ماقالادا پاتشايىم ەليزاۆەتا ءىى دۇنيەدەن وتكەن سوڭ چارلز حانزادانىڭ ۇلىبريتانيا جانە سولتۇستىك يرلانديا بىرىككەن كورولدىگى كورولى اتانىپ، تاققا وتىرعان ساتىنەن باستاپ باق قۇرالدارىندا كورول ەسىمىنىڭ اركەلكى جازىلعان گرافيكالىق نۇسقالارىنا ءمان بەرىلەدى. ورىس تىلىندەگى اقپارات قۇرالدارىندا وسى كۇنگە دەيىن جارتى عاسىردان استام ۋاقىت، 64 جىل بويى (1958 – 2022) «پرينتس چارلز» اتانىپ كەلگەن ساياسي تۇلعانىڭ ءبىر ساتتە اتى وزگەرتىلىپ، تاريحي-ءداستۇرلى پرينتسيپپەن، كارل III بولىپ جازىلا باستاۋى ءجون ەمەس. بۇگىنگى ۋاقىتتىڭ تالاپتارى بويىنشا كىسى ەسىمى (ونىڭ ىشىندە بەلگىلى تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى دە) تىلدەن-تىلگە تۇپنۇسقاسىنا مەيلىنشە جاقىن نۇسقادا ترانسكريپتسيالىق، نە بولماسا ترانسليتەراتسيالىق پرينتسيپپەن كوشىرىلۋى ءتيىس دەگەن پىكىر ايتىلادى.
ۇلىبريتانيانىڭ جاڭادان تاققا وتىرعان كورولىنىڭ اتىن كارل نەمەسە چارلز دەپ اتاۋ جانە جازۋ تۋرالى سۇراقتىڭ تۋىنداۋى – زاڭدى. بۇل سۇراق عالامنىڭ باق قۇرالدارىندا پاتشايىم ەليزاۆەتا ءىى دۇنيەدەن وتكەن ساتتەن باستاپ كوتەرىلدى.
ورىس ءتىلىنىڭ ورفوگرافيالىق داستۇرىندە (ورفوگرافيانىڭ تاريحي-ءداستۇرلى ءپرينتسيپى بويىنشا) Charles ەسىمدى ەۋروپالىق مونارحتاردى كارل دەپ جازۋ قالىپتاسقان. بۇل گرافيكالىق نۇسقانىڭ ەتيمولوگياسى اعىلشىن جانە فرانتسۋز تىلدەرىندە Charles بولىپ جازىلاتىن ەسىمنىڭ لاتىن تىلىندە Carolus, نەمىس تىلىندە Carl, Karl بولىپ جازىلۋىمەن بايلانىستىرىلادى. ورتا عاسىرلاردا لاتىن ءتىلى ديپلوماتيالىق ءتىل بولعاندىقتان، لاتىن تىلىندەگى جانە نەمىس تىلىندەگى جازىلۋ نۇسقالارى باسىمدىلىق العانى بەلگىلى. وسى تۇپنۇسقانى ساقتاپ قالعان باسقا دا تىلدەر بار: يسپان تىلىندە Carlos, يتاليان تىلىندە Carlo, چەح تىلىندە Karel, ت.ب. بۇلار – وسى ەلدەردەگى Charles ەسىمىنىڭ بالاماسى، الايدا بۇل وسى مەملەكەتتەردىڭ بارلىعى ۇلىبريتانيا كورولىنىڭ ەسىمىن وسىلاي جازىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرمەيدى. بۇل ءوز الدىنا زەرتتەۋدى تالاپ ەتەدى.
ال ءبىز ءوز كەزەگىمىزدە «كارل ما, چارلز با؟» دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابىن تومەندە بەرىلگەن ۋاجدەردەن ىزدەپ كورەلىك.
بىرىنشىدەن، اعىلشىنداردىڭ وزىنە چارلزدىڭ كارل دەپ اتالىپ جاتقانى تۇسىنىكتى بولمايدى، ياعني باسقا ماتىندە تانىلمايدى;
ەكىنشىدەن, وسى كۇنگە دەيىن ۋەلس حانزاداسى بولىپ كەلگەن چارلز فيليپپ ارتۋر دجوردج (اع.ت. Charles Philip Arthur George) ۇلىبريتانيانىڭ كورولدىگى تاعىنا وتىرۋىنا بايلانىستى ءوزىنىڭ ەسىمىن (وزگەرتۋ قۇقىعى بار بولا تۇرا) وزگەرتكەن جوق. جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بويى، 64 جىل (1958 – 2022 جج.) «چارلز حانزادا» بولىپ، ورىس ءتىلدى ماتىندەردە «پرينتس چارلز» بولىپ جازىلىپ كەلدى. باسقاشا ايتقاندا، ءومىر بويىنا چارلز بولىپ كەلىپ، كورول تاعىنا وتىرعان ساتتەن كارل ءىىى بولىپ وزگەرە كەتۋى (ەسىمىن تاق يەسىنىڭ ءوزى وزگەرتپەگەن جاعدايدا) ەشبىر ەرەجە اياسىنا سىيمايدى;
ۇشىنشىدەن, عالامدا بالاعا ات قويۋ بارىسىندا ء(تىپتى ءبىر مەملەكەتتىڭ وزىندە) كارل ەسىمى دە، چارلز ەسىمى دە بەرىلەدى. بۇل ەكى ەسىمدى ءبىر ەسىم رەتىندە قابىلداۋ ەسىم يەلەرى ءۇشىن دە، قابىلداۋشىلار ءۇشىن دە مۇمكىن بولمايدى. كارل ماركس ەسىمىنىڭ چارلز ماركس رەتىندە قابىلدانبايتىنى سەكىلدى، بۇلار – ەكى بولەك كىسى ەسىمدەرى;
تورتىنشىدەن, اعىلشىننىڭ الەمگە تانىمال عالىمى چارلز دارۆين (Charles Darwin) جانە اعىلشىننىڭ الەمگە تانىمال جازۋشىسى چارلز ديككەنس (Charles Dickens) ەسىمدەرىنىڭ ورىس تىلىندەگى ماتىندەردە جازىلۋىندا تۇپنۇسقاسىنا جاقىن نۇسقاسى ساقتالعان (كارل دارۆين، كارل ديككەنس ەمەس). ال «تۇپنۇسقاسىندا ءبىر ەسىمدى مونارح بولسا، بىلاي قابىلدايمىز، مونارح بولماسا، بىلاي جازامىز» دەگەن ەرەجە دە قيسىندى ەمەس. كورول، پرەزيدەنت، ت.ب. بولعانىنا قاراماستان ەرەجە بىرقيسىندى بولۋعا ءتيىس: ميحايل گوربوچەۆتى اعىلشىندار مايكل دەپ، فرانتسۋزدار ميشەل دەپ جازعان جوق، Mikhail Sergeyevich Gorbachev دەپ جازدى;
بەسىنشىدەن، چارلز ەسىمى ورىس ءتىلى ءۇشىن ەكزونيم، ياعني وزگە تىلدىك اتاۋ بولسا دا، بۇل (ءتورتىنشى ۋاجدەن كورىپ وتىرعانىمىزداي) ءتىلدىڭ قولدانىسىندا بۇرىننان بار ونيم. قولدانىستا بار بولا تۇرا، ونى قولدانۋعا تىيىم سالىنعان اتاۋ ىسپەتتى باسقا اتپەن الماستىرۋ اقىلعا قونبايدى.
التىنشىدان, بۇرىنعى اۋىزشا فولكلوردىڭ زامانى الدەقاشان وتكەن. قازىر جازبا كوممۋنيكاتسيادا ءبىر ءارىپتىڭ شەشۋشى ءرول اتقاراتىن ۋاقىتى. ماسەلەن، قازىر ريما دەگەن ەسىم ءوزىنىڭ ريمما دەگەن ورفوگرامماسىمەن جازىلسا، سول سياقتى، كەرىسىنشە، ءلاززات دەگەن ەسىم كەزدەيسوق ءلازات بولىپ جازىلسا، ەشقانداي ءىس ءبىر ادىم العا جىلجىماي، ءبىر ءارىپتىڭ قۇجاتتار ارقىلى رەتتەلۋىن كۇتىپ تۇراتىن ۋاقىت. بۇل ماسەلەنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە دە ءمانى ارتا تۇسكەن.
جەتىنشىدەن, ءورىستىلدى باق-تىڭ ءوزى چارلز ءىىى دەپ جازىپ وتىرعان دەرەكتەر دە مولىنان كەزىگەدى (... مونوگرامما كورولەۆى ەليزاۆەتى II رەگينى بىلا EIIR. كاكوي ونا بۋدەت پري چارلزە III پوكا نەيزۆەستنو (https://charter97.org/ru/news/2022/9/9/514885/); … كورول چارلز III رازوزليلسيا يز-زا رۋچكي (https://tengrinews.kz/world_news/korol-charlz-iii-razozlilsya-iz-za-ruchki-477832/). بۇل ەسىمنىڭ گرافيكاسى تۋرالى ماتەريالداردا رەسەيدىڭ كەي باق قۇرالدارى شارل دەگەن نۇسقانى دا پايدالانىپ وتىرعانى ايتىلادى (https://charter97.org/ru/news/2022/9/9/514885/). ۋكراينانىڭ دا BBC قىزمەتى الدىمەن كارل ءىىى دەپ باستاپ، سوڭىنان چارلز ءىىى دەپ قولدانۋعا كوشكەنىن بايقايمىز (https://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2022/09/10/7146541/). گۋگل اقپاراتىنان كورول چارلز III دەپ ىزدەگەندە، ناتيجە – 1 750 000 (0,46 سەك.), وعان كورول چارلز III (جىڭىشكەلىك بەلگىسى قويىلماعان) نۇسقاسىن قوسقاندا – 142 000 (0,45 سەك.). بۇل، ارينە – از كورسەتكىش ەمەس.
ال اۋدارما تەورياسىندا بەرىلەتىن كىسى ەسىمدەرىن تىلدەن تىلگە كوشىرۋ پرينتسيپتەرىن نازارعا الساق، مۇندا ەڭ نەگىزگى قولدانىلاتىن تاسىلدەر – ترانسليتەراتسيا جانە ترانسكريپتسيا, بۇل ەكەۋىنىڭ قايسىسى ەكەنى ءار ءتىلدىڭ ءالىپبي جۇيەسىنىڭ الەۋەتىنە بايلانىستى تاڭدالادى. ماسەلەن، قازاق ءتىلى بۇگىنگى كيريل گرافيكاسىنداعى 42 ارىپپەن، ورىس ءتىلى 33 ارىپپەن شەتتىلدىك ەسىمدەردى ترانسكريپتسيالاۋ تاسىلىمەن قابىلدايدى، سەبەبى جات جانە جاساندى تاڭبالار قولدانىلمايدى. ال ءالىپبيى 26 ارىپتەن تۇراتىن اعىلشىن گرافيكاسى شەتتىلدىك اتاۋلاردى ترانسليتەراتسيا تاسىلىمەن قابىلداۋعا ءماجبۇر.
بۇل تاقىرىپ توڭىرەگىندەگى اعىلشىن ءتىلىنىڭ بۇگىنگى كۇنگى ۇستانىپ وتىرعان ءوز ورفوگرافيالىق پرينتسيپتەرى بويىنشا شەتەل باسشىلارى ءوز اتتارىمەن جازىلىپ قولدانىلادى، اۋدارىلاتىنى تەك قانا كورول، پرەزيدەنت، پرەمەر مينيستر دەگەن ءتارىزدى لاۋازىمدار عانا. يسپان كورولى (Philip ەمەس) King Felipe VI دەپ، دانيا پاتشايىمى (Margaret II ەمەس) Margrethe II بولىپ، دونور ءتىلدىڭ وزىندە قولدانىلاتىن گرافيكالىق نۇسقاسىمەن جازىلادى (https://theconversation.com/karl-karel-or-karol-the-translation-confusion-over-king-charles-iiis-name-explained-191445).
بۇگىنگى كۇنگى قالىپتاسقان عالامدىق تەندەنتسيا دا وسى اعىلشىندىق ۇستانىمدى راستايدى، ياعني بۇل تەندەنتسيا بويىنشا وزگە ۇلت، ەتنوس اتاۋلارى مەن ەسىمدەرى تۇپنۇسقاسىندا ايتىلۋىنا مەيلىنشە جاقىنداتىلىپ جازىلۋ جانە ايتىلۋ ءپرينتسيپى ساقتالۋى ءتيىس. وسى قاعيداتتى بەرىك ۇستانعانى سونشالىق، ۇلىبريتانيانىڭ ء(نومىرى ءبىرىنشى) BBC World News تەلەارناسى لاتىن گرافيكاسىن تۇتىناتىن مەملەكەتتەردىڭ ونوماستيكالىق اتاۋلارىن ناقپا-ناق سول قالپىندا كوشىرىپ الۋ، ياعني ترانسپلانتاتسيالاۋ (قوندىرما – ن.ر.) تاسىلىمەن الىپ قولدانادى.
تاعى ءبىر ماسەلەگە توقتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. قاراستىرىلعان ادەبيەت كوزدەرىنەن بىرىزدىلىككە كەلتىرۋدى تالاپ ەتەتىن كورولدىعى – كورولدىگى; چارلز – چارلز بولىپ كەلەتىن گرافيكالىق نۇسقالار بايقالادى. ولاردىڭ قولدانىستا كوبىرەك جۇرگەن گرافيكالىق نۇسقالارىنا باسىمدىلىق بەرگەن ءجون:
كورولدىعى – 4 760 (0,30 سەك.), كورولدىگى – 3 940 000 (0,29 سەك.);
چارلز – 5 530 000 (0,61 سەك.), چارلز – 16 200 000 (0,61 سەك.).
قورىتىندى.
جوعارىدا كەلتىرىلگەن ۋاجدەردەن ۇلىبريتانيا جانە سولتۇستىك يرلانديا بىرىككەن كورولدىگى كورولىنىڭ ەسىمىن كارل ءىىى ەمەس، چارلز ءىىى دەپ اتاۋ جانە جازۋ كەرەك دەگەن قورىتىندىنىڭ ايقىن باسىمدىلىعىن كورەمىز. سوندا قازاق ءتىلىنىڭ كيريل نەگىزدى قازىرگى قولدانىستاعى جازۋىمەن اتالعان ەسىمنىڭ گرافيكاسى چارلز بولادى، ال بولاشاقتا لاتىننەگىزدى جاڭا قازاق الىپبيىنە كوشكەن جاعدايدا، بوگدە تاڭبالار وزدىگىنەن ىعىستىرىلىپ، ەسىم Şarlz (شارلز) تۇرىندە جازىلاتىن بولادى.
وسى باياندالعان ماعلۇماتتار ورىس تىلىندەگى قولدانىستا دا ۇلىبريتانيا جانە سولتۇستىك يرلانديا بىرىككەن كورولدىگى كورولىنىڭ ەسىمىن كارل ءىىى ەمەس، چارلز ءىىى دەپ اتاۋ جانە جازۋدىڭ دۇرىس ەكەندىگىن كورسەتەدى.
نۇرساۋلە ماقسۇتقىزى رساليەۆا،
ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى, ف.ع.ك.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
