B.z.d IV ǵasyrda Azııa tósinde 24 taıpanyń basyn quraǵan uly odaq dúnıege keldi. Iaǵnı, áıgili babalarymyz ǴUNDAR! Olardyń barlyǵyn shanıý basqaryp turdy. Alaıda ózara alaýyzdyq pen ishki talas-tartys ǵundardy eki ǵasyr boıy kúshine enýine kedergi jasady. Al Qytaı eli bolsa sol alaýyzdyqty paıdalanyp, kishigirim birlestikterdi talqandaı bastady. Ǵundardy basqaryp turǵan Tuman saıası strateg bola almady. Ol syrtyq kúshke qarýy men áskeriniń jetkilikti ekenine qaramastan qarqyndy qarsylyq kórsetpedi. Atalmysh jaǵdaı Tuman men onyń úlken uly Móde arasyndaǵy jaǵdaıdy tym ýshyqtyryp jiberdi. Móde áskerdi kúsheıtip, jaý qabyrǵasyn qaqyratyp tastaýdy kózdegen bolatyn. Ákesiniń oıy uly Módeniń maqsatymen tuspa-tus kelmedi. Aqyry Tuman Módeni soǵdylyqtarǵa kepil retinde berip, artynsha ózi soǵdy taıpalaryna soqqy jasady. Bul Módeniń óltirilýine jasalǵan aldyn-ala jospar bolatyn. Deı-tura tarıh tolqyny kórsetkendeı, Móde babamyz soǵdylyqtardan tiri shyǵyp, óz jerine jetti. Onyń bul áreketi ǵundardy súısindirip, Tumannyń óz balasyna 10 myń jasaqty basqarýy úshin jol ashýǵa májbúrledi. Móde túmenbasy bolyp, áskerin jattyqtyrdy. Syn saǵaty soqqanda áskerı tóńkeris jasap, ákesi Tumandy taqtan taıdyrdy. Tuman óltirildi, Móde jańa shanıý bolyp taǵaıyndaldy. Bul b.z.d 209 jyl edi. Mine osy ýaqyttan bastap ǵundar ózderinen sany júz ese kóp qytaılyqtardy san ǵasyr boıy qan qaqsatty. B.z.d 202 jyly Qytaıda Han ımperııasy ómirge keldi. Jańa ımperııa ǵundardy baǵyndyrmaq boldy. Alaıda Móde jaý áskeriniń kózine kók shybyn úımeletip, sany men qarýy basym jaýdy tize búktirdi. Jeńilgen Han ımperatory ǵundarǵa qyzyn berip, jyl saıyn salyq tólep turýǵa kelisti. Salyq retinde qymbat matalar men jibek, arnaıy syılyqtar men túrli oıynshyqtar, úı jıhazdary men kúrish, áshekeıler men táttiler jiberiletin. Alaıda jaý taýarynyń udaıy kelýi ǵundardyń ulttyq rýhyn túsirýi múmkin edi. Sol sebepti Móde babamyzǵa keńesshisiniń aıtqan aqyly mynadaı edi: «Biz azatpyz. Biz úshin quldyqtan qylyshtyń júzi artyq. Biraq bizdi neniń qul etetinin bilemisiń? Ǵun balasy qymyzyn qytaı sharabyna, ústindegi qoı terisinen jasalǵan kıimin qytaı jibegine aýystyrǵan sátte, bizde qul bolamyz. Óıtkeni ózgeniń buıymyn ózińdikinen artyq qoıý — táýeldilik! Osyǵan mán ber!», — depti. Ǵundar at ústinde kún keship, solaı azat qalpy álemge sansyz urpaq taratty. Biraq biz búginde sol keńesshiniń aıtqanyna qarsy baǵytta qyzmet etýdemiz. Qytaıǵa barlyq jaǵynan táýeldimiz. Tamaq, kıim, jıhaz, buıym…Óz ónimimizdi qashan damytamyz? Babalardyń aıtqanyn esten shyǵarmaıyq!
Ashat Qasenǵalı
arhar.kz
