen oryndar men nysandardyŋ tolyq tızımı

Qazaqstannyŋ jalpyūlttyq deŋgeidegı qasiettı oryndary men keşenderınıŋ tolyq tızımı jariialandy, dep habarlaidy Baq.kz aqparat agenttıgı. Elbasymyz Nūrsūltan Nazarbaev «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty baǧdarlamalyq maqalasynda Qazaqstannyŋ qasiettı ruhani qūndylyqtaryn halyq sanasyna sıŋırudıŋ erekşe maŋyzdylyǧyn aityp ötken bolatyn. Osyǧan orai, QR Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ bastamasymen qazaq halqynyŋ tarihynan eleulı oryn alatyn Qazaqstannyŋ qasiettı oryndaryn anyqtap, onyŋ tızımın jasau qolǧa alyndy. Ǧylymi-saraptamalyq keŋes aşylyp, oǧan belgılı ǧalymdar men qoǧam qairatkerlerı tartyldy. Aimaqtarda jergılıktı ölketanuşylar men ǧalymdar, oblystyq äkımdıktıŋ qatysuymen qasiettı oryndardy anyqtau üşın oblystyq jūmys toptary qūryldy. Solardyŋ ūsynysy boiynşa Qazaqstannyŋ 100 qasiettı oryndary men keşenderınıŋ tızımı anyqtaldy. «Qazaqstannyŋ qasiettı oryndary men keşenderı» retınde erekşe qasterlenetın tabiǧi, mädeni mūranyŋ, zaiyrly jäne dıni säulettıŋ airyqşa qasterlı eskertkışterı, keseneler, sondai-aq, Qazaqstan halqynyŋ jadynda öşpes ız qaldyrǧan tarihi jäne saiasi oqiǧalarmen bailanysty oryndar ūǧynylady. Qazaqstannyŋ tarihi-mädeni mūrasy men äleumettık-saiasi ömırındegı maŋyzdy oryn alatyn ūlttyq bırlık pen jaŋǧyru nyşany retındegı nysandar, sondai-aq ūlttyq bırlık pen jaŋǧyru simvoly retınde körınetın memlekettıŋ äleumettık-saiasi ömırınde maŋyzdy oryn alatyn nysandar men keşender kırdı. Elımızdegı barlyq qasiettı nysandar bes topqa jıkteldı. 1. Erekşe baǧalanatyn tabiǧi mūra eskertkışterı. El auzynda kielı atalyp ketken, keibıreuı qazırdıŋ özınde memleket qarauynda tūrǧan tabiǧat qūbylystarynyŋ nätijesınde paida bolǧan oryndar. 2. Arheologiialyq eskertkışter jäne orta ǧasyrlyq qalalyq ortalyqtar. Būl topqa qalaşyqtar, bekınıster, petroglifter, qorymdar, halqymyzdyŋ qalyptasuynda erekşe röl atqarǧan, Qazaq memleketınıŋ, Ūly Jıbek jolynyŋ qūryluyna ūiytqy bolǧan orta ǧasyrlyq qalalar kıredı. 3. Dıni jäne ǧūryptyq oryndar. Būndai qasiettı oryndardy äulie fenomenımen bailanystyruǧa bolady. Türkı kezeŋıne deiıngı däuırdegı attary aŋyzǧa ainalǧan, köne türkı däuırı jäne orta ǧasyrlardaǧy, sonymen bırge XIX aiaǧy - XX ǧasyrdyŋ basyna deiıngı tarihi tūlǧalardy qamtidy. 4. Tarihi tūlǧalarǧa qatysty qasiettı oryndar. Qazaqstan tarihynda eleulı oryn alatyn, bükıl ömırın qazaq elınıŋ bostandyǧy men egemendıgıne arnap, üş jüzdıŋ batyr-bilerın jiyp, eldık maŋyzdy mäselelerdı şeşken handar, qazaq handyǧynyŋ täuelsızdıgı üşın küresken qazaqtyŋ batyrlary, ūlt-azattyq qozǧalysynyŋ jetekşılerı, qolbasşylar, ǧylym men bılımge, mädenietke üles qosqan memleket jäne qoǧam qairatkerlerı, aqyndar, ǧalymdar, aǧartuşylar turaly mänı zor jerler alynyp otyr. 5. Saiasi, tarihi oqiǧalarǧa bailanysty qasiettı oryndar. Qazaq dalasynda qazaq halqynyŋ bırlıgı üşın bolǧan şaiqastardy, erlıktı, batyrlyqty, qaisarlyqty nasihattaityn, eldıŋ bırlıgın bıldıretın eskertkışter men el jadynda öşpes ız qaldyrǧan qasırettı oryndar. Qoǧamnyŋ, memlekettıŋ tarihynda erekşe orny bar memleketımızdıŋ jaŋa nyşandary enıp otyr. 1. Erekşe baǧalanatyn tabiǧi mūra eskertkışterı 1. Äulietau (Aqmeşıt), Edıge tauy, Altyn Şoqy – Qaraǧandy oblysy, Ūlytau audany. 2. Qazyǧūrt tau keşenı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Qazyǧūrt audany. 3. Jylaǧan ata būlaǧy men üŋgırı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Türkıstan qalasy 4. Aqmeşıt üŋgırı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Bäidıbek audany. 5. Bektau ata tauy jäne üŋgırı – Qaraǧandy oblysy, Aqtoǧai audany. İmanqara keşenı – Atyrau oblysy, Jylyoi audany. 6. Aqtas tauyndaǧy Qoŋyr Äulie üŋgırı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Abai audany. Baianauyl tauyndaǧy Qoŋyr Äulie üŋgırı – Pavlodar oblysy, Baianauyl audany. 7. Oqjetpes jartasy – Aqmola oblysy, Burabai audany. 8. Mūztau – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Katonqaraǧai audany. Han Täŋırı taulary – Almaty oblysy, Raiymbek audany. 9. Otpan tau tarihi-mädeni keşenı – Maŋǧystau oblysy, Maŋǧystau audany. 10. Şaryn şatqaly – Almaty oblysy, Raiymbek audany. 11. Jamanşyŋ kraterı – Aqtöbe oblysy, Yrǧyz audany. 12. Tamşybūlaq būlaǧy – Almaty oblysy, Aqsu audany. 2. Arheologiialyq eskertkışter jäne orta ǧasyrlyq qalalyq ortalyqtar 1. Torǧai geoglifterı – Qostanai oblysy. Jangeldı, Amangeldı audandary men Arqalyq qalasy 2. Taŋbaly (Tamǧaly) tas arheologiialyq keşenı– Qaraǧandy oblysy, Ūlytau audany. Terektı äulie petroglifterı – Almaty oblysy, Jambyl audany. 3. Aqbauyr tarihi-arheologiialyq keşenı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Ūlan audany. 4. Berel, Şılıktı, Taqsai, Araltöbe, Boraldai, Esık tarihi-arheologiialyq keşenderı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Katonqaraǧai audany. Şyǧys Qazaqstan oblysy, Zaisan audany. Batys Qazaqstan oblysy, Terektı audany. Atyrau oblysy, Jylyoi audany. Almaty qalasy. Almaty oblysy, Eŋbekşıqazaq audany. 5. Botai qonysy – Soltüstık Qazaqstan oblysy, Aiyrtau audany. 6. Beǧazy arheologiialyq keşenı – Qaraǧandy oblysy, Aqtoǧai audany. 7. «Qamysty» (QazArqaim) qorǧanysy – Qostanai oblysy, Denisov audany. 8. Bozoq qalaşyǧy – Astana qalasy. 9. Şırık-Rabat qalaşyǧy – Qyzylorda oblysy, Qarmaqşy audany. 10. Otyrar qalaşyǧy – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Otyrar audany. 11. Taraz qalaşyǧy – Jambyl oblysy, Taraz qalasy 12. Iаscy (Kültöbe, Türkıstan) qalaşyǧy – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Türkıstan qalasy. 13. Qosbatyr-Qumai memorialdy keşenı – Aqmola oblysy, Ereimentau audany. 14. Jankent qalaşyǧy – Qyzylorda oblysy, Qazaly audany. 15. Syǧanaq qalaşyǧy – Qyzylorda oblysy, Jaŋaqorǧan audany. 16. Jent qalaşyǧy – Qyzylorda oblysy, Qazaly audany. 17. Aqyrtas keşenı – Jambyl oblysy, Taraz qalasy 18. Merkı, Jaisan türkı ǧūryptyq keşenı – Jambyl oblysy, Merkı, Şu audandary. 19. Qoilyq qalaşyǧy – Almaty oblysy, Sarqand audany. 20. Qyzylqala qalaşyǧy – Maŋǧystau oblysy, Maŋǧystau audany. 21. Aqköl-Jaiylma qalaşyǧy – Pavlodar oblysy, Ekıbastūz audany. 22. Saraişyq qalaşyǧy – Atyrau oblysy. 23. Sairam qalaşyǧy – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sairam audany. 24. Sauran qalaşyǧy – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Türkıstan qalasy. 25. Sozaq qalaşyǧy – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sozaq audany. 26. Jaiyq qalaşyǧy – Batys Qazaqstan oblysy, Oral qalasy. 3. Dıni jäne ǧibadat oryndary bolyp tabylatyn oryndar 1. Dombauyl, Ekıdıŋ ǧūryptyq eskertkışterı – Qaraǧandy oblysy, Ūlytau audany, Jezqazǧan qalasy. Qostanai oblysy, Arqalyq qalasy. 2. Ükaş ata kesenesı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Türkıstan qalasy. 3. Qorqyt ata memorialdy keşenı – Qyzylorda oblysy, Qarmaqşy audany. 4. Begım ana mūnarasy, Jūban ana kesenesı – Qyzylorda oblysy, Aral audany. Qaraǧandy oblysy, Jaŋaarqa audany. 5. Abat-Baitaq kesenesı – Aqtöbe oblysy, Qobda audany. 6. Baba Tüktı Şaşty Äzız kesenesı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sozaq audany. 7. Aişa bibı, Babadja Hatun kesenelerı – Jambyl oblysy, Jambyl audany. 8. İbrahim ata, Qaraşaş ana, Gauhar ana kesenelerı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sairam audany. Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Türkıstan qalasy. 9. Bäidıbek bi, Domalaq ana kesenelerı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Bäidıbek audany. 10. İsmail ata säulet keşenı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Qazyǧūrt audany. 11. Botaǧai kesenesı – Aqmola oblysy, Qorǧaljyn audany. 12. Qorasan Ata kesenesı, Tölegetai-Qylyşty ata keşenı – Qyzylorda oblysy, Jaŋaqorǧan audany. 13. «Äzıret Sūltan» tarihi-mädeni keşenı (Q.A.Iаssaui kesenesı,Salqam Jäŋgır han, Täuke han, Abylai han, Şaqşaq Jänıbek, Qaz Dauysty Qazybek bi, Qanjyǧaly Bögenbai, Jauǧaş batyr jäne basqada ūly tūlǧalardyŋ jerlengen jerı) – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Türkıstan qalasy. 14. Maŋǧystau jerındegı qorymdar men jerasty meşıtterı: Beket ata (Oǧylandy jerındegı, XVIII ǧ.), Şopan ata, Köne Beineu jäne Beket-ata, Qaraman ata, Masat ata, Şaqpaq ata, Sūltan-epe saiy, Sisem ata – Maŋǧystau oblysy, Qaraqiia audany, Maŋǧystau audany, Tüpqaraǧan audany, Beineu audany. 15. Arystan bab kesenesı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Otyrar audany. 16. Qarahan kesenesı – Jambyl oblysy, Jambyl audany. 17. Qozy Körpeş pen Baian sūlu kesenesı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Aiagöz audany. 18. Joşy han kesenesı – Qaraǧandy oblysy, Ūlytau audany, Jezqazǧan qalasy. 19. Alaşa han kesenesı – Qaraǧandy oblysy, Ūlytau audany. 20. Tektūrmas keşenı – Jambyl oblysy, Baizaq audany. 21. Ūşqan ata,Aqmeşıt qorymdary, Qūlşan ata jerasty meşıtı Atyrau oblysy, Jylyoi audany. 22. Būqar jyrau, Qojabergen jyrau kesenelerı – Qaraǧandy oblysy, Būqar jyrau audany. Soltüstık Qazaqstan oblysy, Jambyl audany. 23. Qarabura kesenesı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sozaq audany. 24. Oisylqara qorymy – Aqtöbe oblysy, Hromtau audany. 25. Oqşy ata kesenesı – Qyzylorda oblysy, Şielı audany. 26. Yrǧyzbai ata, Jūmaǧazy hazıret, İsabek hazıret, Nauan hazıret kesenelerı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Tarbaǧatai audany. Batys Qazaqstan oblysy, Syrym audany. Pavlodar oblysy, Ekıbastūz audany. Aqmola oblysy, Kökşetau q. 27. Mäşhür Jüsıp Köpeiūly kesenesı – Pavlodar oblysy, Baianauyl audany. 28. Jarkent meşıtı – Almaty oblysy, Jarkent qalasy. 29. Qūnanbai qajy, Dosjan işan, Appaq-İşan meşıtterı – Qaraǧandy oblysy, Qarqaraly audany. Aqtöbe oblysy, Temır audany. Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Bäidıbek audany. 30. Voznesensk kafedraldy şırkeuı – Almaty qalasy. 31. Hristos Spasitel şırkeuı – Qyzylorda oblysy, Qyzylorda qalasy. 4. Tarihi tūlǧalarǧa qatysty qasiettı oryndar 1. Qobylandy batyr memorialdyq keşenı – Aqtöbe oblysy, Qobda audany. 2. Esım han kesenesı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Türkıstan qalasy. 3. Haqnazar han kesenesı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sozaq audany. 4. Joŋǧar şapqynşylyǧyna qarsy küresken batyrlardyŋ kesenelerı: Qapal batyr, Qarasai jäne Aǧyntai batyrlar, Eset Kökıūly, Şanyşqyly Berdıqoja, Qabanbai batyr, Baraq Qarabaluanūly, Malaisary Toqtauylūly, Raiymbek batyr, Nauryzbai Kūttymbetūly, Oljabai Tölebaiūly, Jidebai Qojanazarūly, Qūdaiberdı Qūlsary, Baian batyr, Jasybai Ömırūly, Baiǧozy Naimantaiūly, Er Jänıbek Berdäuletūly – Almaty oblysy, Eskeldı audany. Soltüstık Qazaqstan oblysy, Aiyrtau audany. Aqtöbe oblysy, Alǧa audany. Qaraǧandy oblysy, Qarqaraly audany. Aqmola oblysy, Selinograd audany. Qostanai oblysy, Saryköl audany. Almaty oblysy, Kerbūlaq audany Almaty qalasy. Almaty oblysy, Sarqand audany. Aqmola oblysy, Ereimentau audany. Qaraǧandy oblysy, Şet audany. Soltüstık Qazaqstan oblysy, Esıl audany. Qaraǧandy oblysy, Qarqaraly audany. Pavlodar oblysy, Baianauyl audany. Qaraǧandy oblysy, Şet audany. Şyǧys Qazaqstan oblysy, Jarma audany. 5. Han molasy memorialdyq keşenı (Äbılqaiyr han, XVIII ǧ.) – Aqtöbe oblysy, Äiteke bi audany. 6. Abylai han rezidensiia keşenı, Abylai han alaŋy – Soltüstık Qazaqstan oblysy. Petropavl qalasy. Aqmola oblysy, Burabai audany. 7. Ūlt-azattyq köterılıs batyrlarynyŋ kesenelerı: Mahambet Ötemısūly, İsatai Taimanūly, Eset Kötıbarūly, Janqoja Nūrmūhamedūly, Baraq Satybaldyūly, Baizaq datqa – Atyrau oblysy, Mahambet audany. Aqtöbe oblysy, Qobda audany. Aqtöbe oblysy, Şalqar audany. Qyzylorda oblysy, Qazaly audany. Maŋǧystau oblysy, Beineu audany. Jambyl audany, Baizaq audany. 8. Kenesary han üŋgırı, Kenesary Qasymūly bastaǧan ūlt-azattyq köterılıs batyrlarynyŋ kesenelerı: Aǧybai Qoŋyrbaiūly, Bopai hanym, Baubek batyr, Jäuke Nazarǧūlūly, Būharbai Estekbaiūly, Bespaqyr kesenesı, Qaraötkel mūsylman ziraty (K.Qasymūly batyrlary jerlengen jerı) – Aqmola oblysy, Burabai audany. Qaraǧandy oblysy, Şet audany. Aqtöbe oblysy, Aiteke bi audany. Aqmola oblysy, Jaqsy audany. Qostanai oblysy, Arqalyq qalasy. Qyzylorda oblysy, Jalaǧaş audany. Aqmola oblysy, Qorǧaljyn audany. Astana q. 9. Tättımbet Qazanǧapūly, Däuletkerei Şyǧaiūly kesenelerı – Qaraǧandy oblysy, Qarqaraly audany. Batys Qazaqstan oblysy, Bökei ordasy audany. 10. Altynemeldegı Şoqan Uälihanovtyŋ memorialdyq keşenı jäne jerlengen jerı, Syrymbet mekenı – Almaty oblysy, Kerbūlaq audany. Soltüstık Qazaqstan oblysy, Aiyrtau audany. 11. Ybyrai Altynsarin kesenesı – Qostanai oblysy, Qostanai audany. 12. Abaidyŋ «Jibedai-Börılı» tarihi-mädeni keşenı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Abai audany. 13. T.G.Şevchenko memorialdy keşenı – Maŋǧystau oblysy, Tüpqaraǧan audany. 14. F.M.Dostoevskiidıŋ ädebi-memorialdy üiı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Semei qalasy. 15. Jambyl Jabaev kesenesı – Almaty oblysy, Jambyl audany. 16. Ahmet Baitūrsynūly memorialdy üiı – Almaty q. 17. Mırjaqyp Dulatūly kesenesı, Ǧūmar Qaraş, Smaǧūl Säduaqasovtyŋ jerlengen jerı – Qostanai oblysy, Jangeldı audany. Batys Qazaqstan oblysy, Jänıbek audany. Astana qalasy. 18. 1916 j. köterılıs basşylary: Amangeldı İmanovtyŋ jerlengen jerı, Äbdıǧappar Janbosynūly jäne Keikı batyr kesenelerı, «Ereuıl töbe» – Qostanai oblysy, Amangeldı audany. Qostanai oblysy, Arqalyq qalasy. Qostanai oblysy, Arqalyq qalasy. Almaty oblysy, Raiymbek audany. 19. Tūŋǧyş Prezident tarihi-mädeni ortalyǧy – Qaraǧandy oblysy, Temırtau qalasy. 5. Saiasi, tarihi oqiǧalarǧa bailanysty qasiettı oryndar 1. Taŋbaly tas eskertkışı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sozaq audany. 2. Orbūlaq, Aŋyraqai, Būlanty şaiqastary bolǧan tarihi jerler – Almaty oblysy. Qaraǧandy oblysy, Ūlytau audany. 3. Bırlık - Ordabasy memorialdy keşenı – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Ordabasy audany. 4. Bökei Ordasy tarihi keşenı – Batys Qazaqstan oblysy, Bökei ordasy audany. 5. Aşarşylyq qūrbandaryna arnalǧan monument – Astana qalasy. 6. Qarlag (Dolinka k.) jäne Janalyq k. saiasi quǧyn-sürgın qūrbandarynyŋ jerlengen jerı, – «ALJİR» memorialdy keşenı Qaraǧandy oblysy, Dolinka kentı. Almaty oblysy, Talǧar audany. Aqmola oblysy, Selinograd audany. 7. Semeidegı Alaş arystary üiı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Semei qalasy. Jympitydaǧy «Alaş Orda» üiı – Batys Qazaqstan oblysy, Syrym audany 8. Semei poligony qūrbandaryna arnalǧan «Ölımnen de küştı» monumentı – Şyǧys Qazaqstan oblysy, Semei qalasy. 9. 1991 jyly Täuelsızdık Deklarasiiasy qabyldanǧan «Ükımet üiı» ǧimaraty – Almaty qalasy. 10. Respublika alaŋy - Täuelsızdık monumentı, «Täuelsızdık taŋy» - 1986 jyly jeltoqsan oqiǧasyna arnalǧan eskertkış – Almaty qalasy, Respublika alaŋy. 11. «Otan-Ana» - Ekınşı düniejüzılık soǧysta qaza tapqan maidangerlerge jäne Otan qorǧauşylarǧa arnalǧan monument – Astana qalasy. 12. Astana-Bäiterek, Qazaq elı monumentı, Mäŋgılık El saltanatty arkasy – Astana qalasy.