Izdeimın…
Tabar ma eken pendeler, qalaǧanyn?
Tausylǧandai küi keşem bar amalym.
Jahan kezıp ketsem be Farabidei,
Zar mūŋynan jyraqtap zamananyŋ?
Qaidan ızdep tabamyn keregımdı?
Nege ömır öksidı, nege mūŋdy?
Keler künnen ǧajaiyp kütem ylǧi,
Örge süirep ölermen öleŋımdı.
Qorqamyn, söngen şyraq janbai ma dep,
Qorqamyn, basqa baǧym qonbai ma dep.
Tamşydai ızgılıktıŋ tapşylyǧy,
Taudai qaiǧy ornatty maŋdaiǧa kep.
Sodan berı qalmady ǧalamda män,
Jyrtqyştai jauyn körıp jalaŋdaǧan,
Adamǧa adam kezenıp qarularyn,
Qalai ǧana öltırdı adamdy adam?
Bılmeimın bızdıŋ jaidy kım ūqqanyn,
Sodan berı şarşadym, qūryp hälım.
Şytynaǧan äinektei älem jatyr,
Jinai almai sezımnıŋ synyqtaryn.
Künder zulap, jyl aqty jylǧalardan,
Jetkızer me alysta tūrǧan arman?
Jerūiyǧyn ızdese Asan qaiǧy,
Men meiırım ızdeimın būl ǧalamnan,
Men meiırım ızdeimın būl ǧalamnan…
***
Senıŋ közıŋ…
Ömır nege öksıgen, örekpıgen?
Özıŋsız-aq jetude derek kıleŋ.
Senıŋ közıŋ — jürektıŋ jūldyzdary,
Senıŋ közıŋ — maǧan da kerek, bılem…
⚡
Este joq… Pışın be edı, müsın be edı?
Men qūmartqan qyz ba edı ol tüsımdegı?
Qaraŋǧy älem tartady tünegıne,
Moiyl qara közderdıŋ ışındegı.
⚡
Kıtaptardan beineŋdı kördım bügın,
Kördım bügın közıŋnıŋ möldırlıgın.
Möldır közden meiırım taba almasam,
Men ketermın arqalap sordyŋ jügın.
⚡
Maqpal tünde mekendep jyr saraiyn,
Synyq Aimen syrlasyp, mūŋ şaǧaiyn.
Bar tözımdı tügesıp keter, bälkım,
Senıŋ közıŋ nūrlanyp tūrsa däiım.
⚡
Teŋız bolyp tolqydym — tasynudan,
Qaiǧyŋ üşın janardyŋ jasy qūrban.
Senıŋ sūlu, kırşıksız kırpıgıŋde,
Bar ǧalamnyŋ baqyty jasyrynǧan.
⚡
Erkeleseŋ janymdy emdegenıŋ,
Janaryŋa älemdı teŋ köremın.
Közderıŋmen söileskım kele berdı,
Közderıme qaraşy sen de menıŋ…
***
Estelık elesı
Tamyljyp töskeiımnen taŋnyŋ nūry,
Sairaidy saǧym künnıŋ är būlbūly.
Esıme erıksızden enıp kettı,
Baiaǧy balalyqtyŋ balǧyn jyry.
Sol kezder tüsedı eske säulelenıp,
Malymyz bar, Täŋırge täube dedık.
Keşqūrym tölder kele örısınen,
Äkem jürgen siyrmen äurelenıp.
Küiı mynau tırlıktıŋ bız jaqtaǧy,
Sol sätte jüregımdı mūzdatqany:
Ala siyr bar süttı bır-aq teptı,
Degenmen äkem oǧan mız baqpady.
Al anama maŋyzdy ed(ı) mai-qaimaǧy,
Ala siyr sebep bop qai-qaidaǧy.
Jan anam jalyn şaşqan janarymen,
Aşuyn jasyra almai aiǧailady.
— Joǧal! — dedı… Sosyn men kemseŋ qaǧyp,
Jasyqtyqtan jüre almai eŋsemdı alyp,
Yzalandym… küizeldım… abdyradym…
Tört qūbylam, töŋıregım teŋseldı anyq.
Qūlazumen qūbyldy san türge älem,
Äjem barda tap būlai tartynbap em.
Jazyqsyz japa şekken sätım üşın,
Jylap tūrdym qoranyŋ artynda men.
Jandy baurap kenetten küştı demı,
Qoldarynyŋ jyluy ystyq edı.
Köz jasymdy sürtıp ap sausaǧymen,
Asyl anam qūşaqqa qysty menı…
Balalyqtyŋ biık qoi belesterı,
Tättı şaqqa eşteŋe teŋespedı.
Saǧynyşqa ainalyp ketedı eken,
Bır sättık estelıktıŋ elesterı…
***
Qiialdaǧy Qyz ben küz
Qaraşa.
Qara küzdıŋ şamyn jaǧyp,
Qūstar da tūra almaidy damyl qaǧyp.
Tättı eleske ūmsynyp sezım qūsy,
Mazalaidy tünımdı, taŋymdy alyp.
Bır erekşe jan ızdep kökten, jerden,
Öktem jelden sūraimyn, ötkenderden.
Men mäŋgılık ölmeitın baq ızdeimın,
Sebebı köp baqytym köktemde ölgen…
Suyǧy saiabyrlau sary küzdıŋ,
Jyluy janǧa jaǧar janyŋyzdyŋ.
Sarǧaityp saǧym bolǧan süikımdı aru,
Japyraq jüregımdı taǧy da üzdıŋ.
Üzıp kettıŋ, ümıtım sende qaldy,
Qaidasyŋ, qaita kelıp emde jandy!
Tabiǧattyŋ teŋdıgın taptap ötıp,
Küz nege ornamaidy jerge mäŋgı?
Külımdegen küz syndy kelbetıŋ de,
Tolǧan aidai nūr qosqan kölge, tünge.
Mendık jüirık qiialdan jaratylǧan,
Eh… būl aru bar ma eken jer betınde?
***
Qysqy elegiia
Ūmytqanmyn ötkenımnıŋ barlyǧyn,
Jylytpady jalyn şaşqan taǧdyrym.
Tabandardyŋ tälkegınde taptaldy,
Mendık appaq jürektegı qarly mūŋ…
Ümıtterdıŋ üzılgende deregı,
Küdıkterdıŋ köbeigende kölemı,
Men baqyttyŋ teuıp kırıp esıgın,
Quanyşty qūşyp süigım keledı.
Ketken keşe maŋaiymnan maŋyp küz,
Sodan şyǧar köŋılsız bop qalyppyz…
… Aqyn aqyn bola ala ma, süimese,
Äkım äkım bola ala ma, halyqsyz?
Tūmandy oilar terezemdı tūmşalap,
Masaŋ küide sımıremın jyr-şarap.
Uaqyt köşın saŋylaudan syrǧytty,
Ǧūmyrlardyŋ ölşemındei — qūmsaǧat…
Orta jolda oryndalmai ailam myŋ,
Būryşynda qalǧan ekem qai maŋnyŋ?
Jalǧyz jürek jartasynda kün keşıp,
Jalǧyzdyqtyŋ jan dosyna ainaldym.
Meilı jandy jaralasa künde mūŋ,
Qymbat maǧan taŋdarym men tünderım.
Aşysyn da, tūşysyn da tatpasaŋ,
Ömır — ömır bolmaidy eken, bılgenım…
***
Auylǧa arzu
nemese qimastyq
Beu, Auylym!
Tüsınıp jūmbaǧyŋdy,
Ūǧynyp jasyrynǧan syrlaryŋdy,
Ūlylyqty ūran qyp kelem bügın,
Jastanyp qūdırettı qūndaǧyŋdy.
Bozaŋ dalam… Bozamyq betkeilerım,
Kün söngenşe qūlpyra kökteidı elıŋ.
Körpedeiın qara jer kösıledı,
Körkemdep kiıp alyp kök köilegın.
Bolmaǧanmen bäs-biık, ataq-anyq,
Däuırlerden jetkensıŋ atau alyp.
Esıŋde me, men ylǧi jyr jazuşy em,
Jazyǧyŋa jambastap jata qalyp.
Özıŋmen, öleŋımmen janǧan baǧym.
Keudeme ektıŋ alǧaş arman dänın.
Mūz qatqan mūnaraŋnan kökke qarai,
Mūnartyp ūşqan talai tarlandaryŋ.
Jūmaq meken… Sensıŋ ǧoi ömır degen,
Töskeiıŋnen tolqyndap, tögıldı öleŋ.
Qanşama adam kömıldı topyraǧyŋa,
Qanşa zaman qaldy eken kömılmegen?
Sansyz saual… Bolaşaq būldyrlaǧan,
Tuǧan jer-küi şalqyǧan kümbır ǧalam.
Qoinauyna qūt tūnǧan kielımsıŋ,
Şejıremnıŋ şynysyn syndyrmaǧan.
Sen qymbatsyŋ, közındei asyldardyŋ,
El barda baqty ūşyrar basyŋnan kım?
Sen jasai ber, qart atyrap, abyz dalam,
Aq körpesın jamylyp ǧasyrlardyŋ.
Kettım keide būl mekennen şarşap tegı,
Taǧdyrdyŋ taram joly alşaq pa edı?
Men ketermın qalaǧa arman quyp,
Sol sätte Anam jürer saǧynumen,
Sol sätte Auyl tūrar aŋsap menı!
* * *
Janymdy jaulady näzıktık,
Aǧa, men aspanǧa qūştarmyn.
Tünderge tılegın jazypty,
Sälemın jıberşı qūstardyŋ…
Meŋıreu, mülgıgen myna tün,
Janymnyŋ aiqaiyn ūqpady.
Taŋdarda tögılıp tūratyn,
Mendegı meiırım şyqtary…
Qaida sol jabyqqan japyraq?
Küzdı aŋsap köp uaqyt kıdırdım.
Būlttardyŋ beinesın baqylap,
Aspannyŋ astyna tyǧyldym.
Jürektı jese de jalqy mūŋ,
Tabiǧat tazartty uaiymnan,
Nöserdıŋ nūryna maltydym,
Quanyş baiqadym qaiyŋnan…
Syr aityp eskırgen saǧattan,
Saǧynyş syilady kölemdı oi.
Qamyqqan sätterde Jaratqan,
«Kökke bır qarasyn» degen ǧoi…
Janymdy jaulady näzıktık,
Aǧa, men ǧaryşqa qūştarmyn.
Tünderge tılegın jazypty,
Sälemın jıberşı qūstardyŋ…
Bala aspannyŋ jūldyzdary…
Kördıŋ be tünnıŋ myna tylsym nūryn?
Paş etıp bır sūmdyǧyn.
Janarymdy erıksız elıktırıp,
Jürgımdı jūldyzǧa jerık qylyp,
Saǧynyşqa susaǧan köŋılımdı,
Syrǧa maldy, ölşeulı ömırımdı.
Osy aspannyŋ astynda ötken sättıŋ,
Köbı şattyq şaşatyn, köbı mūŋdy…
Syrlasym men mūŋdasym mylqau ǧalam,
Kögınde būlt aunaǧan.
Kün ketse Ai jetetın alyp-ūşyp,
Jūldyzdar ary-berı sabylysyp,
Jalyn ūşyp jatatyn ǧaryştan da,
Tabysqandar, kuä ǧoi qauyşqandar,
Qūpiiasyn bıle almai myna tünnıŋ,
Men ünsız kökke qarap tūratynmyn.
Mūŋ jastanyp kenetten tüngı aspandy,
Jūldyz bolyp kırpıkten bır jas tamdy.
Sosyn qora maŋyna taiau bara,
Baqylap jatamyn men baiau ǧana,
Jasyl şöptıŋ üstınen nūrly aspandy…
Qūştar bop, sezıne almai köpten berı,
Bır küidı bastan keştım ötkendegı.
Şırkın-ai sol şaqtarym köktem be edı?
Baiaǧy Balalyqtyŋ öpken jelı.
Bal şaǧym bolaşaqtan bezıp ketıp,
Izdep jür kökten menı.
Keudemde oryn alsa kök tūraǧy,
Qiial bop kettı bärı.
Zuyldap jetu üşın sol älemge,
Perıştege ainalǧym kep tūrady.
Ai külse,jymiiatyn qyr qyzy da,
Qaraityn kün qyzǧanyp, gül qyzyǧa.
Älemnıŋ bar jaryǧy jetpeidı ǧoi,
Däurennıŋ bala küngı jūldyzyna…
***
Miliardtaǧan taǧdyr bar
Bıreu jürer baqyttyŋ qūşaǧynda,
Bıreu jürer salynyp qūsa-mūŋǧa,
Äldekımder arqalap auyr jüktı,
Būǧaulanar tırlıktıŋ tūsauynda.
Qūştarlyq bar…
Ärnenı aŋsar köŋıl,
Samalymen qosylyp än saldy öŋır.
Äldekımdı özekten syrtqa teuıp,
Äldekımge taŋyrqap, tamsandy ömır…
Aluan-aluan joldar bar…
Jürıp ötken äldıler, älsızder de,
Beiıtter bar kömılgen jansyz keude.
Meiırımge şöldegen būl jalǧandy,
Bolmaidy mänsız deuge!
Men de barmyn…
Talpyndym, ılesuge küştılerge,
Qanatty jyr-jūldyz bop ūşty Jerge…
Täŋırınıŋ jaŋbyry jauǧan künı,
Tamşy bolyp bır taǧdyr tüstı jerge,
Tamşy bolyp bır ömır tüstı jerge…
***
Egız tau
Kördıŋder me?
Bar edı ǧoi keşe olar…
Al bügın şe? Tek kıtap bar, köşe bar,
Syrlarym bar,ışte jatqan ümıt bar,
Ötken künde ketken talai ese bar…
Esıŋde me?
Biık edı-au olar da…
Al bügın şe? Oryndary tolar ma!
Taular sirep, qalǧasyn tek töbeler,
Qyrandaryŋ şyŋ tappai jür qonarǧa.
Jalaŋ oidan jadymdaǧy jattalǧan,
Jalyqtym men maqtaudan da dattaudan.
Taular qaida?
Bütındıgı būzylmas,
Tektılıktıŋ tūmaryndai saqtalǧan.
Tamam eldıŋ atqan kezde taŋy aiqyn,
Qara öleŋdı qasietke balaityn.
Ūlylyǧym ūmyt qalmau üşın de,
Taular kerek tapjylmastan qaraityn…
Töŋıregın nūrlandyryp, josa ǧyp,
Taǧdyr salǧan tar tūsaudan bosanyp,
Keŋ dalanyŋ ruhyn kökke kötergen,
Bızdıŋ jaqta bar bolatyn qos alyp.
Men tuǧan jer…
Jyr tolqytqan arman bel,
Qūdıretıme taŋyrqady, taŋdandy el,
Men tuǧan jer…
Tahauidyŋ taban ızı tamǧan jer,
Quandyqtyŋ qyrda öleŋı qalǧan jer!
***
Saǧynyş
Örtendı daǧy ör keude jyrǧa malynyp,
Öleŋ bolmasa ömırden ketem jalyǧyp.
Jaqūt jyrymnyŋ baqyty bolǧan aru qyz,
Jürmın ǧoi senı saǧynyp.
Sarǧaiǧan küzdıŋ syrymen bırge mūŋ qūrap,
Taudaǧy sūlu būlaqpen bırge qūldyrap,
Saǧynyş sezım sanamdy bilep barady,
Janarym emes jüregım menıŋ tūr jylap.
Künderdıŋ künı päk sezımdı de tyiarmyz,
Jabyrqap qalǧan japyraqtaryn jiiar küz.
Özıŋe arnap taǧy da öleŋ jazdym men,
Saǧynyşyma sebepşı bolǧan «Qiial qyz».
Qazan da kettı.
Ötkınşı ömır jalǧasty.
Sūrapyl oilar jūmyr jürekke jalǧasty.
Sen salǧan küzdıŋ qoŋyr sazynyŋ orynyn,
Amalym qanşa aq mamyqtaiyn qar basty.
Qalaidy keudem mahabbat sezım tasqynyn,
Tasqynmen bırge baqyttyŋ nūryn şaş, künım.
Aqynda sırä aiyp joq şyǧar jastyqpen,
Jas jyrǧa qosyp arqalap jürgen jas mūŋyn.
Mahabbat sezım joiylyp ketken zamanda,
Sönbeitın säule tıleimın sūlu saǧan da!
Jyraq bolsaŋ da jan jyluyŋdy joldap tūr,
Saǧynyp senı, sabylyp jürgen adamǧa…
***
AŊSAR
Müsın bar, bıraq sol jan tabylar ma?
Tūrady solǧyn tartqan saǧym alda.
Adamnan eŋ aiauly aiyrmaityn,
Ajaldan araşalar därı bar ma?
Saǧyndym sol äjemdı, bügın taǧy,
Qu tırlık pendelerdı qūbyltady.
Älsın-älsın eles bop enıp kelseŋ,
Özgeler ertegı dep ūǧyntady.
Sen barda men bala bop erkeledım,
Bügınde öleŋ deitın ölkedemın.
Ör kemenıŋ ışınen özıŋdı ızdep,
Saǧynyştyŋ otyna örtenemın.
Esımde küzdıŋ sol bır suyq taŋy,
Eşkım menı bölmege juytpady.
Sol suyq taŋ äjemdı alyp baryp,
Tabyttai tar quysqa qūlyptady.
Qazasy jandaryna batty daǧy,
Janaryn jasqa malyp jatty bärı.
Sol künı, jerge tüsken japyraq bop,
Men üşın üzılgendei şattyq änı.
Jyl öttı, künder köştı körınbesten,
Qaiqy ölım talai jannyŋ jolyn kesken.
Al bügın keiuananyŋ qūlpytasy,
Gülge ūqsaidy beiıttıŋ törınde ösken.
İe bop ardaqtaityn bır esımge,
Jer astynan jymiyp, külesıŋ be?
Şaŋ basyp tūrǧanmenen suretterıŋ,
Sol beineŋ tap-taza bop tūr esımde.
Äz ana kelmeidı ǧoi qaityp endı,
Ol joqta Kün külmedı,Ai tünerdı.
Köp jyldyŋ quanyşyn qiyp tastap,
Aityŋdarş(y), äjem osy qaitıp öldı?
Solsa da sonau küzde gül älemıŋ,
Saǧan qūran baǧyştap tūrady elıŋ.
Altyn balyq qolyma tüse qalsa,
Özıŋdı tırıltuın sūrar edım,
Mäŋgılık ölmeitındei qylar edım…
Däuren Tıleuhan,
Körpe auyly, Äiteke bi audany, Aqtöbe oblysy
