«Ákim bol, halqyńa jaqyn bol». Halyqqa jaqyndyqty qaıdam, Pavlodar oblysynyń tizginin ustaǵan Bolat Baqaýov syndy ákimderdi el tústep tanymaıdy. Áıteýir osy óńirdi basqaryp, kresloda otyr demeseńiz, Baqaýovtyń shıdiń basyn syndyrǵanyn estigen adam joq. Sonda da aýyzdy qý shóppen súrtýge bolmaıdy. Sebebi: sońǵy jyldary sál-pál el nazaryn Baqaýovqa aýdarǵan birdi-ekili oqıǵa boldy. Byltyr Stalın bılegen Sovet ókimetiniń qazaqqa qasaqana jasaǵan genoıdiniń qurbandaryn eske alý jıylysynda kórshi eldiń memlekettik tilinde ǵana sóılegen ákim árýaqtarǵa quran baǵyshtatpaı bir-aq kúnde «tanymal» bolyp shyǵa keldi. Onan keıin Pavlodar qalasynyń turǵyny, belgili qoǵam belsendisi, til janashyry Rýza Beısenbaıtegi memlekettik tilde habarlandyrý jasamaǵany úshin tramvaıdyń jolyn bógemek bolǵanda, Baqaýovtyń komandasy ana tiliniń Pavlodardaǵy jaı-kúıine jany kúıgen qazaq qyzynyń, áıel-ananyń aýzyn jabý úshin qoldarynan kelgenniń bárin jasady. Bul – túsingen adamǵa memlekettik tildi tunshyqtyryp, óńirde órisin taryltyp óltirý bolyp tabylady. Al, Elbasymyz bolsa, «Qazaqstan halqyn uıystyratyn til – qazaq tili», «Qazaqstannyń bolashaǵy – qazaq tilinde» deıdi. Til máselesindegi Elbasynyń osyndaı salıqaly saıasatyn esh túsinbeıtin, túsingisi de kelmeıtin Bolat Baqaýov kim? Ol ákim bolǵaly Kerekýde ne ózgerdi? Nendeı jetistikke jetti?
Túrli qoǵamdyq uıymdar hám arnaıy saıası ınstıtýttar elimizde árdaıym ákimderdiń reıtıngisin jasap, óńirlerde atqarylyp jatqan jumystardy, memlekettik saıasattyń durys júrgizilý barysyn, halyqqa qyzmet kórsetý sapasyn t.b saralap otyrady. Bolat Baqaýov sol ákimderdiń reıtıngi boıynsha eshqashan aldyńǵy úshtikke, ne tórttikke ilingen emes. Bul neni bildiredi? Bul – Kereký óńirinde eldiń nazaryn aýdaratyn, halyq úshin qajetti jobalardyń jasalmaı, memlekettik saıasattyń durys júrgizilmeı jatqanyn bildiredi. Sóz oraıy kelgende aıta keteıik. Osy rette Qostanaı oblysynyń qazirgi ákimi Arhımed Muhambetovti de eshkim bilmeıtin, tanymaıtyn ákim deýge bolady. Pavlodar men Qostanaı – jalpy elimizde qazaqylaný úrdisi qarqyn alǵanymen qazaq eliniń dymy quryp turǵan dertti óńirler. Atalǵan óńirlerge memleket basa nazar aýdarýǵa tıis. Soltústiktegi oblystarda memlekettiligimizdiń tutastyǵy men saıası hám ekonomıkalyq reformalar qarqyndy túrde iske asýy úshin kún-tún demeı jumys jasalǵany durys. Ótken kúnderdiń yqpalynda qalyp qoımaı, memlekettik tildiń ústemdik qurýyna bar jaǵdaıdy jasap, ıdeologııalyq jumystardy ózge óńirlerge qaraǵanda eki-úsh ese kóp atqarýǵa tıispiz. Prezıdent Nazarbaev óziniń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarlamalyq maqalasynda: «Ómir súrý úshin ózgere bilý kerek. Oǵan kónbegender tarıhtyń shańyna kómilip qala beredi», - dedi. Dál osy sóz bodandyq zamannyń boqyraýynda áli otyrǵan Baqaýovtarǵa arnalsa kerek.
Sonymen, ákim Bolat Baqaýov ne istep júr? Óńirdegi jer-sý attaryn qazaqylandyra aldy ma? Qansha qazaq mektebin ashty? Ózi bastama etip kótergen balabaqshalardy qazaq tildi etý jumysy nege jasalmaı jatyr? Nege?
Baqaýovqa deıingi Pavlodar oblysyn basqarǵan ákimderdiń deni orta kórgen, túrli qyzmetter jasaǵan, ysylǵan jigitter bolatyn. Mysaly, bul óńirge ákim bolmaı turyp, Asyǵat Jabaǵın – energetıka mınıstri, Ǵalymjan Jaqııanov – strategııalyq resýrstardy baqylaý Agenttiginiń tóraǵasy, Qaırat Núrpeıisov – vıe-mınıstr, Baqytjan Saǵyntaev – premer-mınıstrdiń keńsesiniń jetekshisi, Erlan Aryn – bilim, mádenıet jáne densaýlyq saqtaý mınıstriniń birinshi orynbasary, Qanat Bozymbaev – «Samuryq» holdınginiń prezıdenti boldy. Baqaýovtyń aldyndaǵy ákimderdiń biri atyshýly Danııal Ahmetov qana Pavlodarda júrip oblystyń ákimi bolypty. Árıne, munymen aıtqymyz keletini: Kerekýdeı mańyzdy óńirge ysylǵan, el úshin qyzmet jasap tanylǵan adam basshy bolýy kerek. Alaıda bul sózimiz «ortalyqtaǵy bılik dálizin keship kórmegen laýazym ıesi el basqara almaıdy» degen oıdy týdyrmaýy tıis. Biz bul mysaldy Baqaýov óziniń týyp-ósken eli úshin, týǵan jeri úshin eshteńe bitire almaı júrgenine qarap, amalsyzdan aıtyp otyrmyz.
Pavlodar halqynyń sany elimizdiń ońtústik aımaqtaryn meken etip otyrǵan eldiń sanymen salystyrǵanda shamaly, biraq, ónerkásipti oblys bolyp sanalady. Aýylsharýashylyǵyn damytýǵa suranyp turǵan quıqaly jer jylyna pálenbaı myń tonna astyq óndirip, elimizdiń ekonomıkasyna súbeli úles qosýǵa qaýqary jetedi. Jylyna 700 myń gektardaı jerge dándi-daqyl egiletin, asa mańyzdy ólkeniń, ókinishke qaraı, halqynyń sany jyl sanap azaıýda. Árıne, tarıhı otanyna kóship jatqan jurttyń joldary bolsyn deımiz. Ár azamat – óz tańdaýyn jasaýǵa quqyly. Biraq, sol ketkenderdiń ornyn toltyrý, osy máseleni ishki jáne syrtqy kóshi-qonnyń esebinen sheshýge áreket jasalýy kerek emes pe? Bir ǵana mysal aıtaıyq. Berdibek Saparbaev ShQO-nyń ákimi bolyp turǵan kezinde eshkimge jaltaqtamaı-aq, Ońtústikte tyǵyz qonystanyp otyrǵan sharýalardy Shyǵystyń jan sany azaıǵan aýdandaryna aparyp ornalastyrdy. Saparbaevtyń sol isin búginde Soltústik Qazaqstan oblysynyń ákimi de jalǵastyryp jatyr. Ońtústiktegi oblystarǵa baryp, eńbek naryǵynyń kórmelerin uıymdastyryp, oblysyna kóship kelýshilerdiń qataryn molaıtýda. Al, sol Soltústik Qazaqstan oblysymen kórshiles Pavlodar oblysynyń ákimi Baqaýov bolsa, mundaı ıgi istiń ıisi murnyna barmastan domalanyp júrip jatyr. Óıtkeni, zaman ózgerse de, eldiń qoǵamdyq sanasy ózgerse de, Bolat Baqaýovtyń sanasy ózgermegen. Ol bildeı bir óńirdiń tizginin qolyna ustap otyrǵanymen, zamannyń beti beri qaraǵanyn, ýaqyttyń tegershegi ońǵa qaraı aınalyp ketkenin sezine alar emes. Ózi basqaratyn oblysta jergilikti ult ókilderiniń qarasy ózge ult ókilderinen basym bola bastaǵanyna qaramastan, memlekettik tilde sóılegisi kelmeýiniń syry da osynda jatyr. Qazaq tilinde sóılep, Konstıtýııalyq zańdy qaqyn talap etip júrgen Rýza Beısenbaıtegi sııaqty qazaqtyń ór rýhty qyzdaryn 86-shy jylǵy jendetterden bir kemi joq Pavlodardaǵy polıeılerdiń tepkisine salyp, qasıetti Baıanaýyl jurtynyń rýhyn syndyryp otyrýy da Baqaýovtyń otarlaýshylardyń «boqtyǵynan» tazarmaǵanyn bildirse kerek. Eger de, Baqaýovtyń sanasy ózgergen bolsa, Kerekýde Rýza syndy belsendiler kóbeıer edi. Sol belsendilerdiń kúshimen qalanyń da, dalanyń da biraz jerleriniń ataýyn qazaqylandyryp jiberýge bolar edi.
Ideologııany bylaı ysyryp, endi óndiriske qatysty bir-eki aýyz sóz aıta keteıik. Pavlodarda 1991 jyldan bastap ken oryndary bóliske, durysy talan-tarajǵa tústi. Pavlodar oblysyndaǵy el ıgiligi qazirgi ShQO-nyń ákimi Danııal Ahmetovtyń tusynda tistegenniń aýzynda, ustaǵannyń qolynda ketti. Mysaly, Ekibastuz kómir-ken oryndaryna, jylý energııa ortalyqtaryna qazir kimderdiń ıelik etetini belgisiz. Pavlodardyń munaı óńdeý zaýyty nege iske qosylmaı turǵany jáne túsiniksiz. Bir kezdegi Pavlodar traktor zaýyty qaıda ketti? Bul suraqtarǵa qazaqty zar qaqtyrǵan «maı sheke» Mashkeevıchterdiń kóleńkeli keıipi ǵana jaýap berýi múmkin. Jáne sondaı kóleńkeli keıipkerlerdiń qasynan toqsanynshy jyldary tez arada dáýlet jınap, aıaqasty baıyǵan Baqaýovtyń sulbasy kórinip qalmasa eken dep tileımiz. Óıtkeni, qazir Baqaýov Pavlodarda ózin aıdaı álemniń qojasy, aq patsha sezinedi. Elbasy jas kadrlarǵa senim artyp, olardy laýazymdy qyzmetterge taǵaıyndap keledi. Alaıda, sonyń keıbiri eldiń de, Elbasynyń da senimin aqtaı almaı jatyr. Senimdi aqtamaǵandar men úkilegen úmitti úzgender týrasynda Prezıdent jeltoqsan aıyndaǵy 2017 jyldy qorytyndylaǵan suhbatynda da aıtyp ótken bolatyn. Bir top jýrnalıst qatysqan sol suhbat barysynda Nazarbaev: «Jastarǵa senim artasyń, laýazymdy qyzmetterge taǵaıyndap, quzyryna memlekettik mańyzy erekshe jumystardy tapsyrasyń. Al olar bolsa, az kúndik baılyqqa, aqshaǵa qyzyǵyp qaqpanǵa túsip jatady. Árıne, meniń olarǵa janym ashıdy», - degen edi. Elbasynyń da, eldiń de senimin aqtamaı esirip júrgen jastyń biri osy jas ákim Bolat Baqaýov (1971 jyldyń túlegi, qazir 47 jasta) deýge bolatyndaı. Egerde Baqaýov talap údesinen shyǵyp júrgen bolsa, aıtyńyzshy, ol Elbasynyń qaı tapsyrmasyn óz dárejesinde laıyqty atqarypty? Nemese oryndy usynys jasapty? Bul suraqtarǵa jaýap tappaı, aýyzdy qý shóppen súrtýge týra keledi.
Tóreligin el aıtsyn!
«Baqaýov El men Elbasynyń senimin aqtaı aldy ma?»...
Sháriphan QAISAR
Abai.kz
