Künı keşe ǧana Qazaqstan Jazuşylar odaǧynda plenum öttı. VI Plenum. 800-ge juyq müşenıŋ 80-ge juyǧy jinalǧan alqa-qotan jiyn tūp-tura 5 saǧatqa sozyldy.
Plenumnyŋ qarauy tiıs qos mäselenıŋ bırı: Jazuşylar odaǧynyŋ kezektı qūryltaiynyŋ uaqytyn belgıleu; ekınşısı, soŋǧy 5 jylda odaq oryndaǧan jūmystardy jiyntyqtau bolatyn.
Degenmen, odaqtaǧy oi talas qyzyp, jaryssözge şyqqan jazuşylar JO-ny 22 jyl basqaryp kelgen Nūrlan Orazalinge jeke arazdyqtaryn da, oǧan degen jeke razylyqtaryn da bıldırıp jatty. Al Nūrlan Orazalin Jazuşylar odaǧyn 22 jyl basqarǧanyn aita otyryp, kelesı sailauǧa kandidaturasyn ūsynbaitynyn bırden aitty.
Söitıp, eskı odaqta jaŋa töraǧa sailanatyn boldy. Plenum müşelerınıŋ 5 saǧatta bır kelıskenı – jalpy Qūryltaidy 12-Nauryzǧa belgıledı. Sezd sol künı ötedı. Jaŋa töraǧa sol künı sailanady.
Sonymen Jazuşylar odaǧyna jaŋa töraǧa keledı. «Töraǧa Pälenbai bolady eken, joq Tügenbai bolady eken» degen gu-gu ösek qazır jazuşy qauymnyŋ ortasynda qyzu talqylanyp jatyr. Ärkım özınşe pıkırde.
Bızdegı qalamger ortada jas qalamgerler köbıne köp aǧa buyn qalamgerlerdıŋ tasasynda qalyp qoia beretını belgılı. Olardyŋ ünıne qūlaq asyp jatqan kım bar deisız, taǧy. Odaqtyŋ töŋıregındegı ekı-üş jıgıttı aitpaǧanda, jaǧdai solai.
Dese de, bız būl joly saualnamany däl osy orta buyn men jas buynnyŋ arasynda jasaǧandy jön kördık. Būl jaŋa buynnyŋ pıkırı. Keŋestık kesır ideologiiadan sanasy azat buynnyŋ pıkırı. Al saual mynau: Odaq töraǧalyǧyna kım kelse de, sız jaŋa töraǧadan qandai jaŋalyq kütesız? Odaqqa qandai reforma jasaluy kerek? Odaq jaily oiyŋyz qandai?
Jazuşyny ösıretın odaq emes...
Quandyq Şamahaiūly, QR mädeniet qairatkerı, jazuşy-audarmaşy: - Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ sovet zamanyndaǧy däuırın saǧyna eske aluşylar köp. Ol jyldar şynymen de qazaq-sovet jazuşylarynyŋ altyn däuırı boldy. Endı, ol däuır qaita kelmes, Jazuşylar odaǧy saqtalyp qalsa da däl solai «oinap külmes». Ony täuelsızdık jyldarynda közben kördık qoi. Jalpy, naryqtyq ekonomikanyŋ qatal zaŋyna qalasaŋ da, qalamasaŋ da baǧynuyŋa tura keledı. Qazırgı oqyrman keşegıden özgeşe. Sebebı, taŋdau köp. Älem ädebietınıŋ ınju-marjandaryn audarma arqyly ǧana emes, tüpnūsqadan tıkelei oqityndardyŋ qatary da ösken. Būǧan sai talǧam da biıktep barady. Odaqty jelep-jebep kelgen kompartiia da, onyŋ qyzyl ideologiiasy da qūrydymǧa ketken. Sonda da dem berıp osy künge deiın jetkızgen qazırgı ükımetke jazuşylar alǧys aitulary kerek şyǧar. Ükımet jazuşylardyŋ kıtaptaryn az taralymmen bolsa da şyǧaryp keldı, ötken jyldan bastap qalamaqy taǧaiyndady. Endı, osydan artyq qamqorlyqty eşbır memleket jasai almaidy. Jasauǧa yqylasy da körınbeidı. Jazuşylar odaǧy özı sekıldı qoǧamdyq bırlestıkter sanalatyn Qazaqstan Assambleiasy jäne «Nūr otan» partiiasy sekıldı ūiymdarmen bäsekelese almaidy. Şynaiy jaǧdai osyndai. Olai bolsa, Jazuşylar odaǧynyŋ basşylyǧynan Nūrlan Orazalin ketkennen özgeretın dünie şamaly. «Baiaǧy jartas sol jartas» bolyp qala beretın şyǧar. Būl menıŋ subektivtık pıkırım. Menıŋ aitqanym kelmei, mülde basqaşa baǧyt alyp ketse ärine, quanamyn. Ötken plenumda aitylǧan syndarǧa nazar audarylǧany dūrys şyǧar. Degenmen, jazuşylardyŋ odaqqa qarap qalǧan nesı bar? Jazatyn şyǧarmalaryn odaqsyz da jazyp, jasai berulerıne bolady ǧoi. Odaqtyŋ qajettılıgı, şyǧarmaşylyq orta bola alatyndyǧy bolsa kerek. Mūndai orta är jazuşy üşın mındettı türde qajet. Bıraq, ol bügıngıdei älde bır biurokratiialyq apparat emes, şyn mänındegı şyǧarmaşylyq odaq bolǧany abzal. Jazuşylardyŋ söilegen sözderınen, jazǧan maqalalarynan aŋǧarylatyny, odaqqa müşe 800 jazuşynyŋ bärı keremet yntymaqtasyp ketpegenderı anyq aŋǧarylyp tūr. Osynşama köp «qoşqardyŋ basy bır qazanǧa syiyp» ketunıŋ özı mümkın emesı anyq. Jıkke, topqa bölıngenderı aşyq körınıp tūrady. «Anau anany jaqtaidy, mynau mynany jaqtaidy» degendı syrttai qarap, körıp-bılıp tūramyz. Olai bolsa, sol müddeles toptar bas qosyp nege jeke odaq bolyp bölınıp ketpeidı? Qyryq pyşaq bolyp, bır odaqqa syiyspai jürgenşe oŋaşa otau tıgıp özara bäsekege tüsulerıne ne kedergı? Jazuşyny ösıretın odaq emes, baspa ısı men kıtap sauda menedjmentı dep oilaimyn. Baspahanalardyŋ eşbırıne monopoliia berılmei şynaiy bäsekelestık orta qalyptasuymen qatar kıtap saudasy menedjmentı jetıldırılse, qazaq jazuşylarynyŋ arasynan talaiy alǧa suyrylyp şyǧary anyq.
Odaq proletariat jazuşylardyŋ basyn bırıktırıp, sosializmnıŋ ideologiiasyn ıske asyru üşın aşylǧan
Ainūr Töleu, ädebiettanuşy: - Aldymen bızge Jazuşylar Odaǧy ne üşın kerek? Odaq basynda proletariat jazuşylardyŋ basyn bırıktırıp, sosializmnıŋ ideologiiasyn ıske asyru üşın aşylǧan dep esepteimın. Bılemın, Odaqtyŋ kerek ekenın däleldeitınder tabylady. Bırı ädebi üderıstıŋ baǧyt-baǧdaryn bılıp otyruymyz kerek deitın şyǧar, endı bırı jazuşylardyŋ imidjın qalyptastyratyn orta boluy kerek degen sebeptı aldyǧa tartatyn bolar. Onda osynyŋ barlyǧyn jüzege asyra alatyn, menedjmentten habary bar, naǧyz ūiymdastyruşy töraǧalyq etuı tiıs. Qalamgerlerdıŋ qoǧamdaǧy orynyna qatysty zamanǧa säikes äreketter jasaluy tiıs. Jazuşy degen belgılı bır jiyn-toilarda ädemı sözderdı monşaq sekıldı tızıp beretın, jai kezde eşkımge keregı joq mūrajaidaǧy eksponat sekıldı bolmauy kerek. Ädebiettı tiptık beine degen bar ǧoi. Odaqtyŋ töraǧasy dese, bızdıŋ oiymyzǧa aǧa buyn, tıptı aqsaqal buyn keledı. Nege? Jas qalamgerlerdıŋ älgı atap ötken ekı buynǧa sözı ötpeitın bolǧandyqtan ba? Töraǧa sailau, Jazuşylar Odaǧy, qalamgerler mäselesı - aita berseŋ, tausylmas jyrdai. Bıraq qoǧamǧa mäsele emes, nätije kerek. Ary-berı tartqylaǧannan bız myqty ädebiet jasai alamyz ba, älde uaqyt joǧaltamyz ba? Bügıngı oqyrmannyŋ talǧamyna sai eŋbek jazyp jatqan jazuşylardan bälkım oqyrman beihabar şyǧar. Nege Odaq myqty jazuyşylardyŋ imidjın qalyptastyryp, şyǧarmalaryn trendke ainaldyrmaidy. Külkılı bolsa da, men endıgı töraǧadan osyndai jaŋalyq kütemın.
Jas qalamgerlerdı şetelge täjıribe almasuǧa jıberudıŋ jolyn qarastyrsa
Tılek Yrysbek, jas aqyn: - Qazaq ädebietı ne sebeptı älemdık deŋgeige köterıle almaidy nemese älem oqyrmandary qazaq jazuşylarynyŋ şyǧarmalarymen ne sebeptı tanys emes degen syndy äbden jauyr bolǧan saualdardyŋ köpten berı köptıŋ oiyn mazalap jürgenı anyq. Jäne, qit etse boldy oǧan Jazuşylar odaǧan kınäläi jöneludı ädetke de ainaldyryp alǧandaimyz. Ärine, būl qaişylyqtardyŋ tuyndauy bır jaǧynan dūrys ta şyǧar, bıraq qūdaiym-au bügınde bız HHI ǧasyrda ǧasyrda ömır sürıp jatyrmyz ǧoi (Jäne, osy tūsta postkeŋestık el ekenımızdı taǧy bır märte eske sala ketkım keledı), Qazaq ädebietı ne sebeptı damymai otyr? Bylaişa aitqanda, nege bızdıŋ ädebiet älemdık keŋıstıkte joq? Jauabyn özımnıŋ subektitvtı pıkırımmen bıldıretın bolsam onyŋ jauaby qarapaiym ǧana, iaǧni bızde ondai jazuşy joq! Jäne, aldaǧy uaqytta osy jüienı betke alyp kete beretın bolsaq paida boluy da ekıtalai! Sebebı, bızde ädebi agenttıkter älı qalyptaspaǧan. Sondyqtan, Jazuşylar odaǧyna myŋ jerden bastyq kelse de, ädebi agenttıkter qaşan jūmysyn bastamaiynşa, oǧan jarnama jūmysy jasalmaiynşa, jazuşylarymyz jurnalist bolǧany bolǧan. Sondyqtan, aldaǧy uaqytta odaqty öz tızıgınıne alar, ainalyp keteiın qūrmettı bolaşaq «töraǧa» egerde ǧalamtordan habaryŋyz bolyp, osyny oqyp otyrsaŋyz sızge myna bır ötınışımdı aita ketkım keledı. Tym bolmaǧanda jylyna bır märte keudesınde säulesı bar-au dep topşalaǧan talantty jastardy şet elge bılım asyryp, täjıribe almasuǧa jıberıp otyrudyŋ amalyn qarastyrsaŋyz. Sebebı, amerikandyq aqyn Tomas Sternz Eliot «ärbır jaŋa buyn özınıŋ ädebi synyn qalyptastyru kerek nemese ärbır ūrpaq önerge öz tūrǧysynan keledı, oǧan öz talaptaryn qoiady jäne jaŋa mındetter jükteidı»,- degen oiyn alǧa tartqan bolatyn. Menıŋ nenı meŋzep otyrǧanymdy jaqsy tüsıngen bolarsyz dep ümıttenemın. Eger de sol jas qalamgerlerdıŋ ışınde şyn mänınde talantty ädebietşı şyǧatyn bolsa, sol jaqtyŋ qalamgerlerı ony özderı aq öz tılderıne audaryp alary sözsız. Taǧy bır aita ketetını, bügınde älemdık deŋgeidegı daŋqty közı tırı jazuşylardy, atap aitqanda Mario Vargas Losany, Orhan Pamukty, Patrik Modinony, Giunter Grassty, Kazuo İşigurony, Haruku Murakamidı jäne t.b sol sekıldı älem nazaryn audarta alatyn tūlǧalardy ükımet aralasuymen, qalamgerlerımızben bailanys ornatudyŋ jolyn qolǧa alsaŋyzdar. Onsyz da, paidasyz ıs-şaralar men önımsız müşäiralarǧa ketıp jatqan aqşa ǧoi. Odan da, audarma mäselesın jüielı qolǧa alyp, aldaǧy ädebietımızdıŋ damuyna jaŋa serpın berseŋız bız sızge şeksız rizaşylyǧymyzdy bıldıretın edık.
Jazuşylar Odaǧyna Jazuşy emes, Finansist kerek!
Edılbek Düisen, jas aqyn: - Aldymen aitarym, Qazaqstan Jazuşylar Odaǧynda menıŋ alty alasym-bes beresım joq. Olar Menı, Men Olardy nege ızdeuımız kerek? Ärbırden soŋ, baǧyt-baǧdarynan aiyrylyp qalǧan Odaqtan Ūly Ädebietke qosylar ülestı kütudıŋ özı bekerşılık. Auyl arasyndaǧy toi-tomalaqtardy ūiymdastyruşy ūiym deseŋız, ol endı bölek äŋgıme. Men közınıŋ nūry öşıp, aibaty qaşyp, süreŋsız, tym soraqy küige tüsken Odaqty «Ardagerler üiı» dep qabyldaimyn. Öitkenı, onyŋ sahnasynan, sahnasy tūrmaq ǧimarat aldynan bız esti qalǧan toptasqan jas aqyn-jazuşylardyŋ bırın de körmeimın. Bes sausaǧyŋyzdy toltyra da almaisyz. Bälkım, men qatelesıp otyrmyn: Odaq üşın «jas aqyn-jazuşylardyŋ» jas mölşerın esepteu ölşemı müldem bölek te bolar. Keşegı plenumdaǧy sözder syŋaiynan Odaqtyŋ emes, ǧimarattyŋ ǧana kerektıgın aŋǧardym. Maǧan deseŋız, endıgı, Jazuşylar Odaǧyn türlı-türlı kışıgırım klubtarǧa ülestırıp, taratyp tynu kerek. Onsyz da ol, aǧalarymyzdyŋ az abyroiynyŋ özın tögıp boldy. Al, jaŋa basşy jaily eşteŋe aita almaimyn. Bır aǧam aitady «Jazuşylar Odaǧyna Jazuşy emes, Finansist kerek!» dep. Sonykı dūrys!Pıkırlerdı äzırlegen Nūrgeldı Äbdıǧaniūly
Abai.kz
