بيىل تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىق ۇلى مەرەكەسى. ازاتتىعىمىزدىڭ رۋحى اسقاقتار جىل. الايدا وسى ازاتتىقتى اسپاننان تۇسكەندەي كورىپ، تاۋەلسىز ەلدىگىمىزدىڭ قۇنىنا جەتپەي، باعالاي الماي جاتاتىن كەزدەرىمىز از ەمەس. سوندىقتان وتكەنىمىزگە تەرەڭدەي ءۇڭىلىپ، تاريحىمىزدى تاني بىلگەن سايىن وزىمىزگە، ەل-جۇرتىمىزعا، جەرىمىزگە دەگەن قۇرمەتىمىز ارتىپ، وتانشىلدىق سەزىمىمىز ۇلعايا تۇسەدى. ءۇش جۇزگە جۋىق جىل بودان بولعان حالىقتىڭ شىنايى تاريحى ءالى تۇگەندەلىپ بولعان جوق. وسى جىلداردا وتارشىلاردىڭ قانقۇيلى ەزگىسىنە، بوداندىققا مويىنسۇنىپ، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان دا حالىق ەمەسپىز. ءار تاڭى ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسپەن اتىپ، ءار كۇنى ەرتەڭگى ەركىندىگىن جاقىنداتقان ۇمىتپەن باتقان «ەجەلدەن ەركىندىك اڭساعان» كۇرەسكەر ۇلتپىز. مىنە، وسىنداي ۇزاق جىلدىق كۇرەستىڭ ناتيجەسىندە بۇگىنگى تاۋەلسىز كۇنىمىزگە قول جەتكىزدىك. سولاي بولسا دا بوداندىقتىڭ بويعا ءسىڭىرىپ جىبەرگەن ۋىن ءبىر دەمدە نەمەسە شيرەك عاسىردا جويىپ جىبەرۋ دە وڭاي ەمەس ەكەنىنە كوزىمىز جەتىپ وتىر. حالقىمىزدىڭ تاريحىن تەرەڭدەپ بىلگەن سايىن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قۇندىلىعى ارتا تۇسپەك. سول جولدا باسىن بايگەگە تىككەن باتىر جايلى بايانداساق دەيمىز. ويتكەنى ەر تاريحى – ەل تاريحى. ونداي باتىرىمىز كوپ، سول باتىر بابالار ارقاسىندا وسىنداي ۇلان-بايتاق دالاعا يەلىك ەتىپ وتىرمىز. باتىرسىز ەل – بايانسىز ەل.
«اسپان استى ەلى» دەپ بەيرەسمي ايتىلىپ جۇرگەن قىتايدىڭ باتىس اۋماعىن الىپ جاتقان-ولكە ەجەلگى شىعىس تۇركىستان. وسى ولكەنىڭ التاي، تارباعاتاي، ىلە القابىندا تۇتاستاي قازاقتار تۇرادى. ولاردىڭ بۇگىنگى سانى ەكى ميلليونعا جۋىقتايدى دەپ ەسەپتەلەدى. قوس يمپەريانىڭ جەر ءبولىسۋ ساياساتىنىڭ سالدارىنان اتامەكەنىندە تۇرىپ-اق بوگدەنىڭ بوداندىعىندا قالعان قانداستارىمىز. قازاق تاريحىنىڭ ءبىر ۇلكەن قۇرامداس بولىگى. سول حالىقتىڭ قامىن ويلاپ، تاۋەلسىزدىك، ازاتتىق، ەركىندىك جولىندا جانىم پيدا دەپ بار عۇمىرىن كۇرەسكە ارناعان قانشاما باتىر، باعلان تۇلعالار ءوتتى. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى، تۇك بىتىرمەي ءتىرى جۇرگەننەن، ەرلىكپەن ءبىر كۇن ءومىر سۇرگەندى ماقسۇت تۇتقان، ەل ءۇشىن جاساعان ەرلىگى داڭقىن شىعارعان، اتى تىرىسىندە اڭىزعا اينالعان ايگىلى زۋقا باتىر.
زۋقا باتىر ءسابيتۇلى – ح1ح عاسىردىڭ سوڭى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا ەل-جەرىمەن بوتەن جۇرتتىڭ بوداندىق ەزگىسىندە قالىپ قويعان قازاقتاردى اۋمالى-توكپەلى زاماننىڭ الۋان ءتۇرلى اپاتىنان قورعاپ، باسشىسىز، بيلىكسىز، قورعانسىز، قارۋسىز حالقىن جان-جاعىنان تالاپ، توناپ، باسىمشىلىق كورسەتىپ قاناعان ۇستەم وكىمەتتىڭ وكتەمدىگىنەن قىزعىشتاي قورىپ، قاجەت كەزىندە قارسى تۇرىپ، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەرمەن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن بەل شەشپەي، اتتان تۇسپەي اياۋسىز كۇرەسكەن قايراتكەر، قولباسشى تۇلعا، قايسار باتىر.
زۋقا باتىر ءسابيتۇلىنىڭ تۋعانىنا بيىل 150 جىل تولادى. ول 1866 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ زايسان اۋدانىنىڭ كەندىرلىك دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. زۋقانىڭ اكەسى شىعىس وڭىرىنە اسا تانىمال – ءسابيت موللا. ارعى اتاسى نۇرمۇحاممەد ابىز. ءسابيتتى جەتى جاسىندا ءۇپى قالاسىنداعى ءۋالدان حازىرەتكە جەتەكتەپ اپارىپ امانات ەتەدى. ول ون توعىز جىل وقىپ، بۇقارا، قازان، سامارقاندى ارالايدى. ءسابيت جيىرما بەس جاسقا تولعاندا ونىڭ اقىل-ويىنا ءدان ىرازى، ءپاتۋا-پايىمىنا ءتانتى بولعان حازىرەت ءۋالدان نەمەرە قىزى ءباتيمانى جارى ەتىپ، اق باتاسىن بەرىپ، اق جولىن تىلەپ، اسا تاياعىن قولىنا ۇستاتىپ: «مىناۋ سىرلى تاياق، جەتى ءپىردىڭ قولىنان وتكەن، شارشاعانعا دەم بولادى، اۋرۋعا ەم بولادى، جانىڭنان تاستاما»، – دەپ اتامەكەنىنە اتتاندىرىپتى. ءسابيت مارقاكول، ماڭىراققا مول بىلىممەن ورالدى. تۋعان توپىراعى قالبا تاۋىنداي قورمال، جۇزگەن كولى جايساڭ كولىندەي جايساڭ ازامات بولىپتى. ول اتاسى نۇرمۇحاممەد قۇساپ قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن قىرانشا قالىقتاپ ۇشىپ، اسپان-كوكتى شارلاپ، ابىلاي حاننىڭ اق تۋىن جەبەپ اڭىزعا اينالماسا دا حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت قىلادى. ەل ءۇمىتىن اقتار، ەرتەڭگى جەر يەسى جاس ۇرپاقتىڭ جادىنا ءبىلىم نۇرىن توگەدى. ەل-جۇرتىنا اسپەتتەلىپ، ايدىك مارتەبە دامولدا اتاندى. لاستى، تاستى، بۋىرشىن، تارباعاتايعا ءتورت بىردەي مەدرەسە اشىپ، بار عۇمىرىن بالا وقىتۋعا سارپ ەتەدى. وسى مەشىت-مەدرەسەلەردە بەس جۇزدەن استام بالا وقىپ، قارا تانىپ، ءدىني ءبىلىم السا كەرەك. جاس زۋقا دا قارشادايىنان مول ءدىني ءبىلىمدى اكەدەن، سونداي-اق، وسى ولكەگە ءدىن تاراتۋ ءۇشىن جىبەرىلگەن مۇحاممەد مۋمين يشاننان ساباق الادى.
جاسىنان زەرەك، قيمىل-قارىمى بولەك، قابىلەتى ەرەكشە، ءدىني ءبىلىمى زور، شاريعاتقا جۇيرىك، حات ءبىلىپ، قارا تانىعان، ەسەپ-شوتقا جۇيرىك، العىر بالا زۋقا ەل كوزىنە ەرتە تۇسەدى. ەندى عانا جەتىلىپ، ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ، ەل ىسىنە ارالاسا باستاعان شاعىندا مايقاپشاعايدا اكەسى قايتىس بولىپ، تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىن تارتادى. ءتورت بالامەن جەسىر قالعان انا، بۇعاناسى قاتپاعان ىنىلەرىنىڭ ەندىگى ءومىر-تاعدىرى وزىنە تىكەلەي تاۋەلدى ەكەنىن تۇسىنەدى. قالباداعى بولىس بولماق جانە امەڭگەرلىككە ۇمىتكەر اعايىنى ولاردى قاسىنا كوشىرىپ اكەلەدى. زۋقا بايدىڭ جىلقىسىن باعا ءجۇرىپ، جەتىم مەن جەسىرگە، كەدەي مەن كەپشىككە باي-تورەلەردىڭ باتقان تىرناعىن ەرتە سەزىنەدى. كەشە ءوزى تابىنىپ وسكەن ەل اعالارىنىڭ اتاق-داڭق، شەن-شەكپەنگە تالاسىن كورگەندە ولاردىڭ يت جىرتىس تىرلىگىنەن ءتۇڭىلىپ كەتەدى. السىزدەرگە الىمجەتتىك كورسەتكەندەرگە قارسى كەلىپ، ىلعي دا جوق-جىتىكتەردىڭ جانىنان تابىلادى. الدەكىمنەن زورلىق، قورلىق كورىپ تاۋانى شاعىلعاندار جاس تا بولسا قارا بۇقارانىڭ قامىن جەپ جۇرگەن بوزجىگىت زۋقاعا كەلىپ، ارىز-ارمانىن ايتىپ، شاعىمداناتىندار سانى مولايادى. ال زۋقا بولسا، ولارعا شاماسى كەلگەنشە قول ۇشىن بەرىپ، كومەكتەسۋگە تىرىسىپ باعادى. سونىمەن قاتار زۋقانىڭ تەز ارادا ەس جيىپ، ەل ىسىنە ارالاسۋىنا ىرگەسى ءتيىپ تۇرعان، توبەگە شىقسا توبەسى كورىنەتىن جيدەباي جەرىنەن، شىڭعىس تاۋ باۋرايىنان قالىقتاي ۇشىپ، قاعىپ العانى اۋىزدان اۋىزعا لەزدە تاراپ، قۇيما قۇلاققا قۇيىلا كەتەتىن، زەيىندىنىڭ جادىندا جاتتالىپ قالاتىن، ۇيقىداعىنى وياتىپ، وياۋدى سەرگىتىپ، كوزى اشىقتى سەرپىلتكەن اباي ولەڭدەرى ەدى دەۋگە ابدەن بولادى. كەيىنگى كوز كورگەندەردىڭ ايتۋىندا، زۋقا الدەبىر ماسەلەگە شەشىم ايتاردا قۇران اياتتارى، پايعامبار حاديستەرىمەن قاتار اباي ولەڭدەرىن قاتارلاستىرا اتاپ وتەدى ەكەن. وسىنىڭ بارلىعى زۋقانىڭ حالىقشىل بولىپ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتسە كەرەك. ونداي كوكىرەگى وياۋ، كورەگەن «بۇزىق» اق پاتشا ۇلىقتارى مەن ءوزارا شەن ءۇشىن يتشە ىرىلداسقان ەل باسشىلارىنا ۇنامايدى. وسىنداي زامان زاردابىنا توزبەگەن زۋقا وزىنە قاراستى جانە تىلەۋلەس اعايىن-جۇرتتى ەرتىپ، سايقىننان ورىستىڭ بوداندىعىنان اۋلاق ساۋىرعا بارىپ قونىستانادى. بۇندا دا قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاپ تۇرماعانى بەلگىلى. سويتسە دە، اتا-بابا جولىمەن شاكىرت تاربيەلەپ، بالا وقىتىپ، اينالاسىنا عىلىم-ءبىلىم ءنارىن قۇيا ءجۇرىپ، ادىلدىككە جەتسەم دەپ ويلايدى.
ءدىني ءبىلىمى مول، شەشەن ءتىلدى، شاريعاتقا جۇيرىك، اتاقتى داموللا ءسابيتتىڭ ميراسقارى زۋقانى سول ايماقتىڭ ەڭ ۇلكەن لاۋازىم يەسى، ابىلپەيىس حان بالاسى كوگەدايدىڭ نەمەرەسى جەڭىسحان گۇڭ وزىنە شاقىرىپ، مەدرەسە موللاسى ەتىپ تاعايىنداپ، كەيىن داۋ-شارعا دا ارالاستىرىپ وتىرادى. زۋقا موللا الدىنا كەلگەن «ايىپتىعا» ۇكىم شاراپاتتى شاريعات ءسوزىن سويلەپ، بىرەۋدىڭ اقىسىن الىپ بەرسە، ەندى بىرەۋدىڭ كەتكەن ەسەسىن قايتارىپ بەردى. باي-شونجارلاردىڭ كوتەنزورلىق قىلىپ العان الىمدارىن اشكەرە ەتەدى. ونىڭ بۇل قىلىعى ءالسىزدى جابىرلەۋشىلەرگە جاقپايدى. وسىنداي قوعامدىق تەڭسىزدىككە جانى قاس زۋقاعا مەشىت باعىپ، مەدرەسە ۇستاپ، تاماعىن اسىراپ، بالا وقىتقان ءومىرى زايا كەتىپ جاتقانداي كورىنەدى. بەس شاكىرتتىڭ الدىندا سوپى بولىپ سوپايىپ وتىرعان جىلدارى ەرلىك جىگەرىن جاسىتىپ، قايرات كۇشىن قاپاستا قاماپ قالعانداي بولدى. جاسىقتىعى مەڭدەپ، جالعىزسىراپ، زامانى ازاماتتىق ارىنا لايىقسىز ءوتىپ جاتقانداي سەزىندى. ول جالعىز كۇندە شەشىم قابىلداپ، موللالىقتى تاستاپ، ەلى ىشىنە كوشىپ كەتەدى. وسى كۇننەن باستاپ ۇستازدىق ەمەس، جالپى ۇلتقا قىزمەت ەتۋ جولىنا ءبىرجولا تۇسەدى. وسى جولدان ولە-ولگەنشە تايعان جوق.
زۋقانىڭ قايتىپ ورالۋىن اعايىن-تۋىس، جەگجاتتارى «ات بولار قۇلىنىمىز، ازامات بولار ۇلىمىز كەلدى» دەپ قۋانىشپەن قارسى الادى. ەرۋلىك-قارۋلىق دەپ قوراسىنا قوي سالىپ، بەلدەۋىنە ات بايلاپ، بايىتىپ تاستايدى. زۋقا: «مەن سەندەردىڭ ورتالارىڭا بايۋ ءۇشىن، مال-داۋلەت جيناۋ ءۇشىن كەلگەنىم جوق. اس-سۋىما جەتەتىن ءوزىمنىڭ دە بەس-التى ۇساعىم بار، مىنەرگە اتىم ساي. بۇدان بىلاي مۇنداي قىلىق جاساۋدى دوعارىڭدار»، – دەپ ولاردى تىيىپ تاستايدى. ماڭايىنا ەلدىڭ كەدەي-كەپشىكتەرى، باسقادان زورلىق-قورلىق كورگەندەر، جوق-جىتىكتەر توپتاسا باستايدى. ونىڭ ۇستىنە باسى شاعىن، ساندى از رۋلاستارىنىڭ بەلدى رۋلاردىڭ بيلەۋشىلەرىنەن تارتىپ وتىرعان سازايى دا كەم ەمەس ەكەنىنە كوزى جەتەدى. زۋقانىڭ تالاي تار جەردەن جول تاۋىپ، تارتىستا جەڭىپ شىققان كەزدەرى ەل ىشىنە جايىلىپ، باتىر اتى شىعادى. اينالاسىنداعى باي-شونجارلاردىڭ قىسىمىنان قۇتىلۋ ءۇشىن «قونىسىمىزدى كەڭەيتىپ، ءورىسىمدى مولايتامىز» دەگەن سىلتاۋمەن ساۋىردان كوشىپ، ءور التايعا – بۋرىلتوعاي، بىتەۋ وڭىرىنە قونىس اۋدارادى. زۋقانىڭ بۇل وڭىرگە كەلۋىن بيلىك باسىنداعىلار دا قۇپتاعان سياقتى. «ءبولىپ-جارىلدى، ءبۇتىن ەلدىڭ شىرقىن بۇزدى، بۇزىلعان ەلدى اسكەر شىعارىپ قايتارىپ بەر» دەپ شاعىم جاساپ بارعاندارعا، «ەلدەن شىعىپ كەتكەن جوق قوي، ءبىر اۋداننىڭ ءىشى ەكەن، قالاعان جەرىنە مەكەندەسىن. ءبۇلدىرىپ بارا جاتسا كورەمىز» دەگەن جاۋاپ بەرەدى. قازاق، ۇيعىر، دۇڭگەن، موڭعول، اراب، پارسى، ورىس، قىتاي، تۇرىك قاتارلى توعىز ءتىلدى مەڭگەرگەن، تولىق ءدىني ءبىلىمدى، ارعى-بەرگى ەلدىڭ اۋجايىنا جەتىك، اقىلى مەن باتىلدىعىن قاتار ۇستانعان باتىردى بيلىك ءۇشىن پايدالانۋدى دا كوزدەگەنى وسى ماقالداۋدىڭ استارىنان اڭعارىلادى. بىرىنشىدەن، بۇل ولكەدەن سوناۋ 1888 جىلدان بەرى بوكە باتىر باستاعان كوشتەن باستاپ ەلدىڭ شەتى سوگىلىپ، جەرگىلىكتى ەزگىدەن جان ساۋعالاعان حالىق ىشكى ايماقتارعا توپ-توبىمەن دۇركىن-دۇركىن قونىس اۋدارىپ جاتقان ولقىلىقتى تولتىرۋ ءۇشىن داقپىرتى ءوسىپ، اتاعى جەر جارىپ بارا جاتقان باتىردى ەلدىڭ شەتىنە توسقاۋىل رەتىندە ۇستاۋ; ەكىنشىدەن، ەلدەن، جەردەن قونىس اۋدارعان جۇرت ەس-جيىپ، ەتەك-جەڭىن قىمتاعانشا جاڭا مەكەنگە باۋىر باسىپ، جەرگىلىكتى بەلدى رۋلارمەن ءتىل تابىسقانشا ءبىراز ۋاقىت كەرەك; ۇشىنشىدەن، ءوز ارا قىرقىسى ساپ تىيىلا قويماعان موڭعول مەن قازاقتىڭ شەكارا ايماعىنا ۇرىمتال جەرگە قازاقتىڭ ءوز ىشىنەن شىققان «ايبارلى ارىستانىن» ۇستاپ وتىرۋ ەلارالىق تىنىشتىقتى ساقتاۋ ءۇشىن دە سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ ەسەپتەسە كەرەك. بيلىكتىڭ بۇل ساياساتى تولىعىمەن جۇزەگە استى دەۋگە بولادى. زۋقا باتىر جاساقتارى التاي تاۋىنىڭ اقىرعى سىلەمى بايتىك، قاپتىق پەن بۇلعىن وزەنىنىڭ باتىسقا بۇرىلار اڭعارىن جايلاپ-قىستاپ، ىرگەلەس، كورشىلەس قونىستانعان قازاقتارمەن ءجيى تارتىسىپ قالاتىن موڭعولدىڭ ءبىر قوشۋىن (اۋدان – ب.ب) ەلىن وسى ولكەدەن ىعىستىرىپ تاستايدى. وسى جەرلەر كەيىن قىتاي مەن موڭعوليا شەكارا سىزىعىن ناقتىلاعاندا قىتاي قاراماعىندا قالىپ قويادى.
زۋقا باتىر ءور التايعا كەلگەننەن كەيىن دە ونىڭ قاراسى مولايا تۇسەدى. ونىڭ توڭىرەگىنە تەك جاپا شەككەن قازاقتار عانا ەمەس، قىسىم كورىپ، قيانات تارتقان، ازىپ-توزعان ۇيعىر، دۇڭگەن، سىبە، قالماق، مۇڭعۇل، سارت، نوعاي، تاتار قاتارلى رۋ-ۇلىس وكىلدەرى توپتاسا باستايدى. وسىنىڭ ءبارىن ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي ۇستاپ، اينالاسىنداعى ازۋلىلاردان قورعاۋ ءۇشىن قارۋلى كۇش كەرەك. زۋقا باتىر وسى ماقساتتا جاساق قۇرىپ، ولارعا اسكەري جاتتىعۋ جاساتىپ، ايبات كورسەتكەندەرگە قارسى قويىپ وتىرادى. جانە دە جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ «سارى نوقتا» سالىعى، «مال باجىسى»-نان باسقا ۇستەمەلەگەن «قازان المانى»، «قارا شىعىن»، شەن-شەكپەندىلەردىڭ ەڭبەك اقىسى دەگەندەي قارا حالىقتان زورلىقپەن تارتىپ الىناتىن الىمدارىنان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتادى. وسى قاتارلى ارەكەتتەرىن ۇلعايتىپ، ءوسىرىپ، «قاراقشى»، «توناۋشى»، «ۇرى» قاتارلى نەشە ءتۇرلى ات-ايدار تاققان شاعىم-ارىزدار كەسىرىنەن سول كەزدەگى التاي ايماعىنىڭ ورتالىعى سارسۇمبەدە تۇرمەگە قامالادى. تۇرمەدە ءبىر جىل وتىرىپ، ەلدىڭ اقىلدى اتاسى اتانعان ءمامي بەيسى قاتارلى ەل اعالارىنىڭ ات سالىسۋىمەن تۇرمەدەن بوساپ شىعادى.
زۋقا باتىر تۇرمەنىڭ ءتۇبىن كورىپ، ازابىن تارتىپ شىقسا دا ءوزىنىڭ ۇستانعان باعىتىنان باس تارتپايدى. وزىنەن پانا ىزدەپ كەلگەندەردى ۇلتىنا، دىنىنە، ناسىلىنە قاراماستان قاراماعىنا الىپ، قاناتىنىڭ استىنا قورعالاتا بەرەدى. سوندىقتان ەل ىشىندە «ءزابىر كورسەڭ زۋقانى ىزدە» دەگەن ءتامسىل ءسوز قالىپتاسادى. ءسويتىپ زۋقانىڭ كۇشى كۇننەن كۇنگە ارتا تۇسەدى. ونىڭ اتاق-داڭقىنىڭ اسپانداپ، التايدان اسىپ بارا جاتقانى كىمگە ۇناسىن! ەل باسشىلارى زۋقا باتىردى قالايدا تۇساپ، تىرپ ەتكىزبەي ۇستاپ وتىرۋ ءۇشىن تالاي ايلا-شارعىنى ىستەپ باعادى. تۇتقيىلدا تاپ بەرگەن جازالاۋشى توپپەن ايقاسقان ءبىر سوعىستا وڭ جاق ساۋساعىنىڭ باسى مەن وڭ قاباعىن قىلىش شاۋىپ تۇسەدى. زۋقانىڭ جاساقتارى جازالاۋشى اسكەري وترياد شەرىكتەرىن تۇگەل قولعا ءتۇسىرىپ، قارۋسىزداندىرىپ، وقتارىن الىپ، قۇر قۇرالدارىن قولدارىنا ۇستاتىپ: «داۋيىڭا ايتىپ بار، ەندى قايتىپ مەنىڭ ماڭىما باسپايتىن بولسىن»، – دەپ قايتارىپ جىبەرەدى. زۋقا باتىرعا شاماسى جەتپەيتىنىن بىلگەن جەرگىلىكتى بيلىك ەندى باسقاداي ارەكەتكە كوشەدى. سونىڭ ءبىرى زۋقا باتىردى ۇگىتتەپ، قاجىلىققا جىبەرسەك، بايتوللانى كورىپ قايتسا جۋاسىپ، يماندىلىق جولىنا ءتۇسىپ، ەل ىسىنە ارالاسپايدى دەپ ويلايدى دا، «ءسابيت داموللانىڭ اماناتى، اكە پارىزىن» ورىنداۋ ءۇشىن قاجىلىققا بارۋدى كولدەنەڭ تارتادى. ءوزىنىڭ دە نيەتى بولعان زۋقا باتىر بۇل ۇسىنىستى قابىل الادى. بىراق ەلدەن جيناپ بەرگەن 500 ۇساق، قانشاما ءىرى قارانى كەدەيلەرگە، اۋقات-تۇرمىسى ناشارلارعا تاراتىپ جىبەرەدى. مول ساۋاپقا كەنەلەدى. سوزىندە تۇرىپ، ءبىر جىل قاجىلىق ساپارىنا دايىندىق جاساپ، 1905 جىلى مەككەگە اتتانادى.
زۋقا باتىردىڭ قاجىلىق ساپارى جونىندە ونىڭ نەمەرەسى، ىستامبۇل قالاسىنىڭ تۇرعىنى قۇدۇس شولپان تۇركيانىڭ «باشاك» گازەتىندە جۋىردا جاريالانعان ماقالاسىندا: «1900 جىلىندا “بوكسشى كوتەرىلىسى” دەپ اتالعان وقيعا كەزىندە، وسماندى پاتشاسى 2-ابدۇلحاميت حاننىڭ باستاماسىمەن قىتايداعى مۇسىلماندار ىستامبۇل ارقىلى قاجىعا بارا باستاعان ەدى. زۋقا باتىر دا 1902-1903 جىلدارى ۇستازى جانە ناعاشىسى بولاتىن مۋمين يشانمەن بىرگە قاجىعا اتتاندى. ەكەۋىن دەلەگاتسيا باسشىسى رەتىندە 2-ابدۇلحاميت “يىلدىز سارايى” اتتى ورداسىندا قۇزىرىنا قابىلدادى. وسىنى ىستامبۇلدا قايتىس بولعان اقىت قاجىنىڭ نەمەرە تۋىستارىنان ابدۇسسەلام ايقانات قاجىدان تىڭداعان ەدىم» دەگەن مالىمەت كەلتىرەدى. بۇل اسا ماڭىزدى ءارى انىقتاۋدى قاجەت ەتەتىن وتە قۇندى اقپار. زۋقا باتىردىڭ قازىرگى باسپاسوزدە جاريالانىپ جۇرگەن فوتوسى وسى قاجىلىق ساپارىندا،1906 جىلى ىستامبۇلدا ايالداعان كەزىندەگى بىردەن ءبىر سۋرەتى. جانە دە وسى ماقالادا 1943-1951 جىلدارداعى قىتايداعى قازاق ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باس قولباسشىسى وسپان باتىردىڭ اكەسى ءسلامباي زۋقا باتىردىڭ دوسى بولعاندىعى، جاس وسپاندى باتىر ءوز بالاسىنداي وسىرگەندىگى ايتىلادى. سونداي-اق، زۋقا باتىر وسپانعا “قازاقتىڭ كەرى جاق باتىرى اتانارسىڭ!” دەپ باتا بەرگەنى ەل ىشىنە كەڭ تاراعان ءسوز. ال وسپان ءوز كەزەگىندە زۋقا باتىردى ء“پىرىم” دەيدى ەكەن.
1920 جىلداردىڭ باسى بولسا كەرەك، قىتايداعى قازاقتارعا «الاشوردا» ۇكىمەتى اتىنان رايىمجان مارسەكوۆ باستاعان وكىل كەلەدى. سوندا التاي ولكەسىن باسقارىپ وتىرعان اتاقتى، ءمامي بەيسى: «باسقا تاۋدىڭ ىعىنداعى ەلمىز. قاراپ تۇرعان حانىمىز، باعىپ وتىرعان بايىمىز بار. ءبىر بايدان شىعىپ، ەكىنشى بايعا تيگەن قاتىن جاقسى بولۋشى ما ەدى. شاڭىراق كوتەرگەندەرىڭە قارسىلىعىمىز جوق. بىراق ءدال مىناداي زاماندا كوتەرمەكشى شاڭىراقتارىڭنىڭ باياندى بولاتىنىنا كوزىمىز جەتپەيدى»، – دەپ قايتارعان ەكەن. (ماعاز رازدانۇلى، «التايدىڭ اقيىقتار»). كەشىكپەي قىزىلداردان جانىن قويارعا جەر تاپپاي قاشقان اق ورىستار شىڭجاڭ ولكەسىنە باسىپ-جانشىپ كىرىپ كەلەدى. اق ورىستىڭ اتامانى باكىشكە توتەپ بەرە الماعان قىتايدىڭ وسى ولكەدەگى جۋ دەگەن گۋبەرناتورى ءوزىن-ءوزى اتىپ ولتىرەدى. اشىنعان، ازىپ-توزىپ جەتكەن باكىش يەسىز ەلگە لاڭدى سالىپ بەرەدى. ەلدىڭ قولىنداعى ات-كولىك، ازىق-تۇلىكتى تارتىپ الادى. كورنەكتى تاريحشى اسقار تاتانايۇلى بۇل جايىندا: «1921 جىلى قىزىلداردان جەڭىلىپ قاشقان اق ورىس ارمياسى شەكارادان باسىپ كىرگەن كەزدە، التايدىڭ بيلەۋشىسى جوۋ-داۋ يىڭ (جوۋ-ۋ ءشۋو) قورىققانىنان ءوزىن-ءوزى ءولتىردى دە، اسكەرلەرى ۇرىمجىگە قاشىپ كەتتى. تەك اتامەكەنىن قيمايتىن جەرگىلىكتى حالىق، قازاقتار مەن موڭعولدار عانا تاباندىلىق كورسەتتى. جەرگىلىكتى حالىقتان شىققان زۋقا سەكىلدى رۋباسىلارى اق ارمياعا بەرىلمەي، ايتقانىن ورىنداماي، ولارعا ات-كولىكپەن كومەك كورسەتپەي، ولار موڭعولياعا وتكەن كەزدە وق اتىپ، اتتاندىرىپ سالدى» – دەپ جازادى. بۇل كەزدە زۋقا باتىر ماڭىنا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءجابىر كورىپ، كۇيزەلگەندەرىمەن قوسا سارت، نوعاي، تاتار، ورىس، اق پەن قىزىلدان قاشقاندار، ەل-جەرىنەن بوسقاندار توپتالادى. زۋقا باتىر ءبىر رۋدىڭ عانا كۇنىن جوقتاعان جەكە باتىر ەمەس، ءجابىر كورگەن، جاپا شەككەن جالپى جۇرتقا پانا، قورعان بولعان ۇلتتىق ءىرى تۇلعاعا اينالعان-دى.
1921 جىلى قىزىل ارميادان قاشىپ، قازاقستان جەرىنە تۇراقتاي الماي الاسۇرعان اقتىڭ اتمانى باكىش (باكيش) ارمياسى دا جولىنداعى ەلدى جايپاي وتىرىپ سارسۇمبەنى (قازىرگى التاي قالاسى – ب.ب) باسىپ الىپ، وسىندا ءبىراز تۇرىپ، ءال-قۋاتىن تىڭايتىپ، ات-كولىك، كۇش جيناۋ ماقساتى بولعانىمەن قازاقتىڭ دالا كوكجالىنا كەزىككەنىن سەزەدى. ول زۋقا باتىردى بىرنەشە رەت كەلىسىمگە كەلۋگە شاقىرىپ، اسكەرىن ات-كولىك، ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋدى تالاپ ەتەدى. ولاي بولماعان كۇندە زەڭبىرەكتەن اتقىلاپ، مايدان اشىپ، كۇلىن كوككە ۇشىراتىنىن مالىمدەپ ەلشىسىن جىبەرەدى. اقتاردىڭ اۋانىنان زۋقا باتىر اۋەلدەن-اق حاباردار ەدى. جيىرماسىنشى جىلدارى اق پەن قىزىلدىڭ سوعىسىنان قاشقاندار دا قولتىعىنا كەلىپ پانالاعان بولاتىن. زۋقا باتىر: «ءور التايعا اتتاپ باسساڭ اكەڭدى تانىتام، اجال قۇشاسىڭ. قارا ەرتىستەن وتسەڭ قانىڭدى ىشەمىن! مەنىڭ ەلىم ايعىردىڭ بوعىنداي ءۇيىلىپ جاتقان قالانىڭ حالقى ەمەس، شاشۋدىڭ قۇرتىنداي شاشىلىپ جاتقان دالانىڭ حالقى! مەنىڭ باتىرلارىم مەن مەرگەندەرىم ءار تاستىڭ تاساسىندا، ءار بۇتانىڭ تۇبىندە جاتىر! كەلسەڭ-كەل، ەرتىس بويىندا توسىپ الامىن!»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. زۋقا باتىر ونىمەن قويماي باكىشتىڭ ەلدەن زورلىقپەن تارتىپ العان ەكى تابىن جىلقىسىن ءبىر تۇندە ايداپ اكەتەدى. جان ساۋعالاپ سارسۇمبە قالاسىنان قاشىپ شىققان قىتاي، دۇڭگەن، ۇيعىر، سىبەنىڭ جۇزدەن استام جاياۋ-جالپى ءتۇتىنىنىڭ الدىنان قارۋلى جاساق اتتاندىرىپ، امان-ەسەن قارا ەرتىستەن وتكىزىپ، ءبىر جىل باعىپ، شونجى وڭىرىنە جەتكىزىپ سالادى. زۋقا باتىردىڭ بۇل ارەكەتتەرىنە زىعىردانى قايناپ، تۇلىبىنا سىيماي تۇلان تۇتقان باكىش ەل باسىلارىن جيناپ الىپ: «زۋقانى قالاي قۇرتۋعا بولادى؟» – دەپ سۇراعان ەكەن، سوندا ناقىش شەشەن تايسالماستان: «ول كوپتىڭ قامىن جەدى، مىنالار بوقتىڭ قامىن جەدى; ونىڭ ءىسىنىڭ ءبارى دۇرىس ەدى، مىنالار بۇرىس دەدى; ول كوك يت، ال مىنالار كوپ يت; ول ايۋ، اشىنسا قونجىعىن دا جەپ قويادى، قورعاسىنمەن عانا الاسىڭ» دەگەن ەكەن. سارسۇمبەدە ۇزاق تۇرسا ارتىنان جەتەر قىزىل اسكەر مەن الدىنان توسقان ايۋدان قۇتىلمايتىنىنا كوزى جەتكەن باكىش جەدەل قامدانىپ، موڭعولياعا ءوتىپ كەتەدى.
حح عاسىردىڭ اياق شەنىندە التاي وڭىرىندەگى قوعامدىق جاعداي كۇرت كۇردەلەنىپ، ساياسي احۋال اسقىنا تۇسەدى. التاي ەلىنىڭ گۋبەرناتورلىعىنا جانە قورعانىس باسشىسى بولىپ ۆي جىڭگو دەگەن كەلەدى. ول كەلە سالا حالىققا قاندى شەڭگەلىن سالادى. المان-سالىقتى ءۇستى-ۇستىنە ارتتىرىپ، حالىقتى تۇرالاتىپ، كۇيزەلتىپ جىبەرەدى. «التايدى مەكەندەگەن ەل،– دەپ جازادى وسى جايىندا جازۋشى جاقسىلىق ءساميتۇلى «قىتايداعى قازاقتار» اتتى كىتابىندا،– ۆي جىڭگونىڭ بۇل زۇلىمدىعىنا شىداماي، قارسى كەلە باستادى. سولاردىڭ ءبىرى – يتەلى رۋىنان شىققان زۋقا ءسابيتۇلى بولدى. زۋقا بۇدان بۇرىن دا قازاق ىشىندەگى بي-تورەلەردىڭ المان-سالىعىنا قارسى شىعىپ، ماڭايىنا كەدەي-كەپشىك، باتىرلاردان جاساق جيناپ، ءوزىنىڭ ءبىر توپ ەلىمەن جەكە كوشىپ، دارا قونىپ جۇرگەن ادام ەدى. بايلاردان، بيلەردەن قورلىق، زومبىلىق كورگەندەردىڭ كوبى سونىڭ قاناتىنىڭ استىنا بارىپ پانالاپ جۇرگەن… بۇرىن ەل باسىلارىنىڭ قىسىمىنا قارسى ءجۇزىپ، تايسالماي توتەپ بەرىپ كەلگەن باتىر زۋقا ەندى ۆي جىڭگودان دا قورقىپ ىعىسا قويعان جوق، ونىڭ المان-سالىعىنان اشىق تۇردە باس تارتتى. زۋقا باتىر ۆي جىڭگونىڭ اتارمان-شابارماندارىن ءور التاي ماڭىنا اتتاپ باستىرمادى… ۆي جىڭگو ءوز ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن زۋقانى جوعالتپاي بولمايدى دەپ ەسەپتەدى. بىراق زۋقانى اسكەري كۇشپەن باسىپ الۋعا شاماسى كەلمەيتىنىن ءتۇسىندى».
ۆي جىڭگونىڭ زۇلىمدىعى اقىرى زۋقا باتىردىڭ تۇبىنە جەتەدى. زۋقا باتىر جاس شاماسى الپىستان اسىپ، پايعامبار جاسىنا كەلىپ، ارانى قانعا تويماعان الپاۋىتتىڭ جۇتپاي تىنبايتىنىنا كوزى جەتسە دە باسىن ءيىپ، تىزەسىن بۇكپەستەن تىك تۇرىپ اجالدى قارسى الادى. وسى اجالدىڭ كەلەر كۇنىن، كەلەتىن شاعىن دا سەزگەن دەيدى. ايقاي سالىپ، اتتانداپ توبەگە شىقسا، ساق وتىرعان ساربازدارى سارت ەتىپ جيىلىپ، ءبىر مەزەتتە تۋ تۇبىنەن تابىلار دا ەدى. الايدا زۋقا باتىر ءوزىنىڭ مىنا زارلى زامانعا كەلگەندەگى ميسسياسىنىڭ بىتكەندىگىن تولىق ءتۇسىندى. بۇ دۇنيەلىك عۇمىرى ءبىتىپ، و دۇنيەلىك ءومىرى باستالاتىنىنا بويۇسىندى. جازمىشتان جالت بۇرىلىپ، جازىلعان سىزىقتان جالتارا الماسىن ءبىلدى. تاعدىرىنا ءيىلدى. سوندىقتان دا ول ازداعان جىل بولسا دا زاماننىڭ راحاتىن كورىپ، ءورىسى كەڭىپ، ورەسى تولىپ، ءوڭى كىرە باستاعان ەلىنىڭ ءتاتتى كۇندەرىنىڭ شىرقىن بۇزعىسى كەلمەدى. ايرانداي ۇيىعان ەلىنىڭ جالعىز تۇندە قانجوسا بولىپ قوتارىلىپ جايراپ قالۋىن قالامادى. ءبىر جان بولسا دا جالعاننىڭ جارىعىمەن قوشتاسپاۋىن تىلەدى. ءوز ءۇيىن اۋلاقتاپ، جەكە دارا وقشاۋ قوندىردى.
1928 جىلدىڭ كۇزى. ەل جايلاۋدان كۇزەۋگە جاڭا عانا تۇسكەن شاق. زۋقا باتىردىڭ قوسىندارى بىتىراۋ-تاراۋ، نەگىزگى كۇشتەرىنىڭ اۋىلدا جوق ەكەندىگىنەن جانسىزى ارقىلى حابار العان ۆي جىڭگو جازالاۋشى وتريادىن دەرەۋ زۋقا باتىر اۋىلىنا اتتاندىرادى. ءتۇن جامىلىپ كەلگەن جازالاۋشىلار اۋىلعا تۇتقيىلدان شابۋىل جاسايدى. زۋقا باتىر ۇيىنە باسىپ كىرگەن جەندەتتەردىڭ جەتەۋىن جايراتىپ سالىپ، ارتىنان تيگەن وقتان ورتاداعى وشاقتى قۇشا قۇلايدى. جازالاۋشى جەندەتتەر قاتىن-بالا، ۇلكەن-كىشىگە قاراماي اۋىل ادامدارىن قورشاپ الىپ، قىرىپ سالادى، ەلۋدەن استام ادام شەيىت بولادى. باتىردىڭ باسىن كەسىپ، الىپ كەتەدى. «ءولىنى قورلاۋ، جانسىز دەنەنى كورسەتىپ جۇرتشىلىقتى جاسقاندىرۋ قىتاي اكىمشىلىگىنىڭ باياعىدان كەلە جاتقان جاۋىزدىق ساياساتى… 1928 جىلى زۋقا قاجىنىڭ باسىن الىپ، سارىسۇمبەنىڭ قاراكوپىرىنىڭ تۇستىك جاق وڭ بوساعاسىنا ءىلۋ… سول جاۋىزدىقتىڭ ءبىر مىسالى. بۇل – قىتايدىڭ كازىرگى اكىمشىلىگى دە مويىنداپ، «ول بۇرىنعى زامان وزبىرلىعى» دەپ سيپاتتاپ جۇرگەن تاريحي شىندىق» دەپ جازدى حاسان ورالتاي «ەلىمايلاپ وتكەن ءومىر» كىتابىندا.
زۋقا باتىردىڭ ەل قورعاپ، جەرىن سىرت باسقىنشىلاردان ازات ەتكەن ەرلىگى ءۇشىن قازىرگى قىتاي بيلىگى دە ەلدىڭ شەكاراسىن كەڭەيتكەن بەلدى تۇلعا رەتىندە زۋقا باتىرعا ءىش تارتا قارايدى. ونىڭ جاتقان قورىعىن جوندەپ، باسىن قارايتۋعا، باسىنا ەسكەرتكىش-بەلگىلەر قويىپ، اس بەرىپ، اتاق-داڭقىن اسپەتتەۋگە شەك قويماي وتىر.
سونىڭ باستى ءبىر كۋاسى زۋقا باتىر جايلى قىتايدا سوڭعى جىلداردا ەكى تاريحي رومان دۇنيەگە كەلدى. ونىڭ ءبىرى – باتىرحان قۇسبەگيننىڭ «زۋقا باتىر» رومانى بولسا، ەكىنشىسى، قىرىق بەس جىل تۇرمەدە وتىرعان قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «پانا» رومانى. سونداي-اق، زۋقا باتىردىڭ كەيىنگى ۇرپاقتارى تۋرالى جازىلعان باي-احمەت جۇمابايۇلىنىڭ «ساعىنىش» رومانىن دا وسى قاتارعا جاتقىزۋعا بولادى. ونىڭ سىرتىندا زۋقا باتىر تۋرالى جىرلانعان جىر-تولعاۋلار، ايتىلعان ارناۋ-جوقتاۋ، اڭىز-اڭگىمەلەر، جازىلعان حيكاياتتار دا بىرنەشە كىتاپقا جۇك بولارلىق. زۋقا باتىر تۋرالى موڭعوليا، تۇركيا، اقش، سونداي-اق ەۋروپانىڭ ءبىر شاما ەلدەرىندە تاريحي زەرتتەۋلەر مەن ادەبي شىعارمالار جارىق كورگەن. ال بيىلعى جىلى زۋقا باتىردىڭ 150 جىلدىعى ەۋروپانىڭ 11 ەلىندە اتالىپ وتىلمەك. ەلىمىزدە وسى جولداردىڭ اۆتورىنىڭ «زۋقا باتىر» (1999 ج) پوەماسىنان باسقا كولەمدى، ارنايى كوركەم شىعارمالار جارىق كورمەسە دە زەرتتەۋ ەڭبەكتەر، شەت ەلدەردە تۇراتىن قازاقتار اراسىنان شىققان قازاقتىڭ ۇلت-ازاتتىق جولىندا كۇرەسكەن كورنەكتى تۇلعالار جايلى بۇعان دەيىن ايتىلماي كەلگەن قۇندى دەرەكتەردىڭ كوزى تاۋەلسىز ەل بولۋىمىزدىڭ ارقاسىندا ەندى-ەندى اشىلىپ كوزايىم بولىپ جاتىرمىز. ارينە، بۇل ەلىم دەگەن ەر جايلى ايتىلار ءسوزدىڭ الدى عانا، كوشەلى كەسەك ءسوزدىڭ كەزەگى كەلەشەك ەنشىسىندە بولسا كەرەك.
زۋقا باتىر تۋرالى ادەبي-كوركەم شىعارمالاردىڭ ءوزى ارنايى زەرتتەۋدى تالاپ ەتەدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە اكادەميك س.قيراباەۆ ايتقانداي: «قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسى تەك بۇگىنگى قازاقستان جەرىندەگى ۇلت وكىلدەرى ەڭبەكتەرىمەن شەكتەلمەيدى. تاعدىردىڭ تالكەگىمەن شەت ەلدەرگە جانە بۇرىنعى كسرو كولەمىندەگى مەملەكەتتەرگە ىدىراپ كەتكەن قازاقتاردىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتى دە ءبىزدىڭ ۇلتتىق بايلىعىمىزدىڭ بولىنبەس بولىگى». «قازاق حالقى وقشاۋ ەتنوس بولىپ تاريح ساحناسىنا شىققاننان بەرگى كەزەڭدە بەلگىلى تۇلعالاردىڭ جوقتاۋسىز قالعانى جوق دەۋگە بولادى» (اقسەلەۋ سەيدىمبەك) دەگەنىندەي زۋقا باتىر سوڭىنان ايتىلعان جوقتاۋ-ولەڭدەر مول. باتىردىڭ تاعىلىمدىق بولمىسىن، قادىر-قاسيەتىن كوركەم سوزبەن وشپەستەي ورنەكتەگەن وسى ءبىر ولەڭ-سوزدەردىڭ ءبىر پاراسىن پاراقتاپ، پايىمدار بولساق باتىردىڭ ءومىر سۇرگەن كەزەڭىندەگى قوعامنىڭ سيقىن، زامانا احۋالىن، حالىقتىڭ تىرشىلىك-تىنىسىن، ارپالاستى الاساپىران جىلداردىڭ ۇسقىن-كەيپىن تانۋعا كوپ مۇمكىندىك بەرەدى. ماسەلەن، ەل باسىنا كۇن تۋعان زاماندا زۋقا باتىردىڭ ۇلى سولتانشارىپپەن بىرگە اۋا كوشىپ، تاكلاماكان ءشولىن كەسىپ ءوتىپ، گيمالاي اسىپ، 1979 جىل تۇركيادا دۇنيە سالعان، كەزىندە زۋقا باتىردىڭ شابارمانى بولعان ءارى اقىن رامازان بۇتاقبايۇلى جوقتاۋىندا:
كورسەتكەن ايات حاديستەن،
تەرەڭ سويلەپ جارىسقان.
ءپاتۋ، دالەل بەرەتىن،
اقىلعا جۇيرىك دانىشپان.
………………………………….
كاپىر دەسە قارىسىپ،
ولە ولگەنشە الىسقان.
قايراتىن بابام بىلگەن سوڭ،
قارسى بولعان قۋ دۇشپان.
تىزگىن بەرمەي جاۋىنا،
اقىرىپ وتكەن ارىستان… – دەپ تولعاسا، 1912 جىلى اق ارالدان (شىعىس قازاقستان) كوشىپ ءور التايعا تۇراقتانعان اقىن ارعىنبەك اپاشبايۇلى «اباقتىڭ ارداگەرلەرى» اتتى كولەمدى تولعاۋىندا:
سويلەسە قاجى زۋقا ءسوزى
قانداي،
تولىمدى قاراعاندا
كوزگە ماڭداي.
مولدالىق ءھام جومارتتىق،
ادامشىلىق،
تابىلار ءبىر وزىنەن
ويلاعانداي.
پالەن دەپ ايتاتۇعىن
مىنەزى جوق،
ءبىر باسىنا ءمىن تاۋىپ
قويماعانداي.
ءمۇبادا قولىنا الىپ
جۇرت ۇستاسا،
قاي جەرگە دەلەگات بوپ
سايلاعانداي.
ءبىر حيكىمەت بار شىعار
ويلاعاندا،
كىسى عوي ادام قاراپ تويماعانداي… – دەپ زۋقا باتىردىڭ كىسىلىك كەلبەتىن، ادامگەرشىلىگىن اشا جىرلايدى. ا.اپاشبايۇلى زۋقا باتىردىڭ قايعىلى قازاسىن ەستىگەندە
ارعىنبەك اعا شايىر
ءوزىم اتىم،
ءدورتۋىل سۇيەگىمىز،
نايمان زاتىم.
اباقتىڭ قاجى زۋقا
بۇلبۇل ەدى،
الىستان تىلەۋلەس بوپ
جازعان حاتىم.
بەس قونىپ ۇيىڭىزگە
تالدىسايدا،
كورىپ ەم اۋىلىڭىزدىڭ راحاتىن… – دەپ باستاپ، ۇزاق جىر-جوقتاۋ جازىپ حات جولدايدى.
وسىلاي بولسا دا قوعام قايراتكەرى، جازۋشى-زەرتەۋشى ۋاقاپ قىدىرحانۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ءالى ەشكىم زۋقا باتىر تۋرالى جەرىنە جەتكىزىپ جازا الماعان كورىنەدى. بۇل تاريحىمىزدىڭ ءالى دە تۇگەندەلمەي جاتقان، ءتۇسىپ قالعان ءبىر بەتى، ونىڭ اشىلماي، انىقتالماي جاتقان سىرلارى مەن قىرلارى ۇشان تەڭىز. ەلى ءۇشىن، جەرى ءۇشىن ولە-ولگەنىنشە باسىن بايگەگە تىگە ءجۇرىپ، سول جولدا التىن جانى شاھيت بولعان ەر، باتىر بابالارىمىزدىڭ ءومىر سۇرلەۋلەرىن، ساياسي كۇرەسكەرلىكتەرىن، قوعامدىق قىزمەتتەرىن جىراقتا قالعان ۋاقىتتىڭ قاتپار-قاتپار قويناۋىنان قاجىماي، تالماي ارشىپ، الىپ شىعىپ، تولىقتاي شىنايى زەرتتەپ، سونى جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا قۇيۋ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تالابى، سونى ورىنداعاندا عانا ءبىز بۇگىنگى ازات كۇندەرىمىزدىڭ باعاسىنا جەتىپ، ماڭگىلىكتى مۇرات ەتكەن ارمانىمىزدى ورىنداي الماقپىز.
باقىتبەك بامىشۇلى،
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
