İttık pen pendelık haqynda
Qara basyn arylta almai künädan,
«İtsıŋ!» – dedı bır adamǧa bır adam.
İttık penen adamdyqtyŋ arasyn,
Ajyratyp berdı deisıŋ kım oǧan?!
Körmese de qiyndyqty tym älı,
Torlady dep menı qaiǧy tūmany.
Öz kınäsın moiyndamai bır jıgıt,
«İt tırlıgıŋ qūrysyn!» – dep jylady.
Jürse de jūrt sol ölkenı mekendep,
Öz-özınen körındı de böten bop.
Qaralady qūmy än salǧan ölkenı,
«İt bailasa tūrǧysyz jer eken! – dep.
Salsaq taǧy örkeniet köşıne ız,
Aiyrdyq pa qaida dūşpan, dosymyz?
Öz keudeŋde arpalyssa aq – qara,
İtke qandai kınä artamyz osy bız?!
Tırlık etıp adamdardyŋ ışınde,
Baltyryna batyrmaǧan tısın de.
«İtpısıŋ» dep jazǧyramyz sosyn kep,
Qojaiynǧa berılgenı üşın de.
Bälkım būl söz erıkkennıŋ ösegı,
Älde tereŋ taǧylym ba köşelı.
Adam ata, Haua anany Jaratqan,
Jūmaq jerden quyp şyqqan desedı...
Özıne ūqsas bolǧannan soŋ, körıktı,
Jerde olarǧa mol yryzdyq berıptı.
Adam ata, Haua ananyŋ ūrpaǧy,
Kerek asyn qinalmai-aq terıptı.
Dedı me eken ǧūmyrlaryn jalǧasyn,
Jemıs bıtken iıptı äkep tal basyn.
Qinalmai-aq, ter tökpei-aq adamdar,
Jegen eken jidelerın, almasyn.
Bärı daiyn,
qoisyn janyn qinai kım,
Astyǧy mol, qambalarǧa simaidy ūn.
Oǧan sebep – şyǧady eken dänderı,
Sabaǧynan basqa deiın bidaidyŋ.
Toiǧan adam köre alǧan ba qaşyqty?
Qamsyz tırlık pendelerdı tasytty.
Kısılıgı az, kesırlengen keibıreu,
Nandy teuıp, tögıp, taptap, şaşypty.
Astamdyqqa täŋır mūndai şydai ma?
Qaharyna mındı osylai qūdai da.
Adamdardy sabasyna saluǧa,
Sosyn kelıp tapqan eken bır aila.
Bırden jönge salu üşın asqaqty,
En bailyqtan eldı mülde jasqapty.
Sabaǧynan dänın joiyp bidaidyŋ,
Joǧaryǧa köterıle bastapty.
Qiyn tartyp endı adamnyŋ tırlıgı,
Azap şekken şyǧyp jatty şyŋǧa ünı.
Aş – jalaŋaş, amaly joq aqyry,
Apat jolǧa jetken eken bır künı.
Osy kezde küŋırentıp qyratty,
Qūdaiǧa kep it beişara jylapty.
Özıne emes, Jaratqannan adamǧa,
Aiauşylyq jasai kör dep sūrapty.
«Adam dosym,
adam menıŋ tıregım,
Adamdarǧa qyzmet qyp jür edım.
Pendelerdıŋ kesırlıgın keşe kör,
Körsete kör aiyǧudyŋ bır emın.
Adamdarmen bırge ǧūmyr jasadym,
Qiyndyqta qalaişa endı qaşamyn.
Bärın almai, qaldyra kör bidaidyŋ,
Tym bolmasa bır qarystai masaǧyn».
İtten körıp adamda joq jaryqty,
Kök täŋırı közıne jas alypty.
İt adamǧa adaldyǧyn tanytty,
İt üşın sol bır qarys dän qalypty.
Dän bar jerde toqşylyq bar, taǧam bar,
Ol bolmasa tırlık jolyn tämamdar.
Älı künge ittıŋ yryzdyǧyn jep,
Keledı eken jer betınde adamdar...
«İtsıŋ!» – dedıŋ
bır adamǧa sen keşe,
İt pe eken ol adamdyqqa könbese.
Jamandar bar itke salsa alǧysyz,
İttıŋ aryn bylǧamaiyq endeşe!
Ūly besın
Ūly besın,
keldıŋ be, Ūly besın,
Besın keldı dep nege tüŋılesıŋ?!
Būl besınge ökpe aityp jürgenımde,
Soŋyra kep almasyn ıŋır öşın.
Ei, besın,
kelıp qaldyŋ qai tūsymnan,
Astyŋ ba alynbastai qaiqy şyŋnan?
Alpysty tal-tüs qana dep bıletın,
Ne alaiyn dep edıŋ baiqūsyŋnan?!
Beu, zaman,
taǧdyr qosqan ǧasyrym eŋ,
(Demeimın köktı tılıp, jasyn ılem...)
Berekelı bır ısım bıtpedı älı,
Ei, besın,
nege sonşy asyǧyp eŋ?!
Jürgende tylsym dünie köşıne erıp,
Būl zaman tairaŋdaidy tösın kerıp.
Säskenıŋ saltanatyn qimai jürsem,
Törıme jatyp aldy-au, besın kelıp.
Köp kördım dos-jaqynnyŋ qūbylǧanyn,
Alaida qainaǧan joq zyǧyr qanym.
Tabynǧan Täŋırıne Türkımın dep,
Namazǧa besınde de jyǧylmadym.
Suyndai şyŋyraudyŋ şölge qoiǧan,
Saz körem sartap künı kelgen oidan.
Iŋırde ırı ısterge bara alam ba,
Besınde timese eger elge paidam?!
Bılmeimın,
keştım be älde baqyt kenen,
Äiteuır ötken künnen jaqūt terem.
Bel buyp boz kılemge şyqpasam da,
Otyrmyn jaǧalasyp uaqytpenen.
Ūly besın,
törge şyq, Ūly besın,
Ne şyǧar tüŋılgenmen künıge şyn.
Bekerge jetemın dep jügıresıŋ,
Uaqyttyŋ kım toqtatqan Ūly köşın!!!
Elden kelgen hatqa
Jazylyp mekenjaiy,
naq deregı,
El jaqtan meiram saiyn hat keledı.
Aqjarma aqtarylǧan tılektermen,
Lebızın tuǧan jerdıŋ ap keledı.
Basylǧan būryştama,
mörımenen,
Osyndai aq tılekke şölıger em.
Jan edım arman quyp jyraq ketken,
Tuǧan jer şyǧaram dep törıne öleŋ.
Boiyma qūiyp berse halqym närın,
Biıkten beker bolar tartynǧanym.
Būl hattar eske salyp erke Aqsudy,
Balqaştyŋ töske ūrady tolqyndaryn.
Arşyǧan kökeidegı kömeskı oidy,
Būl hattar özge hatpen teŋespeidı.
Mataidyŋ būirat-būirat qūmy bolyp,
Jazyǧy Egınsudyŋ elesteidı.
Qapaldyŋ şyŋdaryna şyŋdap arman,
Tylsymyn tabu üşın qūmǧa barǧam.
Hat bolyp sybyrlaidy qūlaǧyma,
Bır ün kep sylq-sylq külgen jylǧalardan.
Saǧym bop qonsa bırde syr aqtarǧan,
Bäişeşek bür jaratyn qyrattardan.
Belestı endı bırde äkeledı,
Äkem men Anam baryp jyraq qonǧan.
Dei me eken,
boiyŋ pästeu, oiyŋ balǧyn,
Qalada ūǧa bermes jaiyŋdy ärkım.
Būl hattar syrlastyrar ruhymenen,
Iliias, Aqyn Sara, Saiyndardyŋ.
Jazylyp mekenjaiy,
naq deregı,
Audannan meiram saiyn hat keledı.
Tuǧan jerdıŋ Qūrmettı azamaty,
Ekenıŋdı esıŋe sap beredı,
Hatpen bırge köŋılge baq ta enedı!...
Qalqam, menı tūsama...
Qalqam,
bılem, ūnamaidy tym ısım,
Kökeiıŋe qonaqtamai jürısım.
Töŋırektep, ketpe deisıŋ qazyqtan,
Tūsauly attai mūndai künım qūrysyn.
Ömır joly būralaŋ jol,
qūzy myŋ,
Mymda jür myŋ san oilar, jüz ūǧym.
Şyǧamyn dep erkındıkke tulaidy,
Būzamyn dep şekteu-şeŋber syzyǧyn.
Ötınemın,
örısımdı şekteme?!
Azǧana bır duman körsem köp deme.
Aqyn üşın kısen degen tajal ǧoi,
Jıberme oǧan,
qisaŋ daǧy ökpege...
Bosat bır kez ketsın deseŋ şer mülde...
Oisyz tırlık, opa bolǧan tör kımge?
Bauyr jazyp şabyt barda şabaiyn,
Bailauly attyŋ bäige alǧanyn kördıŋ be?!
Oqpandary az ba ömırdıŋ joldaǧy,
Ǧūmyr-öleŋ – tırşılıktıŋ sol mänı.
Basym ünı qyrda jürgen qarǧanyŋ,
Bulyǧady būlbūl ünı tordaǧy!
Qalqam,
menıŋ aiaǧymdy tūsama,
Tomaǧaly qyran kökke ūşa ma?!
Kök dönenı erkın jelsın köŋıldıŋ,
Salynbasyn serı jürek qūsaǧa.
Keiımegın,
timedı dep tük paida,
Maǧan böten tırlık keşu būqpailap.
Tau men tasqa tisın qasqa maŋdaiym,
Naǧyz öleŋ şiryqqanda şyqpai ma?!
Şabytyma qamşy salyp küi-ana,
Has qyranşa qalyqtaiyn qiiada.
Sosyn...
sosyn jylu ızdep özıŋnen,
Asyǧaiyn jetkenımşe ūiaǧa.
Osy bolsyn pätuämız, iä ma?!
Äben aǧany eske alu
aqyn Äben Däurenbekovtyŋ ruhyna
Qaşqan oilar...
taqymdauǧa könbegen,
Öleŋ – dertıŋ
ön-boiyŋdy meŋdegen.
Aŋdyp jürıp, aqyry alyp tynǧan-dy,
Öldı deuge özıŋdı, Äbe, senbep em.
Syrly jürek,
samǧap ūşar oi barda,
Sezımıŋe sergeldeŋ mūŋ boilar ma?!
Toqtaǧūl men jyrǧa qostyŋ Jambyldy,
Änıŋdı aitpai tarqamaityn toilar da.
Örge tartyp öleŋ-jyrdyŋ ölşemın,
Qaiyspauşy eŋ qapelımde kelse mūŋ.
Jaqyn tartqan, jai sūrasqan jandarǧa,
«Menıŋ atym Äben aǧa...» – deuşı edıŋ.
Erttep mınıp qara öleŋnın tor atyn,
Ärı alasa,
ärı atandyŋ zor aqyn.
Äben ketıp bara jatsa köşemen,
Öleŋ ketıp baratqandai bolatyn!
Boiyŋda alau,
laulaǧanda zereŋde ot.
Ǧūmyr-däuren ketken edı öleŋ bop.
Äldeqaida sybdyr qaqsa syrly saz,
Özıŋ be dep qarai berem eleŋdep.
Qūiǧan edıŋ jürekterge sezım-nūr,
Jadau jyrdan janymdy, aǧa, bezındır.
Äben ruhy öleŋ bolyp älı de,
Taldyqorǧan köşelerın kezıp jür!
Bır sezım
Än be edıŋ äldilegen,
öleŋ be edıŋ?!
Äiteuır özıŋdı aŋsap eleŋdedım.
Bılseŋ ǧoi jüregıme şattyq ornap,
Bır sen dep nala-mūŋǧa bölengenın.
Jyr ma edıŋ,
men jazbaǧan jyraqtaǧy,
Käusär ma eŋ jalǧasatyn būlaqqa änı?
Janymnyŋ tynyştyǧyn talqan etıp,
Köŋılde beimaza küi tūraqtady.
Saǧym ba eŋ,
älde mendık qiial ma edıŋ,
Keudeme kerımsaldyŋ qūiar lebın?
Ǧaiyptyŋ ǧajaiyby bolsaŋ, şırkın,
Jürekten tamǧan jasty tiiar ma edım?!
Jolyqqan jappar künnıŋ jalǧanymen,
Sen menıŋ oryndalmas armanym ba eŋ?
Sendelıp sezımımde şarq ūratyn,
Jan ba edım jany jūtaŋ, talǧamy kem?!
Daq pa edıŋ dara tüsken jürektegı,
Oilamai özıŋ jaily kün ötpedı.
Keudeme kırıp alǧan kerenau mūŋ,
Gül ekkenı belgısız,
Kül etkenı.
Sol bır mūŋ keude tūsty syzdatady,
Iаpyrmai,
qūlata ma qūzǧa taǧy?!
Sezımnıŋ janartauy atylǧanda,
Miymnyŋ qatparyna mūz qatady.
Bır suyp,
bır küiemın saǧynyştan,
Qaitemın būl jürektı alyp ūşqan?
Özge bır terezeden jaryq ızdep,
Bälkım men jan bolarmyn jaŋylysqan?!
Deuşı edım,
bärı ömırde köneredı,
Ǧaiyptan bır sezım kep sebeledı.
Tūŋǧiyq tylsymyŋa tastai salyp,
Äurege salyp qoidyŋ nege menı?!
Kabakta
Iŋır me edı,
älde tün be, beimälım...
Şaǧaiyn dep şyqtym ba älde aiǧa mūŋ?
Aidyndaǧy qaiyq syndy bır jan em,
Adasyp qap ızdep jürgen ailaǧyn.
Taǧdyryŋa könbe meilı,
kön meilı,
Tüngı qala köŋılımdı terbeidı.
Jymyŋdaidy meiramhana ottary,
Şaqyrady menı özıne,
«Kel!» – deidı...
Oiǧa oralyp ūiqastar men maqamdar,
Dep tūrǧandai: «Kabaktardan ot al, bar!»
Qūpiia älem qūşaǧyna şaqyryp,
Qol būlǧaidy şarap toly bokaldar.
Tüsıp alǧan tülkı būlaŋ tüngı ızge,
Tülen türtken jön aitady kım bızge?!
Jalaŋaştap alǧan qyzdar baltyryn,
Ūiattaryn qaldyrǧandai kündızge.
Aǧytyp sap tösındegı tüimenı,
Taǧy bırı menı ortaǧa süiredı.
Myqyndaryn būraŋdata biledı,
Kırpıgımen jüregımdı tüiredı.
Perıştenıŋ qozdyratyn qūmaryn,
Köz aldymda būlaŋdaidy būla kün.
Ört bop janyp, jalyndaǧan keudenı,
Basyp qoiam salqynymen syranyŋ.
Masaŋ oimen şolyp qoisaŋ maŋaidy,
Asyq oilar aǧzaŋa kep taraidy.
Ana otyrǧan bır top qyzdyŋ ışınde,
Bırı maǧan qos janaryn qadaidy...
Er salǧandai ereuıldı qūr atqa,
Soŋǧy bokal jetkızerdei mūratqa...
... Äŋkı-täŋkı otyramyn taŋerteŋ,
Sana – tūman,
Tüngı eles joq bıraqta!...
Quat QAIRANBAEV,
Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı
Abai.kz
