Täuelsız memleket qūrudaǧy Elbasynyŋ tarihi rölı

Bızdıŋ halyqaralyq arenadaǧy  syrtqy saia­satymyz memleketımızdıŋ ūlttyq müddelerın qorǧau üşın el ışındegı tereŋ saiasi, ekonomikalyq jäne äleumettık özgerıster üşın qolaily jaǧdailar jasauǧa baǧyttalǧan. Qazaqstan halyqaralyq arenada älemnıŋ 180 memleketımen diplomatiialyq qarym-qatynastar ornatyp, basty halyqaralyq ūiymdardyŋ qūramyna kırıp, euraziialyq keŋıstıkte integrasiialyq üderısterdıŋ lokomotivıne ainaldy. Mäselen, Qazaqstan täuelsızdık alǧannan berı Europadaǧy Qauıpsızdık jäne Yntymaqtas­tyq Ūiymy, İslam Yntymaqtastyǧy Ūiymy, Euraziialyq ekonomikalyq odaq, Şanhai Yntymaqtastyq Ūiymy, Täuelsız Memleketter Dos­tastyǧy, Ūjymdyq qauıpsızdık kelısımı, Aziiadaǧy özara yqpaldas­tyq jäne senım şaralary jönındegı keŋesıne  jäne Türkı keŋesıne töraǧalyq ettı. Sonymen bırge, «memleket älemdık jäne dästürlı dın köşbasşylarynyŋ sezderın tūraqty ötkızudı bastady, Düniejüzılık sauda ūiymyna müşe boldy, «EKSPO-2017» halyq­aralyq körmesın sättı ötkızdı. Bırıkken Ūlttar Ūiymy  Bas assambleiasynyŋ iadrolyq qarudan azat beibıtşılık qūrudyŋ jalpy deklarasiia­syna bastama jasady jäne 2017-2018 jyldarǧa Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ  Qauıpsızdık Kenesınıŋ tūraqty emes müşesı boldy. Beldeuıne bes qūrlyq siia­tyn, 130-dan astam ūlt ökılı tūratyn Qazaqstandai memleketke parasattylyqpen basşylyq jasau da erdıŋ erınıŋ ısı dep bılemız. Bız üşın eŋ maŋyzdy qūndylyqtar – elımızdegı yntymaq pen beibıtşılık. Al, beibıtşılık bar jerde ösu bar, örkendeu bar. Eldegı ūltaralyq bırlık pen qoǧamdyq kelısımnıŋ saqtaluynda Elbasynyŋ töl bastamasy – Qazaqstan halqy assambleiasynyŋ orny zor ekenın aitu kerek. Bügıngı künı Elbasynyŋ bıregei saiasaty berekelı bırlıgımız ben yntymaqty yrysymyzdyŋ damuyna ölşeusız üles qosyp keledı. Beibıtşılıktı saqtau, soǧys otyn tūtatpau, beibıtşılık üşın küresu qazırgı HHI ǧasyrdyŋ da eŋ özektı mäselelerınıŋ bırıne ainaldy. Sodan bolar, halyqaralyq qauymdastyq beibıtşılıktı jalpyadamzattyq qūndylyqtar qataryna qosyp otyr. Beibıtşılıkte, yntymaq-bırlıkte ömır süruge ūmtylu – qazaq halqynyŋ qanyna sıŋgen asyl qasietterınıŋ bırı ekenı sözsız. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ: «Qazaq halqy san ǧasyrlar boiy özınıŋ egemendıgı men täuel­sızdıgı üşın küresıp keldı. Özınıŋ eŋ jaqsy qasietterınıŋ – qater töngen sätte bırıgıp, ūiymdasa bıluınıŋ, sondai-aq, basqa halyqtarmen beibıtşılık, kelısım men tatu körşılık jaǧdaiynda tūruǧa degen ynta-yqylasynyŋ arqasynda ol tarih tolqynynyŋ astynda qalyp qoimai, özınıŋ memlekettıgın qalpyna keltıre aldy» degen sözı keşegı men bügıngı tarihymyzdy ūştastyryp keledı. Täuelsızdıkke qol jetken tūstan berı de būl qasietterden ainymaǧan halqymyz el egemendıgıne de ülesın qosyp keledı. Bügınde azat el atanǧan, özın älemge beibıt ömırsüigıştıgımen moiyndata bılgen Qazaqstan jahandyq tatulyqty saqtau men nyǧaitu ısıne de atsalysyp keledı. Elbasy qaşanda, tek bügınmen emes, bolaşaqpen ömır süru qajettıgın basşylyqqa alady. Sondyqtan da, Ūlt köşbasşysynyŋ saiasaty kemeŋgerlık sipat alyp, ideialary özınıŋ özektılıgı men qajettılıgın däleldei tüstı. Elbasy Nūrsūltan Äbışūly köptegen tabysty jobalarǧa bastamaşy bolu arqyly öŋıraralyq mäselelerde erekşe röl atqaruda, sondai-aq, Elbasy tek Ortalyq Aziia elderı şeŋberınde ǧana emes älemdık deŋgeide de beibıtşılıktı nyǧaituǧa auqymdy ülesın qosuda. Onyŋ Siriiada beibıtşılık ornatu men qaterlerdı azaituǧa arnalǧan bıtımgerşılık ūstanymy älemdık qauymdastyq tarapynan joǧary baǧasyn aldy. Eŋ bastysy, Tūŋǧyş Prezident ūzaq jyldarǧa sozylǧan şielenıstıŋ saiasi tüiının şeştı. Aǧylşyn jazuşysy, saiasi ömırbaiandardy jazudyŋ şeberı Djonatan Aitken özınıŋ Elbasyna degen közqarasyn tüsındırgen kezde «Onyŋ ömırı... halyqtyŋ ömırımen tyǧyz bailanysty... öte qyzyqty jäne däuırdıŋ jügın özı arqalap, saiasi qairatker retındegı qaharmannyŋ qyzmetın atqardy» degen eken. Al, reseilık kinorejisser Nikita Mihalkov «Nazarbaev – naǧyz el aǧasy. Ol tyŋdap qana qoimai, esti de bıledı, menıŋ oiymşa, būl – töbesı kökke jetkenderdıŋ köpşılıgınıŋ bo­iynan tabyla bermeitın asa sirek qasietterdıŋ bırı» dep baǧa bergen. Qaşanda zamanynan ozyq jüru qajettıgın tereŋ bıletın Elbasynyŋ ūstanymy, onyŋ saia­satynyŋ filosofiialyq negızderı bolyp tabylady. Elbasy N.Nazarbaevtyŋ memleketımızdı örkendetu jolyndaǧy saiasaty bügınde köptegen memleketter üşın ülgı boluda. Qazırgı taŋda älemdık qauymdastyq Qazaqstannyŋ ūstanǧan saiasatyn, halyqaralyq baǧyttaǧy qol jetkızgen jetıstıkterın moiyndap, bılıp otyr. Täuelsızdık alǧan jyldardan berı alyp qaraityn bolsaq, elımızde Elbasy saiasatynyŋ arqasynda köptegen ırı reformalar, onyŋ ışınde äleu­mettık-ekonomikalyq, saiasi, ruhani-mädeni  salalardaǧy maŋyzdy baǧdarlamalar jüzege asyryldy. Qazaqtyŋ keŋ-baitaq dalasynyŋ qai öŋırıne de kie qonǧan, qūt daryǧan. Sonymen qatar, tūtas türkı älemı Syr boiyn atamekenımız dep tanidy. Ūly dariianyŋ boiynda ornalasqan qazaqtyŋ ejelgı astanalary būl mekennıŋ tarihtaǧy ornyn aişyqtap tūrǧandai. Elbasynyŋ osy ölkenı «Syr – Alaştyŋ anasy» dep atauynda airyqşa män bar. Bızdıŋ öŋırımızde qazaq halqynyŋ  keleşegıne qatysty talai taǧdyrly şeşımder qabyldanǧany tarihtan belgılı. Elbasy täuelsızdık jyldary Qyzylorda oblysynyŋ, ondaǧy eŋbeksüigış halyqtyŋ  erteŋıne qajettı bırneşe ırı jobalardyŋ ıske asuyna bastamaşy boldy. Elbasynyŋ Syr elıne jasaǧan ärbır saparynan mūndaǧy halyqtyŋ keleşekke degen senımı arta tüstı. Ūlt köşbasşysynyŋ ystyq peiılı men yqylasy, aǧaiynǧa arnaǧan lebızderı jūrtşylyqtyŋ köŋılın köterdı. Elbasy toqsanynşy jyldardaǧy toqyrau kezeŋınde 1993 jyly Aral taǧdyryna adam taǧdyry dep qarap, ekologiialyq aimaqtaǧy memleket basşylarynyŋ basyn qosty. Aral problemasy alǧaş ret halyqaralyq deŋgeide Qyzylordada talqylandy. Nūrsūltan Äbışūlynyŋ bastamasymen halyqaralyq «Araldy qūtqaru qory» qūrylyp, ekologiia­lyq öŋırdıŋ mäselelerın jüielı türde nazarda ūstady. Būl kezde jas memlekettıŋ aldynda basqa da kürdelı mäseleler tūrǧan edı. Bıraq Memleket basşysy Syr boiyndaǧy ekologiialyq apattan zardap şekken halyqty qasıretten qūtqaru turaly maŋyz­dy şeşımder qabyldady.  «Syrdariia özenınıŋ arnasyn retteu jäne Soltüstık Aral teŋızın saqtap qalu» jobasy düniege kelıp, Qazaqstannyŋ Düniejüzılık Bankpen yntymaqtastyǧyna negız qalandy. Kökaral bögetı tūrǧyzylyp, «Aqlaq» su tos­pasy salyndy. Syrdariia özenınıŋ arnasy rettelıp, «Qaraözek», «Äitek» tospalary qaita jaŋartyldy. Kışı Aral suy būrynǧy jaǧalauyna jaqyndap, teŋız akvatoriiasy ūlǧaidy. Audanda balyq şaruaşylyǧy örkendep, balyqşylar atakäsıbıne qaita oraldy. Jaǧalaudaǧy eldı mekenderdıŋ äleumettık-tūrmys­tyq jaǧdaiy jaqsardy. Qazırgı taŋda Aralda būrynǧy keŋes zamanynda salynbaǧan jaŋa tehnologiiaǧa negızdelgen balyq zauyttary jūmys ısteude. Syr öŋırı üşın maŋyzy asa zor «SARATS» jobasynyŋ alǧaşqy nätijelerımen tanysqan Elbasy onyŋ ekınşı kezeŋın jalǧastyruǧa tapsyrma berdı. Qasiettı Aral topyraǧyn basyp tūryp «Men Aralǧa kömektessem degen armanyma jetkenıme quanyştymyn» degen sözı halyq jadynda mäŋgı qaldy. Ekonomikalyq qūrylymy jaǧynan jyldar boiyna agrarlyq aimaq bolǧan Syr öŋırı täuelsızdık alǧan soŋ mūnaily aimaqqa ainaldy. Elbasynyŋ tıkelei tapsyrmasymen jalǧa berılgen merzımı aiaqtalǧan Qūmköl jerın älı de bızdıŋ oblystyŋ enşısıne qaldyra tūruǧa şeşım qabyldady. Qazaqtyŋ darhan dalasynyŋ, qoinauy qazynaǧa toly jerınıŋ bailyǧy – barşamyzǧa ortaq. Şirek ǧasyrdan astam uaqyt būryn mūnaişy degen käsıptı igergen syrboiylyqtar bügınde Elbasynyŋ osy şeşımınıŋ nätijesın körıp otyr. Qyzylorda halqy mūnai kenışterınde esepsız janyp jatqan ılespe gazdy jyldar boiy tūtyna almady. Esepsız bailyq bosqa janyp jatqanda, qala halqy qūny aspandap tūrǧan otyn men kömırdı ǧana paidalanuǧa mäjbür boldy. Eldıŋ qamyn oilaityn Elbasy būl ıste de kemeŋgerlık tanytyp, Qyzylorda qalasyn gazdandyru jobasyna qyruar qarjy böldırdı. Jyl saiynǧy Joldaularynda gazdandarudy aiaqtau turaly Ükımetke tapsyrma berdı. Mıne, osynyŋ arqasynda oblys ortalyǧy «kögıldır otynnyŋ» igılıgın körıp otyr. Syr elı – Elbasynyŋ erekşe yqylasyna bölengen aimaq. Äleumettık-ekonomikalyq qoldaudyŋ arqasynda jüzdegen mektepter men balabaqşalar, medisinalyq nysandar salynyp, paidalanuǧa berıldı. Bızdıŋ oblys halqy, Tūŋǧyş Prezidenttıŋ «100 mektep, 100 auruhana», «Balapan», «Tūrǧyn üi qūrylysy», «Mädeni mūra», «Qoljetımdı baspana», «Jūmyspen qamtu», «Biznestıŋ jol kartasy-2020» sekıldı memlekettık baǧdarlamalarynyŋ igılıgın körıp keledı. Bügıngı taŋda älemnıŋ körnektı saiasatkerlerı Nazarbaevqa joǧary baǧa berıp, ony Atatürıkpen bır qatarǧa qoiady. Şynynda da, Nūrsūltan Nazarbaev jas memleketımızge tarih üşın közdı aşyp jūmǧanmen teŋ keletın az uaqyt ışınde  tarihi ekonomikalyq jäne saiasi reformalar jürgızıp, ata-baba armanyn amanat retınde jüzege asyrdy. Qazaqstannyŋ talai tar jol, taiǧaq keşuden ötıp, Täuelsız memleket bolyp, älemnıŋ örkeniettı elderımen terezesı teŋ boluy – Elbasymyzdyŋ eren eŋbegınıŋ nätijesı.

Qylyşbai BİSENOV,

oblystyq mäslihat hatşysy,

 tehnika ǧylymdarynyŋ doktory, professor, akademik,

 Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı.