Elımız täuelsızdık alǧan 30 jyl ışınde respublikamyzdyŋ tükpır-tükpırınde, onyŋ ışınde Aqtöbede Elbasynyŋ qatysuymen bırqatar ırı käsıporyndar aşylyp, zäulım ǧimarattar boi tıktedı. Bügıngı künı būl nysandar Aqtöbenıŋ ajaryn aişyqtap, el igılıgıne qyzmet etıp otyr. Tūŋǧyş Prezident künıne orai bız osy nysandar turaly jazǧan edık...
«Nūr ǧasyr» meşıtı
Bügınde aqtöbelıkterdıŋ ǧana emes, küllı elımızdıŋ maqtanyşyna ainalǧan, «Qazaqstannyŋ Täj-Mahaly» (Myrzatai Joldasbekov) atanǧan Aqtöbedegı «Nūr Ǧasyr» meşıtı — Elbasynyŋ qatysuymen aşylǧan qūrylystyŋ bırı. Ol ekı jarym jyl ışınde salynyp, 2008 jyly 22 qyrküiekte qasiettı Ramazan aiynda paidalanuǧa berıldı.
Meşıttıŋ aşylu saltanatyna Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev pen Resei Federasiiasynyŋ būrynǧy Prezidentı Dmitrii Medvedev qatysyp, onyŋ aşyluyna joǧary märtebe bergen. Elbasy meşıttıŋ aşylu räsımınde halyqpen kezdesıp, jyly lebızın bıldırgen.
Allanyŋ üiınıŋ qūrylysyna 220 myŋ adam, iaǧni oblysta tūratyn ärbır otbasy öz ülesın qosty. Meşıttı tūrǧyzuǧa 5 million teŋgege deiın qarjy audarǧan otbasylary da bar.
Äuejai 2008 jyly Qazaqstan men Resei şekaralas aimaqtarynyŋ V forumy ötken kündermen säikes paidalanuǧa berıldı. Jaŋa keşennıŋ aşyluynda Elbasy:
— Aqtöbe halyqaralyq äuejaiyna köŋılım toldy. Onyŋ qyzmetkerlerıne aldaǧy uaqytta tek tabys tıleimın. Jaŋa äuekeşennıŋ jūmysy jandana bersın. Jalpy azamattyq äuejai salasynyŋ qyzmetkerlerıne zor alǧys aitamyn, — dedı.
Ǧimarattyŋ aşylu räsımınde Elbasy ūlttyq-mädeni ortalyq ökılderımen kezdesıp, jyly lebızın bıldırdı.
— Bızdıŋ Qazaqstan — köpūltty el. Är ūltqa öz mädenietın, tarihyn ūmytpauǧa, jaŋǧyrtuǧa mümkındık berılgen. Balalarǧa da öz ana tılın üirenuge jaǧdai bar. Oǧan dälel — osy Dostyq üiı. Men üşın eŋ keremet konsert — Assambleianyŋ konsertı. Är ūlttyŋ öz mädenietın körsetken sätı de öte ädemı. San ūlt öz tılınde än şyrqap, öz bilerın bilegen şaq bır ädemı gül şoǧyry ıspettes. Ömırdıŋ gül şoǧyry! Men sondai sätte erekşe bır küige bölenemın, — dedı Elbasy.
Sol jyly Elbasy Köktauǧa kelgen saparynda auyl tūrǧyndarynyŋ ötınışı boiynşa basyna kigen kaskasyna qoltaŋbasyn qoiyp, eskertkışke berıp ketken. Būl qūndy eksponat qazır audandyq mūrajaida saqtauly tūr.
Polietilendı qūbyrlar şyǧaratyn zauyt
Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev 2011 jyly nauryzda kelgen saparynda Aqtöbedegı «Aktiubstroihimmontaj» JŞS polietilendı qūbyrlar şyǧaratyn zauytta bolyp, jaŋa öndırıstıŋ tūsauyn kestı. Memleket basşysy basqaru pultıne kelıp, tetıktı basu arqyly öndırıstıŋ ıske qosyluyn jüzege asyrǧan soŋ önımnıŋ alǧaşqy ülgısı nauaǧa jol tartty.
Nūrsūltan Nazarbaev aqtöbelıkterge rizaşylyǧyn bıldırdı.
— Bızdıŋ elımızde Aqtöbe oblysy mūnai-gaz öndıretın maŋyzdy öŋırlerdıŋ bırınen sanalady. Myna gaz öŋdeu zauyty, äsırese, elımızge asa qajet. Sondyqtan jyldan-jylǧa gaz öndırudı örkendetıp kele jatqan Aqtöbe oblysynyŋ eŋbekkerlerıne rizaşylyǧymdy aitamyn, — dedı Elbasy teleköpır arqyly aqtöbelıkterge arnaǧan sözınde.
Elbasy jaŋa öndırıstı yqylaspen qabyldap:
— Būl — Qazaqstandaǧy tūŋǧyş rels şyǧaratyn zauyt. Öte qajet. Qanşa şaqyrym temırjol salyp jatyrǧanymyzdy özderıŋ körıp otyrsyzdar. Sondyqtan būl ülken quanyş, qūttyqtaimyn! Käsıporyndy aşuǧa rūqsat etemın, — dedı saltanatty jaǧdaida. Sol sätte zauyt gudogy belgı berıp, ǧimarat ışın jinalǧan köpşılıktıŋ quanyşty rizaşylyqtary men qoşemetı kernedı.
Jobanyŋ jalpy qūny 2,2 milliard teŋge qūraidy. Onyŋ 930 million teŋgesı jabdyqtar, qalǧany qūrylys saluǧa jūmsalǧan.
«AkTep» jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgı bır mezette 11 myŋ ırı qarany bordaqylauǧa qoiady. Jylyna ekı märte bordaqylaǧanda būl ekı ese köbeiedı, iaǧni 22 myŋ ırı qara bolady. Jaŋa et önımderın öŋdeu keşenınıŋ tolyq quaty jylyna 7200 tonna et nemese 36 myŋ ırı qara qajet etedı. Serıktestık jetpes ırı qarany jekelegen asyltūqymdy ırı qara ösıretın şaruaşylyqtardan, şarua qojalyqtarynan qabyldap alyp, keşenge tapsyrady.
Meşıttıŋ aşylu saltanatyna Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev pen Resei Federasiiasynyŋ būrynǧy Prezidentı Dmitrii Medvedev qatysyp, onyŋ aşyluyna joǧary märtebe bergen. Elbasy meşıttıŋ aşylu räsımınde halyqpen kezdesıp, jyly lebızın bıldırgen.
Allanyŋ üiınıŋ qūrylysyna 220 myŋ adam, iaǧni oblysta tūratyn ärbır otbasy öz ülesın qosty. Meşıttı tūrǧyzuǧa 5 million teŋgege deiın qarjy audarǧan otbasylary da bar.
Meşıttıŋ «Nūr Ǧasyr» ataluynyŋ da öz sebebı bar. «Nūr» sözı «Kök aspan», «Qūdırettı Küştınıŋ meiır şapaǧaty» degen maǧynany bıldıredı.Qūrylystyŋ jalpy alaŋy 5,5 myŋ şarşy metr. Bükıl aumaǧy — 400 myŋ şarşy metr. Meşıttıŋ kümbezı — 40 metr, mūnaralarynyŋ biıktıgı — 63 metr. Kümbez altynmen qaptalǧan. Meşıttıŋ ışı-syrty, ūstyndary, edenderı, baspaldaqtary türlı tüstı märmarmen, sūrǧylt granitpen qaptalǧan. Meşıt aldynda su būrqaǧy jäne gülzarly alaŋ, tünde ainalany säulelendıretın projektorlar men şamşyraqtar qoiylǧan. Meşıtte jūma jäne ait namazdary kezınde 4 myŋǧa juyq adam emın-erkın qūlşylyq jasai alsa, jazda 10 myŋ adamnyŋ säjdege jyǧyluyna mümkındıgı bar. Aqtöbe halyqaralyq äuejaiy Aqtöbe äuejaiy 2008 jyly ekı jyl boiy qaita salynyp, kürdelı jöndeuden ötıp, Astana men Almatydaǧy halyqaralyq äuejailarynyŋ qataryna qosyldy. Jaŋa keşennıŋ alǧaşqy jolauşysy Prezident Nūrsūltan Nazarbaev boldy.
Äuejai 2008 jyly Qazaqstan men Resei şekaralas aimaqtarynyŋ V forumy ötken kündermen säikes paidalanuǧa berıldı. Jaŋa keşennıŋ aşyluynda Elbasy:
— Aqtöbe halyqaralyq äuejaiyna köŋılım toldy. Onyŋ qyzmetkerlerıne aldaǧy uaqytta tek tabys tıleimın. Jaŋa äuekeşennıŋ jūmysy jandana bersın. Jalpy azamattyq äuejai salasynyŋ qyzmetkerlerıne zor alǧys aitamyn, — dedı.
Äuejaidy qaita saluǧa şamamen 7 mlrd teŋgedei qarjy jūmsaldy. Qūrylys jūmystarynyŋ alǧaşqy satysyn astanalyq «K-Dorstroi» kompaniiasy jüzege asyrsa, «Tehne-Stroi» kompaniiasy şaruany tiianaqtady. Qaita jaŋǧyrtu jūmystary kezınde ūşu-qonu alaŋynyŋ ūzyndyǧy 3100 metrden 3200 metrge ūzartylyp, äuejai tösenışterınıŋ köteru qabılettılıgı küşeitıldı. Äue vokzalynyŋ jaŋa ǧimaratyna aspaly ainalma jol men avtoparking qūrylǧysy qoiyldy. Su jäne jylu jüiesı kürdelı jöndeuden ötıp, jük terminaly jäne äue kemelerıne qosymşa tūraqtar salyndy. Al biyl mamyr aiynda Aqtöbe halyqaralyq äuejaiyna Äliia Moldaǧūlovanyŋ esımı berıldı. Äuejaidyŋ maŋdaişasyna Äliia Moldaǧūlova dep jazylyp, ǧimarat ışıne batyr qyzdyŋ biustı qoiyldy.Aita keteiık, bügıngı taŋda äuejaida 500-den astam adam qyzmet etedı. Künıne būl jerden Almaty, Nūr-Sūltan, Aqtau, Atyrau, Türkıstan, Şymkent qalalaryna bırneşe märte ūşaq ūşady. Sondai-aq biyl halyqaralyq baǧytta Egipetke, BAÄ-ǧa, Türkiiaǧa, Mäskeuge, t.b. qalalarǧa reister aşyldy. «Qazaqstan halqy assambleiasy» ǧimaraty Aqtöbe qalasyndaǧy qazırgı «Qazaqstan halqy Assambleiasy» ǧimaraty būrynǧy Dostyq üiı 2008 jyly qūrylyp, 2009 jyldyŋ 10 qyrküiekte Qazaqstan Respublikasy Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qatysuymen saltanatty türde aşyldy.
Ǧimarattyŋ aşylu räsımınde Elbasy ūlttyq-mädeni ortalyq ökılderımen kezdesıp, jyly lebızın bıldırdı.
— Bızdıŋ Qazaqstan — köpūltty el. Är ūltqa öz mädenietın, tarihyn ūmytpauǧa, jaŋǧyrtuǧa mümkındık berılgen. Balalarǧa da öz ana tılın üirenuge jaǧdai bar. Oǧan dälel — osy Dostyq üiı. Men üşın eŋ keremet konsert — Assambleianyŋ konsertı. Är ūlttyŋ öz mädenietın körsetken sätı de öte ädemı. San ūlt öz tılınde än şyrqap, öz bilerın bilegen şaq bır ädemı gül şoǧyry ıspettes. Ömırdıŋ gül şoǧyry! Men sondai sätte erekşe bır küige bölenemın, — dedı Elbasy.
Dostyq üiınıŋ atauy ötken jyly elımızde erekşe atap ötılgen Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ 20 jyldyǧyna bailanysty «Qazaqstan halqy Assambleiasy» bolyp özgertıldı. Bügınde mūnda 19 ūlttyq-mädeni bırlestık jūmys jasaidy. Ǧimaratta 300 oryndyq konsert zaly, saltanat, horeografiia jäne konferens-zaldary, ūlttyq-mädeni bırlestık jetekşılerınıŋ jūmys bölmelerı, ashana jäne dybys jazu studiiasy ornalasqan.Tūŋǧyş Prezident atyndaǧy ortalyq saiabaq 2009 jyly Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev Aqtöbe qalasynyŋ 140 jyldyq mereitoiyna arnaiy kelgen saparynda Aqtöbedegı ortalyq demalys jäne mädeniet saiabaǧynda ornalasqan Qazaqstan halqy arasyndaǧy dostyq pen bırlıktıŋ simvoly bolatyn «Bırlık pen kelısım» suly-jasyl gülzarynyŋ tūsauyn kestı. Şarada Elbasy: — Qazaqstannyŋ jerı yqylym zamannan berı qarai şyǧys pen batystyŋ ortasynda, ülken joldyŋ torabynda — Ūly Jıbek jolynda ornalasqan. Baǧzy zamannan künı bügınge deiın bızdıŋ jerımız sauda men mädeni aiyrbastar arqyly Aziia men Europa arasyn özındık bır bailanystyruşy buyn qyzmetın atqaryp keledı. Ǧasyrlar boiy Ūly Dala tösı köptegen halyqtardyŋ beibıt mekenı boldy. Ol bügın de ūlttar men ūlystardyŋ ortaq üiı bolyp otyr. Būl — bırlıgımızdıŋ jemısı. Endeşe aldaǧy uaqytta auyzbırşılıgımız artyp, yntymaǧymyz jarasa bersın! — dep tılegın jetkızdı.
Keşennıŋ aşylu saltanatynda aqtöbelıkter «Bırlık pen kelısım» suly-jasyl gülzaryna «Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ saiabaǧy» atyn beru turaly ūsynysyn aitqan bolatyn. Keiın qala tūrǧyndarynyŋ būl ūsynysy qoldauǧa ie bolyp, bügınde būl keşen «Tūŋǧyş Prezident atyndaǧy saiabaq» dep atalady.Köktau mys kombinaty Elbasy 2006 jyly Hromtau audanyndaǧy Köktau auylyndaǧy mys kenın baiytu kombinatynyŋ aşyluyna arnaiy kelıp qatysty. Saltanatty jaǧdaida kombinattyŋ bırınşı kezegı ıske qosyldy. Jaŋa kombinat 1,5 jylda salynyp bıttı. Kombinattyŋ bırınşı kezegınde 900 adam, ekınşı kezegınde 1700 adam jūmys ısteidı. Kombinattyŋ janynda qiyrşyq tas zauyty bar.
Sol jyly Elbasy Köktauǧa kelgen saparynda auyl tūrǧyndarynyŋ ötınışı boiynşa basyna kigen kaskasyna qoltaŋbasyn qoiyp, eskertkışke berıp ketken. Būl qūndy eksponat qazır audandyq mūrajaida saqtauly tūr.
Polietilendı qūbyrlar şyǧaratyn zauyt
Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev 2011 jyly nauryzda kelgen saparynda Aqtöbedegı «Aktiubstroihimmontaj» JŞS polietilendı qūbyrlar şyǧaratyn zauytta bolyp, jaŋa öndırıstıŋ tūsauyn kestı. Memleket basşysy basqaru pultıne kelıp, tetıktı basu arqyly öndırıstıŋ ıske qosyluyn jüzege asyrǧan soŋ önımnıŋ alǧaşqy ülgısı nauaǧa jol tartty.
Üdemelı industriialdy-innovasiialyq damu baǧdarlamasy aiasynda jūmys ısteitın būl käsıporyn tūtynuşylarǧa tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq jäne mūnai-gaz salalarynda qoldanylatyn diametrı 20-dan 630 millimetrge deiıngı joǧary jäne orta qysymdyq qūbyrlardy ūsynady. Zauyttyŋ quattylyǧy — jylyna 20 myŋ tonna önım. Öndırıstık prosess barysynda eŋ ozyq innovasiialyq tehnologiia qoldanylady. Şikızat esebınde Germaniia men Oŋtüstık Koreia öndırısınıŋ joǧary sapaly polietilenderı paidalanylatyn bolady.«Qazaqoil-Aqtöbe» jşs-nyŋ gaz öŋdeu zauyty Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev Täuelsızdıgımızdıŋ 20 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda elordadaǧy «Velotrek-Saryarqa» sporttyq keşenınde İndustriialandyru künı aiasynda ötken teleköpır jelısınde Aqtöbedegı «Qazaqoil-Aqtöbe» JŞS-nyŋ gaz öŋdeu zauytyn saltanatty türde ıske qosty.
Nūrsūltan Nazarbaev aqtöbelıkterge rizaşylyǧyn bıldırdı.
— Bızdıŋ elımızde Aqtöbe oblysy mūnai-gaz öndıretın maŋyzdy öŋırlerdıŋ bırınen sanalady. Myna gaz öŋdeu zauyty, äsırese, elımızge asa qajet. Sondyqtan jyldan-jylǧa gaz öndırudı örkendetıp kele jatqan Aqtöbe oblysynyŋ eŋbekkerlerıne rizaşylyǧymdy aitamyn, — dedı Elbasy teleköpır arqyly aqtöbelıkterge arnaǧan sözınde.
Qūny 41,7 mlrd teŋge tūratyn būl joba — memlekettık ÜİİD baǧdarlamasy aiasynda jüzege asyrylyp jatqan aqtöbelık jobalardyŋ ışındegı ırılerınıŋ bırı. Käsıporynda jylyna 420 million tekşe metr ılespe mūnai gazy öŋdeledı, 320 million tekşe metr tauarlyq qūrǧaq gaz, 57 myŋ tonna küidırılgen gaz (propan-butandy qospa) jäne 10 myŋ tonna tüiırşıktelgen kükırt öndırıledı.Aqtöbe rels-arqalyq zauyty Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev 2014 jyldyŋ jäne bırınşı besjyldyqtyŋ nätijelerı qorytyndylanǧan jalpyūlttyq teleköpır arqyly Aqtöbedegı rels-arqalyq zauytynyŋ jylytu peşın ıske qosty.
Elbasy jaŋa öndırıstı yqylaspen qabyldap:
— Būl — Qazaqstandaǧy tūŋǧyş rels şyǧaratyn zauyt. Öte qajet. Qanşa şaqyrym temırjol salyp jatyrǧanymyzdy özderıŋ körıp otyrsyzdar. Sondyqtan būl ülken quanyş, qūttyqtaimyn! Käsıporyndy aşuǧa rūqsat etemın, — dedı saltanatty jaǧdaida. Sol sätte zauyt gudogy belgı berıp, ǧimarat ışın jinalǧan köpşılıktıŋ quanyşty rizaşylyqtary men qoşemetı kernedı.
Aqtöbedegı rels-arqalyq zauyty paidalanu resursy joǧary jyldamdyqtaǧy jük jäne jolauşylardyŋ jürdek poiyzdary üşın relster, arqalyqtar, būryştamalar men şveller şyǧarady. Aqtöbenıŋ rels-arqalyq zauytynyŋ önımı ışkı naryqty qamtamasyz etumen bırge, Özbekstan, Türkımenstan, Belarus, Resei elderıne eksporttalady.«Qazhrom» tūk» aq ferroqorytpa zauyty 2014 jyly oblysqa jasaǧan jūmys sapary kezınde Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev «Qazhrom» transūlttyq kompaniiasy» aksionerlık qoǧamynyŋ jaŋa ferroqorytpa zauytynyŋ bırınşı balqytu peşın saltanatty jaǧdaida ıske qosty. Memleket basşysy käsıporyn jūmysşylarymen äŋgımelestı, olar memleket tarapynan metallurgterge tūraqty türde nazar audarylyp, qoldau körsetıletını üşın alǧys aitty.
«Qazhrom» TŪK» AQ ferroqorytpa zauytynyŋ jobalyq quaty — jylyna 440 myŋ tonna joǧary kömırtektı ferrohrom öndıru. Jylyna 226,5 myŋ tonna önım öndıredı. Käsıporyndaǧy jūmys oryndarynyŋ sany — 500. Zauyt qūrylysynyŋ qūny — 843 mln dollar. Zauytqa şyǧyndy azaituǧa septıgın tigızetın jaŋa tehnologiia engızılgen.Alǧa et öŋdeu kombinaty Elbasy ötken jyly İndustriialandyru künı aiasynda jalpyūlttyq teleköpır arqyly onlain rejimde İndustriialandyru kartasynyŋ 18 jaŋa nysanyn ıske qosty. Olardyŋ qatarynda Alǧadaǧy «AkTep» JŞS et öŋdeu kombinaty bar. Ötken jyldyŋ basty jaŋalyqtarynyŋ bırı bolyp sanalatyn elımızdegı balamasy joq erekşe keşen — et öŋdeu käsıporny Elbasymyz Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ teleköpır arqyly qatysuymen jüzege asyp, paidalanuǧa berıldı.
Jobanyŋ jalpy qūny 2,2 milliard teŋge qūraidy. Onyŋ 930 million teŋgesı jabdyqtar, qalǧany qūrylys saluǧa jūmsalǧan.
«AkTep» jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgı bır mezette 11 myŋ ırı qarany bordaqylauǧa qoiady. Jylyna ekı märte bordaqylaǧanda būl ekı ese köbeiedı, iaǧni 22 myŋ ırı qara bolady. Jaŋa et önımderın öŋdeu keşenınıŋ tolyq quaty jylyna 7200 tonna et nemese 36 myŋ ırı qara qajet etedı. Serıktestık jetpes ırı qarany jekelegen asyltūqymdy ırı qara ösıretın şaruaşylyqtardan, şarua qojalyqtarynan qabyldap alyp, keşenge tapsyrady.
Äzırlegen Danagül BAIMŪQAŞ,
"Adyrna" ūlttyq portaly.
