Olar kışkentai künınen-aq mektepke özderı baryp, kele beredı. Olardy qate jauap üşın de maqtaidy. Olar sabaq üstınde mūǧalımdı almastyruǧa qaqyly. Nege japondyq balalar mülde basqa?
Mūǧalım taqtaǧa matematikalyq teŋdeu jazady. Sosyn synypqa būrylyp, kütıp tūrady. Säl uaqyttan soŋ bır oquşy qol köteredı. Mūǧalım janyna keledı. Däpterıne üŋılıp, eseptıŋ jauabynyŋ astyn syzady: bärı dūrys. Ary qarai keremet qūbylys bastalady. Endı älgı oquşy ornynan tūrady da qolyn kötergen kelesı oquşynyŋ esebın tekseredı. Osylai jalǧasa beredı. «Eger özıŋ bılgen närsenı basqaǧa üiretseŋ, aqparattyŋ toqsan paiyzy miyŋda qalady, - deidı japondyq mūǧalım Kunito İtu, - Eger taqtanyŋ aldyna şyǧyp jai ǧana tüsındırıp bersem, onda aqparattyŋ qyryq paiyzy ǧana oquşyǧa tüsınıktı bolady. Özara talqylai otyryp, bır-bırıne üiretse, sonda aqparat sıŋımdı bolmaq».
Oquşylar toptasyp jūmys ısteidı. Mūǧalımder ärtürlı jauapty tapqandaryna quanady. Nemese bırdei jauapqa ärtürlı jolmen kelse, jetıstık dep esepteidı. Sosyn bärı bırıgıp kım qandai jolmen şyǧarǧanyn talqylaidy. Amerikalyq jurnalist üzılıste oinap jürgen bır oquşydan eŋ süiıktı pänıŋ ne dep sūrapty. Bala oilanbastan «matematika» deidı. Mümkın sondyqtan da şyǧar Nobel syilyǧyn alǧan fizikterdıŋ teŋ jartysy – japondar boluy.
Qyzyqtyŋ bärı sabaq bıtkende bastalady. Alty-jetı jasar kışkentai oquşylar mektepten keiın üilerıne özderı qaita beredı. Būǧan eşkım taŋ qalmaidy. Japondar soŋǧy jiyrma bes jyl «Menıŋ tūŋǧyş tapsyrmam» degen realiti-şou körıp jatyr. Onda üş jasar böbekterdıŋ özı nan satyp aluǧa dükenge özdıgınen bara beredı. Jol-jönekei olardy kamera tüsırıp otyrady.
Nege japondyqtar balalaryn jalǧyz jıberuge qoryqpaidy? Nege olardyŋ balalary sonşalyqty estiiar? Amerikalyq mädeniettanuşy Duein Diksonnyŋ aituynşa, mäsele tek köşede qylmystyŋ azdyǧynan emes, japondardyŋ toptasyp ūjym bolyp ömır süre alatyndyǧynda eken. «Japon balalary qajet kezınde köşedegı kez kelgen japonnan kömek sūrai alatynyn bılıp ösedı» deidı.
Oquşylar ūjymdyq yntymaq pen jauapkerşılıktı mektep tabaldyryǧyn attap basqan alǧaşqy sätten üirene bastaidy. Oquşylar kezek-kezek kabinet jinastyrady. Ashanada kezekşı bolady. Därethana juady. Mūndai jūmystarǧa arnauly qyzmetşıler alynbaidy. «Bärı bärıne jauapty» degen ūstanym. Būl ūstanym ömırdıŋ barlyq salasyna qatysty. Qoǧamda da maŋyzdy röl atqarady. Onyŋ ışınde kölıkte jürgende: qoǧamdyq kölık jolauşy üşın öte yŋǧaily ärı qauıpsız. Diksonnyŋ aituynşa, batys örkenietınde ösken adamdy "kışkentai böbekterdıŋ erte es kıruınen" görı qoǧam müşelerınıŋ bır-bırıne degen "myzǧymas senımı" taŋ qaldyrady eken.
Audarǧan Şynar ÄBILDÄ
islam.kz
