Täuelsızdık jyldary elımızde maşina jasau salasy qalai damydy?

İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrlıgı habarlaǧandai, industriialandyru baǧdarlamasyn jüzege asyrǧan jyldary maşina jasau salasynda 276 mlrd teŋgege juyq somaǧa 114 joba ıske asyrylyp, 11 myŋǧa juyq jūmys orny qūryldy. 2000 jyldan bastap Qazaqstanda maşina jasau öndırısınıŋ kölemı 24 esege ösıp, 2018 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa 1,1 trln teŋgenı qūrady. 10-15 jylda sala qūrauyş jäne qosalqy bölşekterdı öndıruden tüpkılıktı önım türlerın şyǧaruǧa köştı: teplovozdar, elektrovozdar, jolauşylar jäne jük vagondary, jük jäne jeŋıl avtomobilder, avtobustar, astyq jinaityn kombaindar, sorǧy jabdyqtary, liftter jäne basqa da joǧary tehnologiialy önımder. Jaŋa önım türlerı paida boldy: lokomotivter, transformatorlar, kommunikasiialyq jabdyqtar, optikalyq priborlar, elektrondy detaldar öndırısı, elektr jaryqtandyru jabdyqtary jäne t.b.   Avtoönerkäsıp pen temırjol maşina jasau belsendı damydy, auyl şaruaşylyǧy, elektr tehnikasy, tau-ken jäne mūnai-gaz maşina jasau salalary edäuır jaŋartylyp, küşeitıldı. Salany damytuǧa Alstom, General Electric, SMS–JAC Motors, Hyundai jäne basqalary tärızdı ırı transūlttyq korporasiialar tartyldy. Eksportqa arnalǧan önım şyǧaru jelısı keŋeitıldı (avtomobil önımderı, moiyntırekter, ventiliatorlar, akkumuliatorlar, transformatorlar, lokomotivter). Qazaqstan qosylǧan qūnnyŋ jahandyq tızbegıne tabysty kırıge bastady. Mäselen, «Silumin-Vostok» JŞS quattylyqtaryndaǧy Schneider Electric elektr tehnikalyq önımder öndırısı, «Almaty jeldetkışter zauyty» JŞS-ynda LG Electronics jeldetkış jabdyqtaryn şyǧaru. Kooperasiialyq bailanystardy damytu üşın biyl säuır aiynda Qazaqstan men Resei Federasiiasy arasynda Bırlesken ıs-qimyl baǧdarlamasy qabyldandy. Onda «Kamaz» JAQ, «Peterburg traktor zauyty» AQ jäne basqalarymen bırqatar bırlesken jobalarda kooperasiia ornatudy qarastyrady. Aǧymdaǧy jyly säuır aiynda «Hyundai» markaly jeŋıl avtomobilder şyǧaratyn «Hyundai Trans Kazakhstan» JŞS jaŋa zauytynyŋ alǧaşqy ırgetasy qalandy. Qytailyq serıktestermen yntymaqtastyq aiasynda şinalar men dvigatelder öndıretın zauytty ıske qosu josparlanǧan, būl bızdıŋ elımızde avtokomponenttı bazanyŋ damuyna bastau bolady. 2018 jyly Qazaqstanda 6 myŋnan asa jeŋıl avtomobil öndırılgen. Olardyŋ jartysy basqa elderge eksportqa jıberıldı, atap aitqanda — Resei, Özbekstan, Qyrǧyzstan, Täjıkstan. Qazaqstandaǧy maşina jasau: qazırgı jai-küiı 2019 jyldyŋ 8 aiynda elımızde 30 myŋǧa juyq avtomobil qūrastyrylǧan. Atalmyş kezeŋnıŋ qorytyndylary boiynşa maşina jasaudaǧy öndırıs kölemınıŋ ösuı ötken jyldyŋ osyndai kezeŋımen salystyrǧanda 18% qūrady. Sala qūrylymynda maşina jasaudyŋ ışkı salalarynyŋ arasynda joǧary ösu dinamikasyn avtomobil jasau salasy körsetıp otyr. Qazırgı taŋda Qazaqstanda avtokölık qūraldarynyŋ barlyq sanattary öndırıledı. Elımızde 167 avtomobil modelı qūrastyrylady, onyŋ ışınde 39 – jeŋıl model, 22 – älemdık brend. Ekı besjyldyqta avtomobil jasau Qazaqstannyŋ maşina jasau salasynyŋ draiverlerınıŋ bırıne ainaldy. Irı torapty qūrastyrudan (DKD) ūsaq torapty qūrastyruǧa (CKD) köşu qolǧa alyndy. Mysaly, şanaqtardy dänekerleu men boiau boiynşa tehnologiialyq operasiialar engızıldı. 2010 jyldan berı öndırıs kölemın 8 esege arttyru mümkın boldy (2010 jyly 4 myŋ bırlık bolsa, 2018 jyly 32 myŋ bırlıkke deiın). Jalpy maşina jasau kölemındegı avtomobil önerkäsıbınıŋ ülesı 2010 jyly 4% qūrasa, būl kezeŋde 19,2%-ǧa jettı. Elektrotehnikalyq maşina jasau sektory maşina jasaudaǧy basqa sektorlarmen salystyrǧanda, asa tūraqty öndırıs dinamikasymen jäne öndırıstıŋ tereŋırek jergılıktendırıluımen sipattalady. Sektordaǧy ırı oiynşylar — Qainar-AKB, Alageum Electric, Kazsentrelektroprovod, Kazenergokabel basym bölıgı eksportqa ketetın bäsekelı önımder şyǧarady. Qazaqstandaǧy temırjol, auyl şaruaşylyǧy, tau-ken jäne mūnaigaz maşina jasauda otandyq käsıporyndar elektrovozdar, lokomotivter, vagondar,tūtas taptamaly döŋgelekter, traktorlar, kombaindar, auyl şaruaşylyǧy tehnikalaryn, mūnai servistık kompaniialar men jer qoinauyn paidalanuşylar üşın türlı jabdyqtar şyǧarady. Atalǧan salalar öndırıste robottandyrylǧan dänekerleu keşenderın (İndustriia 4.0 elementterın) paidalanumen sipattalady. S alanyŋ körnektı mysaldary: «Prommaşkomplekt» JŞS, «Qazaqstan Agro İnnovasiialyq Korporasiiasy» JŞS, «Meiker» JŞS, «Jıgermūnaiservis» JŞS, «Öskemen armatura zauyty» AQ jäne t.b. Auyl şaruaşylyǧy maşina jasau sektorynda 2018 jyldan berı öndırıs ösımı baiqalyp otyr, oǧan önımdı ötkızu kezınde QQS töleuden bosatu tärızdı memlekettık qoldau şaralary yqpalyn tigızdı. Temır jol maşina jasau salasy industriialandyrudyŋ soŋǧy jyldary belsendı dami bastady. Sonymen qatar tau-ken maşina jasau salasynda öndırıs kölemınıŋ ūlǧaiuy baiqalady, būl būrǧylau jäne qazbaötkış maşinalar üşın qosalqy bölşekter öndırısınıŋ ösuımen bailanysty, olar tau-ken maşina jasau qūrylymynda 73% qūraidy. Maşina jasau önımderınıŋ köp nomenklaturasyn import almastyru esebınen mūnai-gaz maşina jasaudy damytu üşın zor äleuet baiqalady.