Köşbasşylyq qaşanda adamzat tarihynda maŋyzdy röl atqarǧan. Būl tüsınık sonau alǧaşqy qauymdyq qūrylys mädenietı kezınde qalyptasqan bolatyn: iaǧni, adamdar bırlesu arqyly bır top bolyp, aralarynan sol köştı basqaratyn myqty ru-basy taǧaiyndalǧan. Būl mädenietke tän däuırde köştı bastau – «bilık, daŋq, küş» maǧynasymen teŋesetın. Qauymdyq qūrylu mädenietınen berı köptegen däuır öttı, demek qazırgı zamanǧa sai adamdardyŋ qūndylyqtary men älemge degen köz qarastary tübegeilı özgerdı. Endı, köşbasşy dep tek fizikalyq tūrǧydan myqty emes, ainalasyndaǧy maqsaty bır adamdardy jūdyryqtai jūmyldyryp, jetıstıkke jetudıŋ sebepşısı bolatyn qaisar tūlǧa. Sonymen, 21 ǧasyrǧa sai köşbasşynyŋ qūndylyqtary qandai bolu kerek?
Köşbasşynyŋ rölı-ol ädıl boluy jäne öz tobynyŋ müşelerıne qatysty ädıl şeşım qabyldauy. Adamdar ärqaşan keŋes pen kömek alu üşın köşbasşyǧa jügınıp, ony ala alatyndyǧyn bıluı kerek. Komanda üşın köşbasşy - barlyq dauly jaǧdailardy obektivtı jäne aşyq türde şeşetın ädıl adam.
Köşbasşy-ūiymdastyruşy. Köşbasşylyqtyŋ būl stilı komandanyŋ qajettılıkterın jaqsy qabyldaidy. Ol toptyŋ müddelerın qorǧau üşın belsendı äreketter jasaidy jäne olardy öz deŋgeiımen bır deŋgeide qoiady. Psihologiiadaǧy köşbasşylyqtyŋ būl türınıŋ jarqyn qasietterınıŋ arasynda adamdardy sendıru, yntalandyru, belgılı bır tapsyrmany oryndau üşın ūiymdastyru, rölderdı dūrys bölu mümkındıgı bar. Mūndai tūlǧa jäne beiresmi toptardaǧy köşbasşylyqtyŋ liberaldy stilı ärqaşan bırınşı orynǧa şyǧady.
Köşbasşy-jasampaz. Köşbasşylyq pen köşbasşylyqtyŋ belgılengen stilı adamdardy şabyttandyruǧa, jaŋa ideiaǧa qyzyǧuşylyq tanytuǧa, toptyŋ basqa müşelerıne mümkın emes bolyp körınuı mümkın tapsyrmany oryndaudy ūsynuǧa qabılettı. Mūndai adam ärqaşan jaŋa närsenı oilap tabady, kürdelı nemese tıptı qauıptı jobalardy oŋai qabyldaidy. Onyŋ mınez-qūlyq stilı būiryq emes, tek talqylauǧa şaqyru. Toptyŋ qalǧan müşelerı eşqaşan köşbasşy jalǧyz şeşım qabyldaidy dep aitpaidy. Ol ärqaşan qyzyǧuşylyqqa süienedı, basqa komandalarmen keŋesedı, ūiymnyŋ maqsattaryna jetu üşın dälelderın keltıredı.
Köşbasşy-jıgerlı. Būl liderler ärdaiym ūjymda özınıŋ qasietterımen erekşelenedı. Olar öz küşterıne senımdı. Köşbasşylyqtyŋ mūndai türlerı kürdelılıgı men qauıptılıgıne qaramastan kez-kelgen tapsyrmany oryndaudan tartynbaityn adamdar retınde sipattalady. Baluandar, şyn mänınde, jeŋıldıkterge beiım emes. Olar belgılengen joldy naqty ūstanady jäne qabyldanǧan şeşımdı qorǧaidy.
Köşbasşy-diplomat. Ūiymdaǧy köşbasşylyqtyŋ būl stilı ärqaşan tıkelei jäne äser etu ädısterıne süienedı. Jetekşı diplomat-barlyq intrigalardyŋ şeberı, ärdaiym barlyq jaŋalyqtardy bıledı. Aşyq türde aitqanda, mūndai adam tek belgılı närselerdı aitady jäne naqty josparlar men ideialardy talqylaidy.
Köşbasşy-jūbatuşy. Köşbasşylyqtyŋ negızgı stilderın eskere otyryp, keremet adami qasietterge ie jūbanyş köşbasşysyn atap ötuge bolady. Ol janaşyrlyq tanytuǧa, qiyn uaqytta adamǧa qoldau körsetuge beiım. Ärqaşan sypaiy jäne paidaly bolǧysy keledı, adamdy tyŋdap, onyŋ mäselelerın zerttei alady.
Joǧary da atap ötkendei, köşbasşylyq qaşanda aktualdy taqyryp. Osy aktualdy taqyrypta közge tüsıp jürgen, bedeldı adamdardyŋ köşbasşylyq jolynda qalyptasqan daǧdylaryna şolu jasaiyq.
Olardyŋ bırı – Djoff Bezoss. Ol bügınde Amazon kompaniiasynyŋ bas direktory jäne prezidentı bolyp tabylady jäne Blue Origin aeroǧaryştyq kompaniiasynyŋ, sondai-aq The Washington Post kompaniiasynyŋ iesı bolyp tabylady. Onyŋ fortunasy $200 mlrd-tan asady dep baǧalanady.
Özınıŋ köşbasşylyq qasietterınıŋ negızın qūraityn jäne şeşım qabyldaudyŋ negızgı qaǧidattary bar, olar: «qataŋdyq – rekrutingtı jaqsartudyŋ kepılı», «syn qabyldau», «tez şeşım qabyldau» jäne «maksimalizm».
Qataŋ köşbasşy – üzdık basşy. Bezostyŋ tabysqa jetu üşın qataŋ qaǧidattar jiyntyǧy asa maŋyzdy, al köşbasşylar joǧary standartqa jauap beruı tiıs degen senımın körsetedı. 1998 jyly ol "bızdıŋ jaldau täsılımızde joǧary deŋgei ornatu sättılıktıŋ maŋyzdy elementı boldy jäne bolyp qala beredı "dep mälımdedı.
Syn - köşbasşyǧa motivasiia. Milliarderdıŋ pıkırınşe, kompaniia men qyzmetkerlerdı qanaǧattandyru üşın syndy qabyldap, onymen jūmys ıstei bılu käsıpker üşın eŋ bastysy. Sebebı, jaǧymsyz pıkırler jaqsy ıskerlık imidjdıŋ ajyramas bölıgı bolyp tabylady.
Alǧaşqy şeşım – tabystyŋ kepılı. Şeşımdı tezırek qabyldasaŋyz, biznesıŋız soǧūrlym tiımdırek bolady, deidı Djeff Bezos. «Köptegen şeşımder men ıs-äreketter qaitymdy jäne köp zertteudı qajet etpeidı. Köp jaǧdaida şeşim qajetti aqparattyŋ 70%-y esebinen qabyldanuy mümkin. 90% kütken kezde trendte bolu mümkındıgın jıberıp aluyŋyz nemese uaqytynda bırdeŋe jasauǧa uaqytyŋyz joq boluy mümkın.
Ekınşı bedeldı tūlǧa Germaniianyŋ tarihynda bırınşı äiel kansler - Angela Merkel. Merkelge deiın Germaniia kanslerı Gerhard Şreder bolǧan. Ol 2005 jyldyŋ küzınıŋ aiaǧynda osy jauapty qyzmette būrynǧy basşysyn auystyrdy jäne 2021 jyly būl qyzmettı bosatty. Barlyǧyn taŋ qaldyrǧany, Merkel tarihtaǧy eŋ jas Germaniia kanslerı bola aldy (ol kezde ol 51 jasta edı). Forbes jurnaly jasaǧan älemdegı eŋ yqpaldy äielder tızımınde bırneşe ret köş bastady. 2015 jyly Times jurnaly Merkeldı Europadaǧy eŋ myqty köşbasşy dep atady. Kez kelgen zamanaui köşbasşy siiaqty, Angela Merkel de äleumettık jelılerdı eleusız qaldyrmaidy, köbınese olardyŋ kömegımen sailauşylaryna oilaryn jetkızedı. Demek, ol barlyq mümkın salalarda belsendı ömır süretın zamanaui saiasatker dep senımmen aita alamyz. Sonymen qatar, ol Europanyŋ quatty elın qolyna ūstap qana qoimai, baqşada jūmys ısteuge de uaqyt tauyp, özınıŋ qarapaiymdylyǧymen nemıs halqynyŋ senımıne kıre alǧan.
Nūrsūltan Äbışūlynyŋ köşbasşylyq fenomenı är kezde körınıs tapqan. Elbasymyz memleket tarihy taqtasyna täuelsız Qazaqstannyŋ negızın qalauşy, zerdelı strateg jäne zamanymyzdyŋ körnektı saiasi köşbasşysy retınde endı. Kez kelgen memlekettıŋ tarihy özdıgınen erekşe bolsa, bızdıŋ memleketımızdıŋ tarihy alǧaşqy prezidentımızben erekşe daralanady. Mümkın sondyqtan bolar, elımızdıŋ tamyry keŋge jaiylǧan tarihyn Elbasynsyz elestete almaimyz. Qazaq elınıŋ barlyq alǧan asulary men baǧyndyrǧan belesterı Köşbasşymyzdyŋ syndy da saraly jäne köregen saiasatynyŋ nätijesı dep bılemız.
Qortyndylai kele, 21 ǧasyrdyŋ köşbasşysyna laiyqty qūndylyqtar qandai bolady degen sūraqqa jauap tapqandaimyz. Joǧaryda köşbasşy adamnyŋ bırneşe qasietterıne toqtaldyq. Odan basqa da köptegen qasietter jeterlık. Olardyŋ bıreuı bolmasa da, basqasy kez kelgen adamnyŋ boiynan tabylady. Tıptı, barlyq qasietter bır adamnyŋ boiynan tabyluy mümkın. Keltırılgen mysaldardan baiqaǧandai, toptyŋ müşesı bolu - qiyn, al topty basqaru - odan da auyr. Degenmen de, qataŋ erık jıger men biık talpynys adamdy köşbasşy bolu jolyndaǧy jetıstıkke jetkızerı haq. Būl maqsatqa jetudıŋ taǧy bır joly – käsıbi bılıktılıktı jetıldıru. Üzdıksız damu arqyly köşbasşy bolu är adamnyŋ qolynda, eŋ bastysy boidaǧy bar qūndylyqty damytyp, odan ary jaryqqa şyǧaryp, jaŋa daǧylarǧa toqtausyz üirense jetkılıktı.
Osy atalǧan baǧyt boiynşa özındık damuǧa üzdıksız köŋıl bölseŋız, arman-maqsattaryŋyzdyŋ oryndalyp, sarapşyl köşbasşy boluǧa barlyq jol esıgı aşylatyny anyq.
Abilova Merei,
Asanova Arujan,
Aialbaeva Anel,
Saparbekova Jūldyz,
Almaty Menedjment universitetı,
«Qarjy» mamandyǧynyŋ 2-kurs studentterı.
